V14 ;i?é£u'ijVi':
Zaterdag 28 april 2007 PZC
Het broeit
in de bajes
Met ronkende tractoren
stonden honderden bewo
ners in Deurningen de
hulpverleners op te wach
ten. Hun plan om een Exo-
dus-opvanghuis voor (ex-)gedetineerden
in het Twentse dorp te beginnen, had de
hele dorpsgemeenschap op de been ge
bracht. Het kleine dorp zinderde van woe
de. Deurningen mocht niets met crimine
len van doen krijgen.
„Een bedreigende situatie", herinnert Rien
Timmer, directeur van Exodus, zich. De be
woners kregen echter wel hun zin. De bur
gemeester schaarde zich achter hen en de
plannen voor een opvanghuis werden in
getrokken.
Nergens in Twente is sinds die confronta
tie uit 2005 een huis voor de begeleiding
van (ex-)gevangenen geopend. „Het had
geen zin", aldus Timmer. „Burgers wisten
nu welk trucje zou werken." Hij neemt de
verontruste dorpsbewoners niets kwalijk,
maar de opstelling van de Deurningse bur
gemeester stoort hem des te meer.
Alleen de emoties van burgers kwamen bij
de burgervader in beeld. Er werd niet
meer gekeken naar het lage aantal mensen
dat opnieuw de fout in ging na het Exo-
dus-programma. „Voor goede argumenten
was geen plaats." Dat is typerend voor het
strafklimaat van de afgelopen jaren, consta
teert Timmer.
De veiligheid van de samenleving staat
voorop, en daarvoor moet alles wijken.
Het recht van gevangenen op een humane
behandeling staat ernstig onder druk, stel
len diverse wetenschappers vast. Dat
maakt de samenleving eerder onveiliger
dan veiliger. Hun stem wordt nauwelijks
gehoord. „Je wordt al snel weggezet als de
merkwaardige professor Sickbock (de we
tenschapper uit de Bommel-verhalen,
red.)", zegt de Rotterdamse hoogleraar in
ternationaal vergelijkende criminologie,
René van Swaaningen.
Griezels met een strafblad moet je opslui
ten en daarna de celsleutel snel weg
gooien, valt op internetfora te lezerr. De ge
vangenis is een vijfsterrenhotel waar be
jaarden en zieken meteen voor zouden te
kenen, is een andere populaire opvatting.
Politici spelen daar op in en roepen om
nog strengere maatregelen, soberder regi
mes. „De nuance is weg", verklaart Gerard
de Jonge, in Maastricht universitair hoofd
Nederland had het meest
humane detentieregime ter
wereld. Die reputatie is
verspeeld. Gevangenen worden
geregeld respectloos behandeld
en zitten soms meer dan 24 uur
achtereen in hun cel. Hun
rechten staan ernstig onder druk,
waarschuwen betrokkenen én
deskundigen.
door Floor Ligtvoet illustratie Marco Jeurissen
docent strafrecht, „want dat is electoraal
niet interessant."
Nederland stond tot de jaren tachtig nog
bekend om het meest humane gevangenis
regime ter wereld. Die goede naam zijn we
kwijt. Ruim anderhalfjaar na de Schiphol-
brand zijn nog steeds niet alle gevangenis
vleugels brandveilig. Enkele directies en be
waarders geven openlijk toe dat de behan
deling van gevangenen te wensen over
laat. Soms zitten degenen die nog voor de
rechter moeten verschijnen (en mogelijk
onschuldig zijn) langer dan 24 uur achter
een opgesloten in een cel.
„Het verbaast me dat Nederland in het bui
tenland nog als gidsland wordt gezien, als
het land met een humaan detentiebeleid",
aldus Femke Hofstee, directeur van Prison
Watch, een bureau dat onderzoek doet
naar het beleid binnen gevangenissen.
„Dat karakter zijn we namelijk al jaren ge
leden verloren."
Wat zich precies in gevange
nissen afspeelt, blijft vaak
buiten zicht. De Raad voor
de Strafrechtstoepassing en
Jeugdbescherming (RSJ) en de Inspectie
voor de Sanctietoepassing (ISt) werpen
wel geregeld een blik achter de hoge mu
ren met prikkeldraad. Hun verslagen schet
sen een onthutsend beeld.
Neem het gevangenenvervoer. In busjes
die met 130 kilometer per uur over de snel
weg kunnen razen, zitten de gevangenen
die naar de rechtbank of hun cel worden
gebracht tot de verbazing van de ISt ge
woon zonder gordel achterin. Terwijl de
overheid een gordel bij gewone burgers
verplicht stelt en aan weigeraars een fikse
prent uitdeelt, heeft justitie als het om ge
vangenen gaat een ontheffing van de gor
delplicht. De bestuurders rijden geregeld
te hard en hebben tijdens de rit geen di
rect zicht op hun passagiers. Hierdoor wor
den ongelukken of noodsituaties achterin
volgens de inspectie pas laat ontdekt. De
passagiers, die afgezonderd worden door
middel van houten schotten, hebben geen
flauw benul hoe ze bij een verkeersonge
luk de wagen uit moeten komen.
Verder komt het geregeld voor dat een ge
vangene op transport het een hele dag zon
der eten moet stellen. Ook stopt de bus
volgens de inspectie doorgaans zo weinig
voor een sanitaire stop dat gevangenen in
hoge nood een enkele keer in de wagen
moeten poepen. De uitwerpselen moeten
ze vervolgens wel zelf opruimen.
Ook op de veiligheid en sfeer in de gevan
genis valt veel af te dingen. Tijdens een in
spectiebezoek aan het huis van bewaring
in Rotterdam, de Noordsingel, erkende de
directie openlijk dat haar gevangenen niet
altijd met respect worden behandeld. Het
personeel schat dat dit in drie op de tien
keer het geval is.
Niet alleen de dagelijkse omgang met ge
vangenen laat in Rotterdam te wensen
over. Zo bleek het gebouw onveilig en
sterk verouderd te zijn. Hulpdiensten kun
nen het huidige complex, in een drukke
wijk, maar moeilijk bereiken. Gevangenen
komen, door personeelstekort, soms lan
ger dan 24 uur hun cel niet uit en moeten
naar het oordeel van de inspectie te lang
(meer dan een uur) wachten tot een bewa
ker bij hun cel is. Alleen met zeer forse in
vesteringen kan Noordsingel veilig open
blijven, oordeelde de inspectie, die aan
dringt op een snelle verhuizing. Dat laatste
zit er voorlopig niet in. De sluiting staat na
melijk pas gepland voor 2013.
Het broeit al langer in de Nederlandse ba
jes. Eén op de drie bewaarders overweegt
een andere baan. Uit een vertrouwelijk rap
port uit 2005 van het ministerie van Justi
tie blijkt dat meer dan de helft van het per
soneel geïntimideerd wordt door gedeti
neerden. Het komt ook voor dat gevange
nen de inzet zijn van onderlinge ruzies tus
sen bewaarders. Ze worden gebruikt om
elkaar een hak te zetten, vertelt een be
waarder die anoniem wil blijven. Een fikse
ruzie tussen de gevangenen en jouw colle
ga is binnen vijf minuten geregeld: „Je zegt
gewoon dat ze niet mogen bellen. Of je
laat ze extra lang op cel zitten. Als je colle
ga vervolgens de cel j
opendoet, is hij
flink de pineut."
Gedetineerden vlie
gen elkaar in drie
kwart van de gevallen
onder toezicht van be
waarders in de haren,
bleek uit een inspectie-
onderzoek. Veelal
springt het personeel er
niet tussen. Terwijl gevan
genen, volgens inspecteur
Martijn Tummers, toch „mo
gen verwachten dat ze be
schermd zijn in de instelling
waar ze worden opgesloten."
Peter Meeuwisse werkte jarenlang
als particulier bewaker in verschillen
de gevangenissen, maar wil inmiddels
nooit meer iets met justitie te maken heb
ben. „Het gebrek aan respect daar. Schok
kend gewoon!" Hij had de grootste moeite
met collega's die de regels om de regels
handhaafden. 'Galbakken' vond hij de be
wakers die vrouwen na een begeleid be
zoek naar het ziekenhuis bijvoorbeeld nog
eens uitgebreid inwendig gingen inspecte
ren terwijl dit onnodig was.
Strafrechtdocent Gerard de Jonge
verwacht dat de enorme versobe
ring van de afgelopen jaren, het
wegbezuinigen van zinvolle ar
beid en de inzet van minder gekwalifi
ceerd personeel zijn dieptepunt wel heeft
bereikt. „Althans, dat hoop ik." Hij ziet
met lede ogen aan dat Nederland doet aan
'warehousing'. „Oftewel, opbergen en
maar hopen dat het goed gaat."
Hoe minder personeel, des te groter het ri
sico dat gedetineerden elkaar iets aandoen,
legt Hans Moors, lector integrale veiligheid
en senior onderzoeker aan het Tilburgse
universitaire onderzoekinstituut IVA, uit.
„Het spel van de macht wordt naakter en
de sfeer grimmiger. Bewakers trekken zich
terug. Er is geen tijd meer om even met
een gevangene te praten. Er ontstaat een
cultuur waarin alleen bevelen worden ge
geven. In zo'n systeem haal je de menselijk
heid weg. Gevangenen laat je zo verwor
den tot gevaarlijke dieren."
Gerard de Jonge maakt ook een vergelij
king met dieren, maar dan in wat hij de en
ge discussie over de beveiliging van tbs'ers
