Overleven in
Dzerzjinsk
1 4 A
v19
PZC Zaterdag 14 april 2007
-
- KI
Rookwalmen uit fabriekspijpen
weerspiegelen in een zwaar
vervuild meertje. De onder
gaande zon versterkt het apo
calyptische schrikbeeld dat
zich achter een duintop openbaart. Omwo
nenden-noemen dit donkerste plekje van
Dzerzjinsk de Witte Zee, vanwege de dik
ke chlorideglans.
Michail Boebnov maant ons te vertrekken.
Hij maakt zich zorgen. De auto zit vast in
de modder en de laatste keer dat journalis
ten hier waren, moesten ze mee naar het
bureau voor een verhoor door de Russi
sche geheime dienst, FSB. De penetrante
geur is ondraaglijk. Kokhalzend verlaten
we deze huiveringwekkende plek.
Vernoemd naar Felix Dzerzjinski, de op
richter van de geheime politie, was deze
stad met zijn militair-chemische fabrieken
ooit de trots van de Sovjet-Unie. Tegen
woordig komt Dzerzjinsk vooral voor in
milieurapporten, zoals van het Blacksmith
Institute een half jaar geleden, als één van
de tien vuilste steden ter wereld. Milieuac
tivisten zetten het standbeeld van I)zeren
Felix zelfs al eens een gasmasker op.
Hoewel het merendeel van de chemische
afval is opgeruimd, kent Dzerzjinsk nog al
tijd tientallen plekken zoals de Witte Zee.
Ze zijn kleiner maar niet minder vervuild.
De grootste boosdoeners zijn volgens
Boebnov de Kaprolaktam- en de Korunt-
fabriek. „Beide hebben nieuwe eigenaren
die zich liever niet met de erfenis van het
verleden bezighouden. De stad kan het op
ruimen niet betalen en ecologen hebben
hun handen vol aan andere zaken."
Boebnov protesteert bijvoorbeeld tegen
een vuilnisbelt in zijn geboortedorp Gorba-
tovka. Het is een borrelende, brandende
hoop van 700 vierkante meter en meer
dan twintig meter hoog. „Moskou heeft
het Kremlin, onze voornaamste beziens
waardigheid is een enorme afvalberg",
grapt Boebnov.
Zelf werkte Boebnov drie jaar in de contro
lekamer van de militair-chemische fabriek
Syntez, die het gevaarlijke aceton produ
ceerde. Hij herinnert zich hoe bij ongeluk
ken slechts één speciaal gasmasker beschik
baar was, dat hij en zijn collega's om beur
ten gebruikten. „Ik heb ontslag genomen,
omdat ik me ziek voelde en bang was inva
lide te worden. Nog steeds beginnen af en
toe ineens mijn benen te trillen."
Nog altijd stoten zo'n tien chemische fa
brieken schadelijke stoffen uit. Voor de
werknemers zeer risicovol. In het chemi
sche walhalla Dzerzjinsk zouden gezond
heidsproblemen als verharde aderen, aan
tasting van het zenuwstelsel, geheugen- of
coördinatieverlies, beroertes en hoor- en
Het Russische Dzerzjinsk geldt
als één van de tien vuilste ste
den ter wereld. Gezondheids
problemen als verharde ade
ren, aantasting van het zenuw
stelsel, geheugenverlies, beroer
tes en hoor- en zicht- proble
men zijn schering en inslag.
„Ik ben bang invalide te wor
den."
door Remco Reiding foto's CPD
zichtproblemen schering en inslag zijn.
„We maken ons grote zorgen over onze ge
zondheid, omdat niemand die systema
tisch controleert", zegt Boebnov. „In de
Sovjettijd bestond er gratis medische zorg.
Nu zijn we aan ons lot overgelaten, alleen
gelaten om te sterven."
We rijden langs lekkende pijpleidingen,
brandende bermen en oude fabrieken. Tot
1945 kwamen hier middelen als mosterd
gas en lewisiet voor chemische wapens
van de lopende band, tot 1990 bleef de
stad verboden terrein voor buitenlanders.
Grauwe dorpjes liggen langs de spoorbaan,
waar honderden wagons wachten op de
reis naar hun bestemming. Een ambulance
baant zich hobbelend een weg door de kui
len naar ziekenhuis nummer 2, de werk
plek van Sergej Sjarnin. De hoofdarts herin
nert zich het boemeltreintje waarmee hij
vroeger reisde. „Door de rook was het zo
mistig dat je de bordjes niet kon lezen. Je
identificeerde de stations door de geur.
Rook het naar paddestoelen, dan was je in
Vorosjilovka. Chloor? Aha, Igoemnovo."
Maar sinds de wilde jaren negentig is de si
tuatie verbeterd, beweert Sjamin, de lokale
specialist op het gebied van 'professionele
ziektes'. „Laatst heb ik eindelijk weer eens
met de trein gereisd en ik rook niets!"
Misschien stond de wind verkeerd, sput
tert Boebnov tegen, maar dokter Sjamin is
niet te vermurwen. Hij verzet zich tegen
het beeld van een spookstad vol doodgebo
ren kinderen, vroegtijdig stervende volwas
senen, ondanks een vermelding in het Gui-
ness Book of Records als vuilste stad ter
wereld. „We hebben hier geen mensen
met twee hoofden." Volgens wetenschap
pelijk onderzoek ligt de leeftijdsverwach
ting van vrouwen in Dzerzjinsk rond de
65, voor mannen rond de 55 jaar. Sjamin
noemt die schatting overdreven laag. En
hoe zit het dan met de vele geboorteafwij
kingen en de verschillende speciale scho
len voor gehandicapte kinderen? „Begin
jaren negentig heeft Dzerzjinsk de status
van een ecologisch rampgebied aange
vraagd. Toen ze onze statistieken van het
aantal geboorteafwijkingen zagen, zeiden
de experts: 'Wat zeuren jullie nou? Hoepel
op en ga kinderen maken'."
Artsen in Dzerzjinsk stellen
slechts vijftig keer per jaar de
diagnose 'arbeidsziekte'. Toch
is dat slecht nieuws, vindt Sja
min, want het is het topje van de ijsberg.
Als blijkt dat iemand arbeidsongeschikt is,
verliest hij zijn baan en krijgt hij hooguit
een zeer karige WAO-uitkering. Dus laten
velen zich niet onderzoeken.
Dat betreurt Sjamin, want een vroegtijdige
diagnose zou een groot deel van de ge
zondheidsproblemen verhelpen. „Nu ko
men ze vaak als het te laat is. Tsja, als je
pik eraf valt, dan hoefje geen bronwater
meer te drinken."
Michail Boebnov bij het meer waarin de rook
walmen van fabriekspijpen weerspiegelen.
Het voordeel van de chemische industrie
is dat Dzerzjinsk minder gevallen van 'so
ciale ziekte' kent. In tegenstelling tot veel
andere plaatsen in Rusland is er dankzij de
fabrieken genoeg werk. Gevolg: minder ar
moede en minder algemene ziektes.
Het rapport van het Blacksmith Institute
werkt daarom averechts, meent Sjamin.
Na publicatie ging een gloednieuwe pvc-fa-
briek aan Dzerzjinsk voorbij. „Dat had kun
nen leiden tot meer banen, belastingin
komsten en sociale infrastructuur én min
der milieuvervuiling." Sjamin vermoedt
een 'politiek spel'. „Er waren twee kandida
ten, dan komt er ineens een ecologische
aanval en verliezen wij de strijd. Dat kan
geen toeval zijn." Een andere fabriek sloot
bovendien zijn deuren. „Die fabriek voed
de wel duizend monden." Zelfs Boebnov,
met zijn gezondheidsproblemen en strijd
tegen vervuiling, is niet blij met het rap
port. Opkomen voor gezondheid en mi
lieu was toch al zo moeilijk in Dzerzjinsk.
„Wie aan de chemische industrie komt,
raakt de ziel van de stad", zegt Boebnov.
Meer dan eens kreeg hij als kroongetuige
in een rechtszaak tegen de eigenaars van
de vuilnisbelt bij zijn dorp 'bandieten' op
bezoek. „Ze waarschuwden me en boden
zwijggeld aan, eerst duizend, de laatste
keer 100.000 dollar. Ik ben naar alle instan
ties gestapt om dat te melden, maar ik
werd daar bedreigd en de FSB liet weten
dat ze al mijn stappen zullen volgen."
De publicatie van het Blacksmith Institute
brengt hem en andere activisten in een
extra lastig parket, vermoedt Boebnov.
„Doordat er oude, verkeerde statistieken
zijn gebruikt, is er nu nog minder respect
voor ecologen. Iederéén heeft dankzij dit
rapport een bak stront over zich heen ge
kregen."
Y
Rusland met drie vuile steden in wereldlijst
Volgens de lijst van milieuorganisatie Blacksmith Institute
haalden in 2006 liefst drie Russische steden de top tien.
De tien smerigste steden waren (in alfabetische volgorde):
Dalnegorsk en Roednaja Pristan (Rusland),
Dzerzjinsk (Rusland),
Haina (Dominicaanse Republiek),
Kabwe (Zambia),
La Oroya (Peru),
Linfen (China),
Mailuu-Suu (Kirgizië),
Norilsk (Rusland),
Ranipet (India) en
Tsjernobyl (Oekraïne).
r S?
De sterk vervuilde bodem bij Dzerzjinsk.
