Open
plekken
en niet
afgehechte
draadjes
Astrid
Lindgren -
haar leven
in beelden
v11
PZC Zaterdag 31 maart 2007
door jaap Goedegebuure illustratie Martien 805
Hoeveel geheimzinnigheid
kan een lezer aan? Anders
gezegd: hoeveel losse eind
jes mag een roman bevat
ten? De vraag stellen is hem
beantwoorden. Wat je in het werkelijke le
ven als iets vanzelfsprekends beschouwt -
dat er grenzen zijn aan de nieuwsgierig
heid, aan de drang om alles te weten en te
controleren, en dat er dus talloze myste
ries zullen blijven bestaan - accepteer je
veel minder gemakkelijk wanneer het zo
genaamd normale (maar oneindig com
plexe) bestaan teruggebracht wordt tot het
keukentafelformaat van een verhaal. In de
wereld van de fictie verwacht je een zeke
re mate van afronding, oplossingen wel
licht. Dat mag onrechtvaardig zijn, maar
toch is het in overeenstemming met de stil
zwijgende afspraken die tussen schrijvers
en publiek bestaan. Een open einde bevre
digt de meesten van ons niet.
Wie er over denkt als hierboven samenge
vat, heeft een kwaaie aan de Vlaamse au
teur Anne Provoost. De geschiedenis die
zij in haar roman In de zon kijken vertelt,
zit vol open plekken en niet afgehechte
draadjes. De lezer heeft van alles te gissen
en te raden en wordt daarmee in de posi
tie gedrongen van de omstander of buur
man die van afstand getuige is van een dra
ma en dus nooit van alle details op de
hoogte zal zijn. Maar misschien is dat, an
ders dan de conventies van de fictie wil
len, wel een kwaliteit in plaats van een ge
brek. Laten we eens zien.
De opvallendste uitsparingen die Provoost
zich veroorlooft, raken aan de dramatische
hoogtepunten van de geschiedenis. Vlak
voor het begin van de roman, die zich af
speelt in kringen van naar Australië geëmi
greerde Vlamingen, heeft er al een beslis
sende climax plaatsgevonden. Greg, de va
der van de jonge hoofdpersoon Chloë, is
tijdens een jachtpartij van zijn paard geval
len en heeft daarbij zijn nek gebroken. Een
paar dagen later zal hij overlijden. Vrien
den hebben hem thuisgebracht en staan er
verslagen en ook schuldbewust bij. Geen
wonder. Zoals ze naderhand toegeven,
hadden ze onderweg stevig van de zelfge-
stookte citroenjenever gedronken. Daarom
konden ze de gevallen Greg niet meer ont
wijken. De vraag wie van de maten nu wel
verantwoordelijk was voor de fatale trap
van een paardenhoef, spookt flink na.
Maar Chloë krijgt geen antwoord, en wij
dus ook niet.
Ook hier komt een ongeluk nooit alleen.
Nog voordat ze haar man verloor, leed
Chloë's moeder Linda aan een oogziekte,
met algehele blindheid in het verschiet. De
boerderij die ze na de dood van haar man
in haar eentje moet bestieren, raakt in ver
val. De verhouding met Ilana, een puberen
de dochter uit Linda's eerste huwelijk, is
een bron van spanningen. En dan is er ook
nog Linda's excentriciteit, die haar verleidt
tot gedrag dat naar de mening van familie
en vrienden allesbehalve gepast is. Wat
dat laatste betreft, is Chloë echt het kind
van haar moeder, dat wil zeggen springe
rig, eenzelvig, fantasierijk en in lichte mate
destructief. Ze zal het nog brengen tot een
verkapte zelfmoordpoging.
Door zo'n hoofdpersoon de vertellersrol
toe te bedelen, wordt ons vanzelf een be
perkte blik en een gekleurde kijk opgedron
gen. Chloë is niet alleen een kind, ze
wordt door haar omgeving ook als zodanig
behandeld, dat wil zeggen uitgesloten van
kennis en informatie die voor volwasse
nen weinig geheimen kent. Naarmate het
verhaal vordert, wordt de kloof tussen de
hoofdpersoon en haar leefwereld steeds
kleiner. Wat dat betreft sluit In de zon kij
ken aan op de klassieke 'coming of age'-ro-
man en laat Provoost, gelauwerd als kin
derboekenauteur, zien dat ze zich met suc
ces in een jong personage weet in te leven.
Maar helemaal loskomen van de magie
van de allervroegste jaren is er voor Chloë
niet bij, en voor ons dus ook niet.
Die magie heeft zijn charme, en het moet
worden gezegd dat Anne Provoost er be
kwaam gebruik van weet te maken. Toch
houdt deze roman iets onbevredigends.
Veel van de verwijzingen naar situaties die
voorafgaan aan het eigenlijke verhaal blij
ven bij gebrek aan nadere verduidelijking
in de lucht hangen. In hoeverre heeft de
familie Vanderweert nog een band met
het Vlaamse moederland? Wat heeft Linda
ertoe bewogen om weg te gaan bij haar
eerste man Maurice? Wat was Greg voor
iemand? Ik zou er graag wat meer van we
ten, maar Provoost houdt zich hier nadruk
kelijk op de vlakte.
Anne Provoost
Opvallend in de roman is de rol die het Au
stralische landschap speelt. Het is stug,
hier en daar zelfs vijandig. Het lijkt de per
sonages voor te houden dat ze misplaatst
zijn. Geen wonder dat Linda en Chloë ten
slotte de boerderij de boerderij laten en kie
zen voor het gezelschap van liana en Mau
rice. Met dat besluit eindigt In de zon kij
ken. Natuur overwint cultuur. Mag je zeg
gen dat het leven het ook van de literatuur
wint?
[Tl Anne Provoost: In de zon kijken.
Uitgeverij Querido. 204 pag. 18,
,95 euro.
DE SELECTIE
door Jan Smeekens
ASTRID
LINDGREN
door Jacob Forsell
Uitgeverij Ploegsma
272 blz.; €49,95.
Het verhaal van het leven van kin
derboekenschrijfster Astrid Lind
gren zou een sprookjesachtige Hol-
lywoodfilm van het zuiverste wa
ter zijn, een waarin ontroostbaar
verdriet samengaat met hemels geluk.
Astrid Lindgren werd op 14 november 1907 gebo
ren in het Zweedse Nas, op een boerderij vlakbij
het stadje Vimmerby. Haar honderdste geboorte
jaar wordt onder andere gevierd met de uitgave
van Astrid Lindgren - haar leven in beelden.
Voor dit documentaire fotoboek met korte en
langere bijschriften mocht de Zweedse fotograaf
Jacob Forsell ruim een jaar grasduinen in de on
gelooflijke hoeveelheid afbeeldingen van en met
's werelds belangrijkste kinderboekenschrijfster.
Het imposante boek (32 cm x 25 cm x 3,5 cm)
opent met Het land dat verdween, Astrid Lind-
grens eigen, zo ontroerende verhaal uit 1972 over
de liefde van haar ouders voor elkaar en voor
hun vier kinderen: 'We hadden twee dingen
waardoor onze kinderjaren werden wat ze zijn
geweest - veiligheid en vrijheid. Het was een vei
lig gevoel twee mensen in je buurt te hebben die
zoveel om elkaar gaven en die er altijd waren als
je ze nodig had, maar die ons verder rond lieten
dartelen op die fantastische speelplaats die het
Nas uit onze jeugd voor ons is geweest'.
Sprekend voorbeeld van die vrijheid is het voet-
je-van-de-vloer waarover bij de panoramafoto
van de kamer waar het hele gezin sliep, te lezen
staat hoe Astrid, haar broer en haar beide zusjes
er van het ene bed naar het andere over de com
mode langs de kachel via het bureau en hangend
aan deuren apekooiden. Precies, het spel dat ze
Pippi Langkous later met de buurkinderen Tom
my en Annika laat spelen.
Aan die gelukkige jeugd van een stoer, vrijmoe
dig 'meisje dat op daken klimt en altijd te vin
den is voor streken en avonturen' kwam een ein
de toen Astrid - achttien jaar oud - zwanger
werd van een man op wie ze 'voor geen millime
ter' verliefd was en met wie ze niet wilde leven.
Om haar familie niet te schande te maken, ver
huisde ze naar Stockholm en vandaar naar Ko
penhagen. Daar werd in een ziekenhuis waar
vrouwen konden bevallen zonder dat de autori
teiten ervan op de hoogte moesten worden ge
steld haar eerste kind geboren. Drie jaar lang
moest ze gedwongen goedvinden dat het ventje
in een pleeggezin opgroeide.
Bladerend lezen in deze biografie in foto's is een
waar genoegen. Vanwege de talrijke anekdotes
over 's werelds beroemdste kinderboekenschrijf
ster. Maar vooral omdat elk van de honderden
foto's een eigen verhaal vertelt en ze allemaal sa
men een bijzonder leven in beeld brengen.
Kenmerkend voor de levenslust en humor van
de vrouw die liever dan naar spelende kinderen
te kijken, zelf wilde spelen, is de foto waarop ze
op tachtigjarige leeftijd roekeloos in het topje
van een dennenboom klimt.
Astrid Lindgren overleed op 28 januari 2002.