Een kind kan
de was doen
ftC W*f;H;EEH flOOT BEflN
•101NI OER lütS EZIN
WËÊÊm
PZC Dinsdag 20 maart 2007 3 1
Toon Franken van het Zeeuws Archief
doet onderzoek naar de winkels die in
de Middelburgse Lange Delft aanwezig
waren. In de lege winkel van de Licht
bron zag hij bij toeval op een binnen
muur een reclameboodschap voor was
machines. Al zoekende ontdekte hij dat
achter de simpele tekst een hele we
reld schuil gaat.
Een begin 20ste eeuw ontwikkelde wasmachine
door Rinus Antonisse
Een heldere frische wasch;
een groot gewin geeft de
'Velo' in ieder huisgezin.
De slagzin in het winkel
pand Lange Delft 127 te Middel
burg gaat terug tot ruim voor de
Tweede Wereldoorlog, zegt Toon
Franken, die zich bij het Zeeuws
Archief onder meer bezig houdt
met midden- en kleinbedrijf in
vroegere tijden. Hij weet dat om
streeks 1925 A. Bliek, filiaalhou
der van Velo-wasmachines er was
gevestigd.
In die tijd waren in Nederland de
elektrische wasmachines - begin
20ste eeuw in Amerika uitgevon
den - nog niet op de markt (dat ge
beurde pas in 1935). Maar wel was
,F.LOWAS(H::WR!N(ïMA(H!N£S
kort na 1900 de handbediende
wasmachine verschenen. Velo was
een van de eersten die ze produ
ceerde.
De nog altijd bestaande fabriek in
Barendrecht was zelfs de eerste
wasmachinefabrikant in ons land,
opgericht in t90i door J. M. Bosch.
Voor en net na de oorlog met 400
werknemers en filialen in het hele
land een groot bedrijf. Behalve in
Middelburg waren er vestigingen
in Goes, Vlissingen en Zierikzee.
Het laatste filiaal ging in 1968
dicht. De naam Velo is een recla
meboodschap op zich: Veelzijdig,
Economisch, Langstlevend, Ono
vertroffen.
De eerste wasmachines waren hou
ten tobben. De bomen werden in
de fabriek zelf geschild en gezaagd.
Een arbeider was wel een hele
werkweek (48 uur) met het ma
ken van een kuip in de weer. In de
tobbe kwam een zogenaamd was-
kruis, dat met een slinger en fiets-
ketting handmatig in beweging ge
bracht moest worden, vertelt Fran-
De vroegere Velowinkel in de Lange Delft
foto collectie Zeeuws Archief
ken. De uitdrukking 'een kind kan
de was doen' is hieraan ontleend.
Nu staat die voor het gemak waar
mee een wasje gedraaid kan wor
den. Toen sloeg het op de kinde
ren die moesten slingeren, om
moeder zo bij de was een handje
te helpen. Vanaf de jaren dertig
werden de kuipmachines voorzien
van een elektromotor, die het was-
kruis aandreef Niet echt veilig,
omdat elektriciteit en water niet
goed samengaan.
De komst van de trommelmachi
nes betekende een hele verbete
ring. De grote toename van het
aantal machines kwam in de jaren
vijftig, bij de introductie van de
snelwasmachine. Nu staat in vrij
wel elk huishouden een wasauto
maat en is ook een wasdroger niks
bijzonders meer.
Franken is zich ervan bewust dat
zijn 'ontdekking' van de slagzin
geen wereldschokkend nieuws is.
„Ik vergelijk het maar met archeo
logisch onderzoek. Even graven en
zand erover."
Toch acht hij het de moeite waard
dergelijke uitingen in elk geval vast
te leggen. Ze zijn in het straat- en
winkelbeeld schaars geworden.
In Middelburg kent Franken nog
een (onduidelijk geworden) voor
beeld.
Op de muur van een pand in de
Volderijlaagte is nog te zien dat er
vroeger een stalhouderij zat. In
zijn woonplaats Bergen op Zoom
wordt bekeken of enkele van de
oude uitingen (zoals van sigaret
tenmerk Miss Blanche en kruide
nier Simon de Wit) weer in ere
hersteld kunnen worden.
De muur van de onttakelde winkel Lange Delft 127 te Middelburg bevat een oude slagzin foto Ruben Oreel
