v15
PZC Zaterdag 28 april 2007
drag, de recidive, onder ex-gedetineerden
hoog.
De jaren tachtig braken aan,
waarin de misdaad explosief
groeide. Vanwege het celtekort
moesten gevangenen zelfs wor
den vrijgelaten. De eerste 'International
Crime Victims Survey' in 1989 verkondig
de dat Nederland het hoogst aantal slacht
offers van misdaad in Europa had. „Het
deerde niet dat het onderzoek niet zo goed
in elkaar stak. Bij ons ging het vooral om
slachtoffers van fietsendiefstal. Dat werd
er alleen niet bij verteld", zegt Van
S waaningen.
Het onderzoek haalde wel direct een
streep door het altijd gevoerde humane be
leid. Vervolgens kwam Dato Steenhuis,
hoofd van het onder
zoeksbureau van justitie
en later procureur-generaal van het
OM, met het pleidooi het gevangeniswe
zen zakelijker te leiden. Van Swaaningen:
„Net als bij een elastiekjesfabriek." Effecti
viteit werd het hoofddoel. Gevangenen
zouden op termijn ook met meerderen op
één cel worden geplaatst. „Het strafrecht
verloor zijn morele lading", aldus de au
teurs.
Sindsdien ziet de criminoloog dat de peni
tentiaire beginselenwet, waar de rechten
van gevangenen in zijn vastgelegd, wordt
omzeild. „Justitie wijst vaker uitzonderin
gen aan. Categorieën gevangenen, zoals
vreemdelingen, gedetineerden uit de extra
beveiligde inrichting (EBI) en veelplegers
vallen daardoor buiten de normale deten-
tiewet." Is dat ernstig? „Ia", meent Van
Swaaningen. „Kijk naar de zogeheten
ISD-maatregel voor veelplegers. Daar is
het rechtsbegrip proportionaliteit hele-
noemt. Vooral de kille toon
bij zakelijke afwegingen stoort hem.
Hij doelt op het vraagstuk of een gevange
ne, die psychische behandeling nodig
heeft, tijdens verlof met een knieslot moet
worden uitgerust of dat hun begeleiders
een stroomstootapparaat of een slaapmid-
deltoediener meekrijgen. „Kennelijk mag
je dit allemaal voorstellen. Als je bij dieren
dezelfde afweging zou willen maken, is dit
land te klein. Dan kun je duizenden hate-
mails verwachten."
Hoe kon Nederland zijn goede deten
tie-imago zo te grabbel gooien? Crimino
loog René van Swaaningen en de Brit Da
vid Downes verklaren de cultuuromslag in
hun te verschijnen boek The Road to Dysto
pia?. Tot halverwege jaren tachtig lag het
accent sterk op de maakbaarheid van de
mens, stellen zij vast. In die tijd kende ons
land een betrekkelijk laag aantal gevange
nen. Ondanks alle mooie terugkeerpro
gramma's bleef de terugval in crimineel ge-
Wie maakt zich daar druk over?
Wie ligt er wakker van dat de
gemiddelde tbs'er nu wordt af
geschilderd als een gevaarlijk dier dat uit
de maatschappij verbannen moet worden?
Wie vindt nog dat gevangenen mogen pie
pen als ze geen brandveilig onderkomen
of geen goede medische hulp krijgen? Als
het om de slechter wordende bejegening
van Nederlandse gevangenen gaat, komt
niemand in actie. „Wetenschappers heb
ben het hoofd in de schoot gelegd", consta
teert Van Swaaningen.
En mensenrechtenorganisaties dan? Am
nesty International geeft niet thuis. „Wij
richten ons op gewetensgevangenen", laat
een woordvoerder weten. Nederland kent
al inspecties die een oogje in het zeil hou
den, is het andere argument. „Maar", zo
zegt hij, „Ik sluit niet uit dat we ooit hier
voor in actie komen." Alleen Exodus-direc-
teur Rien Timmer is nog optimistfsch over
de toekomst. Heel langzaam neemt de
waardering voor zijn werk toe, merkt hij.
maal overboord gegooid. Voor het stelen
van kaas uit de supermarkt worden ze
twee jaar vastgezet. Het aantal delicten telt
en niet de zwaarte ervan."
