Familie
Het liefdesgeluk
van tegenpolen
Het nut van gelovig zijn
1 8 Vrijdag 23 februari 2007 PZC
DENKWIJZER
door René Diekstra
Religie is een effectief
middel voor betere
sociale samenhang
Is het handig om gelovig te zijn, in de zin van lid te zijn van
een religieuze groepering met alles wat daar op en aan zit,
zoals godsdienstige bijeenkomsten, rituelen, bidpraktijken
en geloof in een God? Het lijkt een rare, bijna oneerbiedig ge
stelde vraag. Onlangs besloten twee kennissen van mij, beiden
voorbij de zestig en kampend met gezondheidsproblemen, ka
tholiek te worden. Ze willen 'ergens' in gaan geloven, zeggen
ze, en ergens bij gaan horen. Ze willen ook bepaalde rituelen
in hun leven brengen. Ze vinden hun huidige leven in dat op
zicht leeg.
Wat voor oordeel anderen ook over hun 'bekering' mogen heb
ben, psychologisch gezien is het bepaald geen gek besluit. Er is
het nodige onderzoek dat erop wijst dat actief religieuze men
sen minder vaak lichamelijk ziek zijn, minder psychologische
problemen hebben, sneller van ziektes en chirurgische ingre
pen herstellen, tevredener zijn en een (iets) positievere hou
ding levenshouding hebben - wat niet wil zeggen dat ze een
positievere houding hebben jegens mensen zonder of met een
andere religie.
Religie loont, zo bezien. Maar
waarom is het dat geloven in
'dingen' die volstrekt irrationeel
of in ieder geval niet plausibel
zijn en meedoen aan rituelen
die, zeker van een afstand beke
ken, vaak wonderlijk zijn, zulke welzijns- of gezondheidsvoor
delen biedt? Een deel van het antwoord lijkt te vinden in het
feit dat er geen cultuur is, noch is geweest, waar religie vol
strekt afwezig was. Dat suggereert dat religie als patroon of op
tie in onze evolutionaire uitrusting is ingebouwd. De precieze
vorm die het krijgt wordt sterk bepaald door de omstandighe
den, de plaats en tijd waarin mensen leven. Een ander deel
van het antwoord lijkt te vinden in het feit dat religie een
groepsfenomeen is. Zonder groep geen religie. Maar religie is
een kostbare (groeps)optie die vraagt om aanzienlijke inspan
ningen. Als de evolutie besloten heeft om zo'n kostbare optie
aan onze uitrusting toe te voegen, dan moet ze daarvoor ook
een heel goede reden hebben. Die reden is naar alle waar
schijnlijkheid dat religie een buitengewoon effectief middel is
voor het bevorderen van sociale samenhang. Voor het onderge
schikt maken van individuele egoïstische korte termijn belan
gen aan de langere termijn belangen van de groep, en daarmee
aan het voortbestaan van de groep.
Wat religie zo 'groeps'geschikt maakt, is dat het de zelfbeheer
sing van individuen binnen de eigen groep bevordert. Ze doet
dat op drie manieren. Door verhalen - de kern van elke religie
is een 'set' van verhalen - die een gedeelde kijk op mens en we
reld bevorderen. Ze doet dat voorts door, bij schending van ge
meenschappelijke waarden, te dreigen met straf in een boven
natuurlijk hiernamaals. Daarmee wordt externe gedragscontro
le, zoals via fysiek geweld door aardse gezagsgedragers met al
zijn nadelen, voor een belangrijk deel overbodig. En ze doet
dat door rituelen die de opname van het individu in en de bin
ding aan de gemeenschap symbolisch verankeren. De kracht
daarvan is daarom zo groot omdat het individu zich in het ri
tueel openlijk aan de gemeenschap committeert. Vandaar het
wetenschappelijk vastgestelde gegeven dat, van alle kenmer
ken van godsdienst, de kerk- of moskeegang en gezamenlijke
bidrituelen de meest krachtige effecten hebben, zowel op sa
menhang in de groep als op gezondheid.
We weten overigens dat er sowieso een sterk verband is tus
sen sociale samenhang, gezondheid en geluksbeleving. Dat
roept een spannende vraag op. Het nieuwe kabinet gaat zwaar
inzetten op het bevorderen van sociale samenhang. Zal het
haar lukken daarvoor duurzame, niet-religieuze manieren te
vinden? Want als het de evolutie in 200.000 jaar al niet goed
gelukt om met niet-religieuze alternatieven te komen, zal het
een club met protestanten en katholieken, één moslim en één
rasatheïst in vier jaar dan wel lukken?
Suzanne Faasse schetst de
flinke verschillen tussen
haar en haar geliefde,
Freddy Nieuwenhuis.
„Ik maak me snel zor
gen. Hij absoluut niet. Ik kijk ver
vooruit, terwijl hij de dingen ge
woon op zich aflaat komen." En
Freddy vult aan: „Zij functioneert
vanuit orde en ik vanuit chaos.
Dat komt in alles tot uiting."
Ze wonen in een gezellig apparte
ment van veertig vierkante meter
in Amsterdam. Als dat maar goed
gaat... Hij gooit zijn sokken achte
loos achter zich op de grond, zij
rust niet voordat het huis weer net
jes is. Zij gaat de deur niet uit voor
ze een uitgebreide douche heeft ge
nomen, terwijl hij het liefst de he
le dag ongeschoren in zijn oude
kloffie rondbanjert. Hij rookt, zij
drinkt graag groentesapjes. Zij wil
het vandaag nog afhebben, hij
slaapt er liever een nacht over.
Freddy: „Als wij samen een kast in
elkaar zetten, heb je zo drie echt
scheidingen."
Tegenpolen trekken elkaar aan.
Klinkt spannend, maar in de prak
tijk betekent dat grote botsingen.
„Ik doe zo veel dingen tegelijk dat
ik vergeet dat er een pan op het
vuur staat. Dan staat hij er hoofd
schuddend bij: scha-at, doe nu rus-
tig", grijnst Suzanne. „Ik was ge
wend mijn koffiempk zomaar er
gens neer te zetten en twee uur la
ter weer te vullen. Nu staat hij bin
nen vijf minuten schoon in de
kast", vertelt Freddy.
Enkele jaren terug escaleerde het
bijna toen er allerlei aanmaningen
uit zijn verleden op de deurmat
vielen. „Die maakte ik dan open,
want hij liet ze wekenlang liggen
en ik had geen zin in een deur
waarder op de stoep."
Hij rookt, zij drinkt
groentesapjes. Zij houdt van
orde, regelmaat, hij laat alles
waaien. Tegenpolen trekken
elkaar aan, maar hoeveel
kans maken ze op een
succesvolle relatie?
door Catheleyne van der Laan
illustratie Mare Kolle
Omdat ze zelf alles stipt op tijd de
deur uitdoet, schrok ze hevig. „Hij
bleef maar zeggen 'ja, ja, ja', maar
deed niks. Pas toen ik zei dat ik zo
niet verder wilde met hem, pakte
hij dingen aan."
Hoe los je dat soort botsingen op?
„Tegenpolen hebben iets te leren
van elkaar. Namelijk de andere
kant van het gedrag", zegt Sylvia
van der Spek, relatiecoach bij Rela
tieraadsel. „Als de vrouw een con-
trolfreak is en de man leeft in tota
le chaos, dan moet zij leren losla
ten en hij leren structureren. De
juiste balans ligt altijd in het mid
den."
Dat vergt aanpassing van beide
kanten. Blijven vitten en hopen
dat de ander verandert, is zinloos.
Van der Spek: „Je moet geen kloon
van jezelf proberen te maken. Dan
verstik je iemand. Als je blijft ha
meren op wat er allemaal niet
deugt, is dat destructief"
Dat kiopt, weet Suzanne uit erva
ring. „Hoe meer ik zeur, hoe min
der resultaat. Als ik me gewoon
met mezelf bemoei, gaat het met
hem veel soepeler."
Van der Spek raadt mensen aan te
onderzoeken waar de conflicteren
de gedragsovertuigingen vandaan
komen. „Is dat wel jouw overtui
ging? Misschien kopieert zij een ex
treem nette moeder en verzet hij
zich tegen een verstikkende jeugd.
Dan is het tijd voor een nieuwe
overtuiging. Misschien ontdekt zij
dat de boel de boel laten, best lek
ker is en vindt hij wat meer contro
le prettig."
Van der Spek waarschuwt: „Daar
moet je geen al te hoge verwachtin
gen van hebben. Een Volvo wordt
nooit een sportwagen. Je kan er
strepen opzetten en een spoiler,
maar het blijft een Volvo. Je moet
uiteindelijk iemand in zijn stijl ac
cepteren zoals hij is."
Freddy beaamt dat: „Wat erin zit,
krijg je er niet uit. Ik heb het wel
geprobeerd, meer opruimen. Dat
gaat twee dagen goed. Maar ik
houd wél de grens in de gaten. Het
moet niet té chaotisch worden,
dan wordt zij gek."
Gaan mensen massaal
plat voor de aantrek
kingskracht van een te
genpool? Nee dus. De
meeste mensen selecteren hun hu
welijkspartners op gelijke attitu
des, religie en waarden, zo blijkt
uit onderzoek van Shanhong Luo
en Eva C. Klohnen. Soort zoekt
soort. Maar iemand met dezelfde
ideeën en overtuigingen is geen ga
rantie voor huwelijksgeluk. Het
gaat om de persoonlijkheid. Hoe
minder gelijkenis tussen karakters,
hoe minder huwelijksgeluk, blijkt
uit dit onderzoek.
Maken mensen als Suzanne en
Freddy minder kans op huwelijks
geluk? „Onzin", vindt Van der
Kan negatief denken een depressie
veroorzaken of in stand houden?
Dat gaat de Maastrichtse psycholoog
Jeffrey Roelofs onderzoeken bij kinderen
en jongvolwassenen. Hij wil ze drie jaai
lang volgen. Het doel: jongeren leren om
uit de 'herkauw-trein' te stappen.
door Patricia van der Zalm foto GPD
