Buitenland
en democratie Lof voor
Boris Jeltsin: symbool van chaos
mé
overleden
Jeltsin
8 Dinsdag 24 april 2007 PZC
NECROLOGIE
Boris Jeltsin
1931-20 07
door Remco Reiding
Geliefd in het Westen, ge
haat in Rusland. Oud-presi
dent Boris Jeltsin was tot
aan zijn dood omstreden.
Vr k
.is
iikim:.
"■""si
Jeltsin laat in 1995 zijn Amerikaanse collega Bill Clinton lachen door de pers te schofferen. foto Jim McKnight/AP
f 3
f
-
Bovenop een tank spreekt Jeltsin in 1991 het volk in Moskou toe, na een mislukte communistische coup. foto EPA
Toen Jeltsin in augustus 1991
op een tank klom en een
coup van verstokte commu
nisten neersloeg, kreeg hij interna
tionale erkenning als verdediger
van de democratie. In eigen land
gold hij als de verzetsheld die de
Sovjet-Unie, toch al op sterven na
dood, het graf in had geduwd. Het
was op die nazomerse dag nauwe
lijks voor te stellen dat het meren
deel van de Russen Jeltsin vijftien
jaar later zou vervloeken als de
man die bovenal chaos bracht in
de wilde jaren negentig.
Jeltsin stond in 1991 voor de on
dankbare taak om een econo
misch, militair en moreel failliet
land van enorme omvang te her
vormen. Hij werd verkozen tot de
eerste president van Rusland, na
het uiteenvallen van de Sov
jet-Unie, door zijn latere opvolger
Vladimir Poetin aangeduid als 'de
grootste geopolitieke catastrofe
van de twintigste eeuw'.
De boerenzoon uit Jekaterinburg,
waar hij in 1931 werd geboren,
schrok niet terug voor zijn immen
se opgave.
Hij had zich in zijn jeugdjaren al
een bekwaam straatvechter ge
toond. Jeltsin deed aan worstelen
en boksen, hoewel hij twee vin
gers was kwijtgeraakt, toen een
granaat ontplofte die hij met vrien
den had gestolen uit een opslag
plaats van het Rode Leger,
jeltsin had in die tijd een broertje
dood aan gezag en lag geregeld
overhoop met zijn vader, die voor
de oorlog vanwege anti-communis
tische activiteiten drie jaar in een
Goelag (strafkamp) had doorge
bracht. Toen zijn diploma door
een docent was ingetrokken, liet Je
ltsin een commissie vormen die
hem in het gelijk stelde. De leraar
werd ontslagen.
Maar eenmaal zelf de baas in het
land, toonde hij zich dikwijls auto
ritair. Amper veertien maanden
nadat Jeltsin de augustuscoup had
neergeslagen, zette hij tanks in om
zijn eigen politieke vijanden op de
knieën te krijgen. Een jaar later
stuurde hij het leger naar Tsjets
jenië. Dat leed een vernederende
nederlaag tegen separatistische re
bellen in de kleine deelrepubliek.
Als president nam Jeltsin zich bo
venal voor de centraal geleide
planeconomie te hervormen tot
een democratische, kapitalistische
markteconomie. Zijn shockthera
pie ging gepaard met ernstige kin
derziektes. Fabrieken gingen fail
liet zonder overheidssteun, werk
nemers verloren massaal hun
baan. Oligarchen roofden het land
leeg dankzij lucratieve privatiserin
gen van staatsbedrijven. Spaargeld
verdween als sneeuw voor de zon
tijdens crises met de nationale
munt, de roebel. De kloof tussen
arm en rijk groeide, evenals de cor
ruptie.
Jeltsin ruziede voortdurend met
het parlement, dat hij diverse ma
len naar huis stuurde. Hij lag on
der vuur vanwege beschuldigingen
van grootschalige corruptie. Zijn
herverkiezing in 1996 had Jeltsin
te danken aan zijn dubieuze entou
rage van oligarchen, beter bekend
als De Familie. Maar op oudejaars
avond 1999 gaf hij het stokje over
aan zijn toenmalige premier Poe
tin, een voormalig spion van de
KGB.
De woelige jaren negentig hadden
ook Jeltsin zelf gesloopt, schreef
hij al in 1994 in zijn memoires.
„De zwakke aanvallen van depres
sie, de ernstige twijfels, de slape
loosheid en de hoofdpijn in het
midden van de nacht, de tranen
en de wanhoop, de pijn door men
sen die dichtbij me stonden en me
niet steunden op het cruciale mo
ment, die me hebben verraden -
dat alles heb ik moeten door
staan."
In het buitenland gold Jeltsin al
die jaren als een voorvechter van
democratie, na decennia van Kou
de Oorlog tussen het Westen en
het communistische regime. Hij
slaagde erin grootschalig bloedver
gieten te voorkomen na het uiteen
vallen van de Sovjet-Unie en
bracht Oost en West dichter bij el
kaar.
De wereld zag hem onder meer
dansend en ginnegappend met de
Amerikaanse president Bill Clin
ton.
Maar in eigen land was Jeltsin er
vaak niet, reden tot voortdurende
speculatie over zijn gezondheid en
zijn drankprobleem.
Tijdens de Bosnië-crisis liet hij
zich al eens met 'een griepje' twee
weken niet zien. De premier van
Ierland stond eens moederziel al
leen op de rode loper te wachten
op zijn net gearriveerde gast, offici
eel omdat Jeltsin zich in het vlieg
tuig had verslapen, maar volgens
geruchten omdat hij weer eens
hartproblemen had. Zijn dood
kwam plotseling, maar de hartstil
stand was niet onverwacht.
,Jt
Jeltsin met zijn vrouw. foto EPA
Europese landen
roemen Russische
ex-president.
DEN HAAG - Boris Jeltsin is gisteren
op 76-jarige leeftijd om 11.45 uur
Nederlandse tijd overleden aan
een hartaanval. De eerste Russi
sche president lag in het centrale
ziekenhuis van Moskou en had al
langer hartproblemen. Het nieuws
over zijn dood werd pas uren later
door het Kremlin bekendgemaakt.
Jeltsin was tussen 1991 en 1999 het
eerste democratisch gekozen staats
hoofd van het land. Het was een
periode die zich kenmerkte door
corruptie, economische teruggang
en sociale en politieke problemen.
Vice-premier Boris Nemtsov stel
de dat Jeltsin de Russen vrijheid
had gegeven. „Hij hield er zelf van
en hij hield van ons vaderland.
Herinner wat hij bij zijn afscheid
tegen zijn opvolger Vladimir Poe
tin zei: 'Bescherm Rusland'." Mi-
chail Gorbatsjov, Jeltsins voorgan
ger, zei in een reactie: „Wij kon
den samen veel doen, maar wij
hadden ook serieuze en erg grote
meningsverschillen, waar degenen
die tegen perestrojka (de hervor
mingspolitiek) en verandering wa
ren, gebruik van maakten."
De Verenigde Staten reageerden
zuinig op de dood van Jeltsin. Niet
de Amerikaanse president George
Bush zelf, maar een van zijn
woordvoerders noemde de Rus
een 'historisch figuur'.
Met Boris Jeltsin is een markante
en historische figuur heengegaan,
reageerde de Nederlandse minister
van Buitenlandse Zaken, Maxime
Verhagen. „Jeltsin was iemand die
heel duidelijk in de gaten had dat
de tijd van de Sovjet-Unie voorbij
was."
'Een groot staatsman'
„Hij heeft het land grote dien
sten bewezen, maar ook grote
fouten gemaakt."
Michail Gorbatsjov, voormali
ge president Sovjet-Unie.
„Hij toonde leiderschap op een
cruciaal moment."
Premier J.P. Balkenende.
„Een historisch figuur in een
tijd van grote veranderingen en
uitdagingen voor Rusland."
Woordvoerder George Bush,
president VS.
„Als president had hij enorme
uitdagingen en moeilijke man
daten, maar hij bracht het oos
ten en westen zeker dichter bij
elkaar."
Jose Manuel Barroso, voorzit
ter Europese Commissie.
„Een buitengewoon markant
en historisch figuur."
Maxime Verhagen, minister
van Buitenlandse Zaken.
„Hij liep voorop bij de pogin
gen om de erfenis van de Kou
de Oorlog te overwinnen."
Jaap de Hoop Scheffer, secre
taris-generaal Navo.
„Zijn bijdrage aan de ontwikke
ling van de betrekkingen tus
sen onze beide landen zal
nooit worden vergeten."
Angela Merkel, bondskanse
lier Duitsland.
Jeltsin 'rockt' op verkiezingscampagne in 1996. foto Yuri Kadobnov/EPA
