Gekrompen maar
toch gekoesterd
20 Dinsdag 27 februari 2007 PZC
NAMEN
Candia
In de noordwesthoek van het
eiland Tholen, op weg naar
Flipland, ligt de boerderij van
Brooymans. Wie Brooymans
zegt, denkt in Zeeland natuur
lijk meteen aan Zeeuwse trek
paarden, Terecht, de Brooy
mans' hebben een aantal
schitterende 'Belgen' en ont
breken zelden op manifesta
ties.
Hun boerderij is ook bijzon
der: gebouwd in een halve
carrévorm in donkere steen
en aan de onderkant zwart ge
maakt (gewarnast). Een vorm
die doet denken aan Zuid-Bel-
gië en Noord-Frankrijk.
Dat klopt ook, want de eige
naar tijdens de 2e helft van
de 19e eeuw was een rijke
Fransman uit dat grensgebied
(Clayssens uit Lille, of op z'n
Vlaams gezegd Rijssel). Die
gaf de boerderij z'n huidige
gedaante in Frans-Henegouw
se stijl.
De naam van de boerderij is
ook bijzonder: Candia. Enig
speurwerk van Wim Hey-
broek - deskundige uit Tho
len - bracht de herkomst van
die naam aan het licht. Can
dia is de oude naam van He-
raklion, de hoofdstad van het
Griekse eiland Kreta. Ooit, in
de 13e eeuw, hadden de Vene-
tiaanse marineschepen Kreta
veroverd en er een nederzet
ting gesticht. Toen is de naam
Candia bedacht.
En hoe komt Candia in Tho
len? Waarschijnlijk via een
nog eerdere eigenaar van een
vroegere boerderij op die
plaats. Dat was een bankier
uit Antwerpen, signeur Ca
ters. Die had denkelijk een ka
pitaal verdiend door handel
met de Venetianen. Hij kocht
daarvan een al lang bestaande
hoeve en doopte die met de
welluidende naam Candia.
Met dank aan de kooplieden
in Venetië en Kreta.
Gerard Smallegange
Brijdorpe
foto's Dirk-Jan Gjeltema
De gekrompen dorpen
vallen nauwelijks op in
het landschap. Toch
zijn ze bij menig Zeeuw
bekend en worden ze
gekoesterd. Dat blijkt
uit de reacties op de
oproep in Buitenge
bied, om gegevens
over gekrompen dor
pen in te zenden.
door Rinus Antonisse
ke en Klaaskinderkerke, beide bij de herverkaveling
weggeëgaliseerd; Brijdorpe; Looperskapelle; Eikerzee;
Ellemeet, niet het huidige dorp, maar twee kilometer
zuidelijker ligt heel eenzaam het kerkhof van het
oude Ellemeet; Westenschouwen, vervallen na ver
zanding van de haven.
In alle gevallen werd de kerk na de Reformatie afge
broken, behalve in Ellemeet, waar de sloop in 1954
werd uitgevoerd. Over Looperskapelle, tussen Eiker
zee en Scharendijke, schrijft inwoner K. de Broekert
dat er tot de Tweede Wereldoorlog nog veel voorzie
ningen waren: postkantoor, bakkerij, tramhalte, krui
denierswinkeltje en een café. Nu nog 20 woningen
met ongeveer 40 inwoners.
Veel van Beenhakkers dorpen komen ook in andere
reacties voor. Ook nog andere namen. Thea Weststra-
te uit Oost-Souburg voert Vlake op, waarvan de kerk
in 1802 is afgebroken, meldt C. F. Stevense uit Middel
burg. Hij geeft ook Bakendorp Bij Baarland en Schel
lach bij Gapinge aan. K. Flipse uit Koudekerke schrijft
dat Schellach tijdens het beleg van Middelburg
(1572-1574) is verwoest. De huidige buurtschap ligt
aan de weg tussen Middelburg en Veere. Flipse wijst
ook op Brigdamme (kerk in 1562 in brand gestoken).
George Sponselee uit Hulst ziet Walsoorden als ge
krompen dorp, waar de kerk in 1574 door de Water
geuzen zwaar werd beschadigd. Hij wijst erop dat
Kuitaart er nooit in is-geslaagd uit te groeien tot een
echt dorp. Ten zuiden van de Vogelkreek ontstond
als zelfstandige parochie Pauluspolder, met tot mid
den 19e eeuw een eigen kerk. Die verdween naar
buurtschap Rapenburg of Stoppeldijk (i860).
G. de Roos uit Vlissingen maakt melding van Welzin-
ge, boven Ritthem. Ooit met een eigen kerk, waar
schijnlijk eerste helft 17e eeuw verdwenen. Nu herin
nert hof Welzinge aan de voormalige parochie, even
als de Welzingepolder. In het Zuidambacht van de
heerlijkheid Kloetinge lag Sint Maarten in de Groe,
weet M. I. Flipse-Zachariasse uit Biggekerke. Met een
kapel, gewijd aan de heilige Martinus van Tours. Een
vloedberg markeert nu dat daar mensen woonden.
Vergeet Coudorpe niet, waarschuwt de Borselse kro
niekschrijver Jan de Ruiter. Niet verzwolgen door de
zee, maar gewoon ontvolkt. Het lag bij Driewegen en
boeren rond Coudorpe kochten liever een vrijko
mend spulletje in de Driewegenpolder. Het dorp
Driewegen werd de woonkern en Coudorpe ging te
loor. Resten van de kerk werden gebruikt als zink-
steen voor de zeedijk.
Völckerdorp
Wat Ad Beenhakker uit Middelburg niet
weet van het Zeeuwse landschap, past in
het scherm van een mobieltje. De dor
pen in de gemeente Veere en die door
overstroming zijn verdwenen buiten beschouwing la
tend, schudt hij zo 19 gekrompen dorpen - ooit aan
zienlijk, met kerk - uit zijn mouw. De meeste liggend
op Schouwen-Duiveland.
Op Walcheren noemt Beenhakker Nieuwerkerke bij
Arnemuiden. De kerk verdween in 1574, het dorp is
helemaal weg. Nieuwerve bij Ritthem was heel klein.
Het bestond uit een kasteel met boerderij en een
kerk. De boerderij staat er nog; kerk en kasteel wer
den in 1574 verwoest.
In Zeeuws-Vlaanderen kent hij Heille
(kerk afgebroken in 1572) het naar
Waterlandkerkje verplaatste Water
land. Dorp en kerk werden afgebro
ken na de moord op dominee Stuer-
bout in 1668.
Tholen heeft volgens Beenhakker
nog twee bijzonder mooie gekrom
pen dorpen. In beide gevallen wer
den de kerken afgebroken, maar zijn
kerkhof en dorpsstraat nog herken
baar. Het gaat om Schakerloo (kerk
gesloopt in 1576, het kerkhof was tot
voor kort nog in gebruik) en Westker-
ke (kerk afgebroken in 18e eeuw).
Op Zuid-Beveland komt Beenhakker
op vier stuks: Baarsdorp, kerk afgebro
ken in 1880; Sinoutskerke, kerk ver
dween in 1906; Oud-Sabbinge, kerk
weg in 1805 en het dorp is in feite
niet gekrompen; Völckerdorp is het
jongste gekrompen dorp. Hier stond
van 1910-1920 een rooms katholiek
kerkje; de school (in gebruik van
1907-1935) bestaat nog. J. Vogelaar uit
Kapelle stuurt er foto's van.
Negen verkleinde en verdwenen dor
pen op Schouwen-Duiveland. Been
hakker somt op. Capelle, bekend van
het verhaal over de Februariramp
1953; Nieuwerkerke Schutje, kerkhof
nog zichtbaar, maar ernstig verminkt
door aanleg van een weg; Duivendij-
