Doe de kachel uit
en slaap langer
is niet altijd gemakkelijk
PZC Woensdag 25 april 2007 21 -
Te dik?
ratuur bevindt zich in de behaaglij
ke, zogeheten thermoneutrale zo
ne. Daarbinnen verbruikt de mens
relatief weinig energie. Maar bij zo
wel hogere als lagere temperaturen
gaat ons inwendige motortje op
een hoger toerental draaien en
neemt het energieverbruik toe. In
de zomerhitte, zonder airco,
neemt bovendien het hongerge
voel af
De invloed van de omgevingstem
peratuur moet niet worden onder
schat. Seidell: „Fietsen doe je maar
even, leven in een min of meer
constante temperatuur doe je al
tijd. Alle kleine effecten ervan kun
nen op den duur een behoorlijke
impact hebben. Je hebt het dan
toch al gauw over een paar kilo
extra aan lichaamsgewicht."
De omgevingstemperatuur is er
een uit een serie van dikmakende
factoren die afgelopen jaar in het
International Journal of Obesity
door Amerikaanse wetenschap
pers op een rijtje zijn gezet en me
de als verklaring dienen voor het
zo toegenomen overgewicht in de
afgelopen decennia.
Een andere belangrijke factor is
slaap. We zijn, onder invloed van
onder andere de televisie, bedui
dend minder gaan slapen. Waren
we vroeger gemiddeld negen uur
onder zeil, nu is dat nog maar ze
ven uur. „Je zou misschien ver
wachten dat minder slaap tot
meer beweging en een hoger ener
gieverbruik leiden, maar dat is
juist niet zo", zegt Seidell.
Al langer was bekend dat slaapge-
brek bij ratten veranderingen in
de hormoonhuishouding teweeg
brengt waardoor zij vraatzuchtig
worden. Een paar jaar geleden is
aangetoond dat zich bij mensen
vergelijkbare processen voordoen
per dag minder gaan eten.
De Consumentenbond roert alvast
de trom en houdt deze week een
symposium over zout. De Bond
heeft met de natte vinger een re
kensommetje gemaakt en komt
tot de 'voorzichtige' schatting dat
in Nederland jaarlijks zo'n vijfdui
zend mensen als gevolg van teveel
met als gevolg een grotere eetlust
en een verhoogd risico op zwaarlij
vigheid. En wederom geldt: we
hebben het al gauw over een paar
kilootjes meer.
Ook niet weg te poetsen is het fors
toegenomen medicijngebruik. Tal
van veelgebruikte medicijnen lei
den in meer of mindere mate tot
een zwaarder gewicht, en lang niet
altijd is de gebruiker zich daarvan
bewust. Bètablokkers (tegen hoge
bloeddruk) bijvoorbeeld, waar
voor in Nederland jaarlijks meer
dan drie miljoen recepten over de
toonbank gaan, doen het gewicht
gemiddeld met 1,8 kilo toenemen,
vonden Duitse onderzoekers vijf
jaar geleden.
Antipsychotica en antidepressiva?
Voor men het weet geeft de weeg
schaal een paar kilo meer aan.
Ook bij het gebruik van anticon
ceptiemiddelen, (cortico-)steroï-
den, antihistamines (zeer veel ge
bruikt tegen allergieën als hooi
koorts) en proteaseremmers (te
gen hiv) ligt een gewichtstoename
op de loer. „Patiënten en voor
schrijvers zouden hier meer aan
dacht voor moeten hebben. Voor
veel medicijnen is een alternatief
beschikbaar dat geen gewichtstoe
name veroorzaakt", aldus Seidell.
Behalve genoemde factoren
is er nog een aantal om
standigheden te noemen
die medeverantwoordelijk
zijn voor de gewichtstoename op
bevolkingsniveau, maar die indivi
dueel niet of nauwelijks te beïn
vloeden zijn. Zoals het feit dat dik
ke mensen vaak meer kinderen
hebben dan dunne, waardoor er
ook meer kinderen met neiging
tot overgewicht geboren worden.
Of de toename van allerlei moei-
zout aan een hartinfarct of beroer
te overlijden.
'Bedrijfsleven, doe iets', is de bood
schap van de Consumentenbond,
die er verder op wijst dat in ver
schillende landen de hoeveelheid
zout in brood al is verminderd
zonder dat de mensen het verve
lend vonden. De Nederlands/ -
lijk afbreekbare, industriële stofjes
in ons milieu, zoals 'weekmakers'
die plastic zacht houden, maar die
ook de hormoonhuishouding zo
danig kunnen verstoren dat een
mens er zwaarder van wordt. Zo
vonden Zweedse onderzoekers dat
de hoeveelheid van dergelijke ver
storende stofjes in moedermelk
tussen 1972 en 1998 meer dan twin
tig keer zo groot is geworden.
Verder is waarschijnlijk van belang
dat vrouwen op steeds hogere leef
tijd kinderen krijgen. Uit onder
zoek onder te dikke Britse meisjes
van negen en tien jaar, bleek de
kans op ernstig overgewicht met
een kleine 15 procent toe te ne
men voor iedere vijfjaar dat de
moeder ouder was. Dat sluit aan
bij biologisch onderzoek op scha
pen, waar een soortgelijk verband
werd gevonden en waarbij bepaal
de eiwitten die invloed hebben op
vetafzetting een rol bleken te spe
len. Dan is er nog die irritante
maar belangrijke overgewichtsfac-
tor: het roken. In de Verenigde Sta
ten wordt de daling van het aantal
rokers tussen 1978 en 1990 verant
woordelijk geacht voor maar liefst
een kwart van de gewichtstoena
me bij de mannen, en eenzesde
van die bij de vrouwen. Schadelij
ke stoffen in rook hebben zoveel
negatieve effecten dat het lichaam
hard moet werken om weerstand
te bieden. Het energieverbruik
neemt daardoor toe. Tegelijkertijd
vermindert roken de eetlust. Het
is dan ook geen wonder dat menig
(ex-) roker gewichtstoename als ali
bi gebruikt om te blijven roken of
weer te beginnen. Seidell: „Stop-
pen-met-roken-programma's be
steden daar over het algemeen nau
welijks aandacht aan. Dat zouden
ze wel moeten doen."
Britse voedingsgigant Unilever
(Blue Band, Becel, Knorr, Coni-
mex, Unox, Calvé) wist in 2005
het zoutgebruik met tweeduizend
ton te verminderen. In Knorr-soe-
pen zit nu gemiddeld 10 procent
minder keukenzout dan een paar
jaar terug. Unilever probeert een
verdere daling te bewerkstelligen,
maar loopt wel tegen grenzen op.
Gemiddeld is 10 procent zoutver-
mindering het maximum dat ge
haald kan worden gehaald zonder
verlies van smaak, zegt voedings-
kundige Anke Schlatmann van
Unilever. „Een al te snelle vermin
dering kan er ook toe bijdragen
dat de consument zelf uit het zout-
potje gaat bijstrooien en dan span
je het paard achter de wagen", al
dus Schlatmann.
Een zoutvervanger als kaliumchlo-
ride (dat bloeddrukverlagend
werkt!) heeft een bitter bijsmaakje
zodat het niet overal in gebruikt
kan worden, en de hartige smaak
versterker glutamaat (ve-tsin)
En voeding
en beweging dan?
Overgewicht ontstaat als het
menselijk lichaam meer ener
gie opneemt dan verbruikt. Vrij
wel iedereen, van voorlichter
tot beleidsmaker, vertaalt dat
als: we eten te veel en we be
wegen te weinig. Seidell be
aamt dat die factoren essen
tieel zijn om overgewicht te
voorkomen, maar acht het raad
zaam om ook goed te letten
op de andere factoren.
Seidell: „Ik ken iemand die
voortdurend hamert op de drie
c's, van chips, chocola en cola.
Of politici die het hebben over
een vet-tax. Dat is te gemakke
lijk." Het overgewicht is de af
gelopen decennia onmisken
baar toegenomen, ook in Ne
derland. Maar komt dat door
teveel eten? Voor menig veel
vraat is het juiste antwoord on
getwijfeld ja. Maar op bevol
kingsniveau? Onwaarschijnlijk.
Uit onderzoeken blijkt dat we
in de loop van de afgelopen
tientallen jaren juist minder ca
lorieën naar binnen zijn gaan
werken.
En minder beweging? Dat lijkt
op het eerste gezicht ook een
belangrijke factor, maar er is bij
zonder weinig onderzoek naar
verricht. Onmiskenbaar is door
mechanisatie veel lichamelijk
werk verlicht of verdwenen.
Ook zitten we vaker in de au
to, voor de tv en achter de
computer. Daartegenover staat
we veel meer zijn gaan spor
ten. Seidell: „We dachten altijd
dat veel tv-kijken leidt tot min
der beweging. Maar er ligt in
middels ook onderzoek waar
uit blijkt kinderen die veel
tv-kijken, de rest van de tijd
juist meer bewegen."
Ook mag niet uit het oog wor
den verloren dat de mens
meer dan 80 procent van zijn
energie verbrandt in rust: voor
de stofwisseling, de hartslag,
het op peil houden van de li
chaamstemperatuur. Seidell:
„Door beweging verbrand je
niet meer dan 10 tot 15 pro
cent van je calorieën."
heeft als nadeel dat er nogal wat
mensen zijn die (al dan niet te
recht) denken dat ze er allergisch
voor zijn. Beide smaakversterkers
zijn bovendien duurder dan zout.
Geld speelt natuurlijk een rol. An
ke Schlatmann van Unilever: „Het
is een feit dat door de supermarkt
oorlog de marges behoorlijk onder
druk staan."
Verlaagje bloeddruk
Mensen met een iets te hoge
bloeddruk die niet afhankelijk
willen worden van medicijnen,
dienen niet alleen op hun zout-
consumptie te letten.
Voeding die rijk is aan groente
fruit, peulvruchten, vis, en no
ten en die weinig verzadigd vet
bevat, doen de bloeddruk ook
behoorlijk dalen.
Afvallen, bewegen en minder al
cohol helpen ook.
Snelle chemo kan borst
helpen besparen
Bij borstkanker vergroot het geven
van chemotherapie voorafgaand
aan een operatie de mogelijkheid
de tumor op een borstsparende
manier te verwijderen, zonder dat
de kans op overleving hierdoor af
neemt. Wel vergroot het wachten
met de operatie tot na de chemo
therapie de kans op terugkeer van
de tumor een klein beetje, vergele
ken met een behandeling waarbij
meteen wordt geopereerd en even
tueel hierna nog chemotherapie
wordt gegeven. Dit concludeert J.
Mieog (Leiden UMC) op grond
van een analyse van 14 studies.
Overgewicht hindert
baarmoeder bij bevallen
Het feit dat de bevalling bij zwan
gere vrouwen met overgewicht va
ker uitdraait op een keizersnee
dan bij vrouwen zonder overge
wicht, is te wijten aan het feit dat
bij vrouwen met overgewicht de
baarmoeder zich minder sterk kan
samentrekken. Dat komt onder
meer door een te geringe in
stroom van het mineraal calcium,
nodig voor spiersamentrekking.
Dit bemoeilijkt de vaginale beval
ling, constateert J. Zhang (Universi
teit Liverpool) na onderzoek van
spierweefsel van 4000 vrouwen.
Vette vis wellicht goed
tegen Alzheimer
Het vetzuur DHA (docohexaeen-
zuur, een zogeheten omegas-vet
zuur dat voorkomt in vooral vis
blijkt (in muizen) de aanmaak van
de eiwitten bèta-amyloid en tau te
verminderen, schrijft K. Green
(University of California, Irvine)
in het vakblad The Journal of Neu-
roscience. Het samenklonteren
van deze eiwitten in de hersenen
leidt tot de ziekte van Alzheimer.
Theoretisch betekent dit dat voe
ding met veel DHA een bescher
mende werking kan hebben tegen
het ontstaan van Alzheimer.
foto ANP
Omvang taille geeft
risico op infarct aan
Elke centimeter toename van de
tailleomvang doet het relatieve risi
co op een hartaanval of beroerte
met 2 procent toenemen. Een stij
ging van 0,01 in de verhouding tail-
leomvang-heupomvang betekent
een toename van het risico met
5 procent. Dat berekent L. de Ko
ning in het European Heart Jour
nal op basis van gegevens van
ruim 250.000 personen. De Ko
ning adviseert de tailleomvang en
tailleheup verhouding mee te ne
men bij het berekenen van het risi
co op hartaanvallen en beroertes.
Zout: goed voor de smaak, slecht voor de gezondheid.