's Nachts werken geeft meer k
door Patrick Wiercx
Voldoende licht overdag en goed
slapen hebben met elkaar te
maken. Beide zijn onmisbaar voor
de mens. Om dat te
onderstrepen hield de Stichting
Onderzoek Licht en Gezondheid
(Technische Universiteit
Eindhoven) in de nacht van
donderdag op vrijdag een
nachtsymposium. Om elf uur
konden de toehoorders hun plek
opzoeken in de collegebankjes en
bij het krieken van de ochtend,
rond half zeven, stonden ze weer
op straat. Met een stevig
slaaptekort, maar met een
behoorlijke portie kennis in hun
achterzak. Zo weten ze nu dat
licht belangrijker is dan je denkt
en dat het menselijk lichaam een
vernuftig regelsysteem is met
talloze klokjes.
Circa veertig jaar geleden kwam
de wetenschap erachter dat
licht niet alleen een functie
heeft om mensen iets te laten
zien. Licht heeft ook een biolo
gisch effect op mensen. Wetenschappers
kwamen daar op twee manieren achter.
De eerste astronauten draaiden in de jaren
zestig hun cirkeltjes rond de aarde. Daar,
in de ruimte, maakten ze de wisselende cy
clus van dag- en nachtlicht niet mee. Dat
leidde tot ernstige ontregelings- en slaap
problemen.
Tevens hadden in diezelfde jaren de eerste
operaties plaats waarbij mensen, die door
een ernstig ongeval blind waren gewor
den, kunstogen kregen geplaatst. Dat leid
de bij sommigen tot slaapproblemen. La
ter bleek dat met het verwijderen van de
ogen ook een zeker 'slaapmechanisme'
was verwijderd. Met dat soort van opera
ties wordt tegenwoordig veel voorzichtiger
omgegaan.
Mensen zijn gewend aan een 24-uurs rit
me. In de ochtenduren is de lichaamstem
peratuur 0,4 graden lager dan in de mid
dag. Die kleine variatie wordt gestuurd
door het ritme van het licht. Dat licht
komt via het oog binnen en bereikt een
'centrale klok' in de hersenen. Die centrale
klok, die overigens tal van kleine klokjes
in het lichaam aanstuurt, is nog maar een
jaar of vijf bekend in de wetenschap.
Zonder licht gedijt een mens niet. Een
zonnige dag laat 100.000 lux, de eenheid
van licht, op ons los. Een sombere dag
biedt 20.000 a 30.000 lux. Dat is een stuk
minder, maar nog steeds een veelheid van
wat de officiële norm is. De normen voor
de hoeveelheid lux in een afgesloten ruim
te is slechts 500 lux, in een kantoor 1000
lux.
Licht stuurt ook het hormoonniveau aan.
Het hormoon Cortisol is het stresshor
moon. Langdurige stress is ongezond en
op termijn zelfs levensbedreigend. Het
breekt het immuniteitssysteem af 's Mor
gens heeft een mens veel Cortisol. Dat
komt goed uit, want dan gaan de meeste
mensen aan het werk. In de loop van de
dag vermindert dat en midden in de nacht
is het minimaal.
Het hormoon melatonine vertraagt proces
sen, het is het slaaphormoon. Het ochtend
licht verdrijft als het ware melatonine.
Overdag is het hormoon weg, vroeg in de
avond stijgt het niveau. Iemand die twee
dagen geen licht krijgt, raakt ontregeld en
na drie dagen zeer ernstig ontregeld. Don
ker op het juiste moment is even belang
rijk ais licht op het juiste moment.
Die gemiddelde hoofdklok van de mens
werkt op een tijdsschema van 24,5 uur.
Die tikt niet voor iedereen gelijk. Het is
vreemd, constateerde prof Wout van Bom
mel in het nachtsymposium van de TU/e,
dat daar niet veel meer problemen mee
zijn. Hij gaf ook meteen de reden: het och
tendlicht zet de menselijke klok elke dag
gelijk.
Dat lukt niet altijd even goed. Hij gaf als
voorbeeld de medewerker in het waren
huis. Warenhuizen hebben dikwijls geen
ramen waar licht binnenvalt. „De norm
van 500 of 1000 lux is onvoldoende om je
klok op gelijk te zetten. Uitgaande van die
gemiddelde klok van 24,5 uur lopen de
hormonen van de warenhuismedewerker
na 24 dagen twaalf uur fout. Zijn lichaam
zit vol melatonine, vol slaap dus, en dat op
een moment dat er juist gewerkt moet
worden. Na nog eens 24 dagen loopt de
klok weer gelijk en verdwijnen ook de
klachten."
De oplossing: geef die mensen in de pauze
heel veel licht of stuur ze even naar bui
ten. Wie minder licht krijgt, is overdag sla
periger. Het kan zijn dat de baas niet zo
geïnteresseerd is in het licht in zijn zaak,
maar slaperig personeel komt het winkel
bedrijf ook niet ten goede. Bovendien,
zegt prof Van Bommel, is er een duidelijk
verband tussen de hoeveelheid licht over
dag en de slaapkwaliteit in de nacht. Wie
de dag ervoor van prettig zonlicht heeft ge
noten, heeft meer kans op een goede
nachtrust en staat dus een dag later bla
kend van energie weer bij de personeelsin
gang. „En ook dat zou de baas toch moe
ten interesseren."
Tussen drie
en vier uur
in de nacht
stonden be
wegingsacti
viteiten in
het sportcen
trum van de
TU/e op het
programma.
door Patrick Wiercx
Bedrijven moeten veel meer aan
dacht besteden aan hun werkne
mers die nachtdienst verrichten.
Meer en betere verlichting, betere voe
ding aanbieden en rekening houden
met iemands bio-ritme. Ook informatie
over voeding is een must. Wie 's nachts
werkt, heeft bijvoorbeeld een veel grote
re kans op zwaarlijvigheid.
Ieder mens heeft een centrale biologi
sche klok.
Maar hij heeft er meer: het lichaam telt
namelijk vele klokken en klokjes. „Elk
orgaan heeft er een, je lever, je nieren,
zelfs je huid. Als er een klokje ontregeld
raakt, kun je je al heel onaangenaam
voelen", aldus onderzoeker dr. Menno
Gerkema van de Universiteit Gronin
gen. Volgens hem moeten met name be
drijven en organisaties die nachtdien
sten hebben, daar beter rekening mee
houden.
In de nachtdienst kan een van die klok-
