Laatste lusthof aan
het verloederen
Plattelandstoerisme zit in de lift
20 Woensdag 14 februari 2007 P2C
De enig overgebleven buiten
plaats in Zeeuws-Vlaande-
ren, de Elderschans bij Aar
denburg, verloedert. Vooral
het park rond het herenhuis
verkeert in verwaarloosde
staat. Zonder actie kan de
Elderschans worden
afgeschreven.
door Rinus Antonisse
Ronald van Immerseel van
de Stichting tot behoud
van Particuliere Histori
sche Buitenplaatsen vindt
dat de Elderschans bij Aardenburg
iets bijzonders heeft, wat andere
Nederlandse buitenplaatsen niet
hebben. Het heeft alles te maken
met de militaire geschiedenis van
frontgebied Zeeuws-Vlaanderen.
De buitenplaats is in 1729 ge
bouwd op een voormalige schans
uit de Tachtigjarige Oorlog, legt
Van Immerseel - geboren en geto
gen Zeeuw - uit. Bij de buitenplaat
sen Kruisdijkschans bij Aarden
burg en Moffenschans in Terneu-
zen was dat ook het geval, maar
die zijn verdwenen.
De vorm van de schans is, on
danks het verglijden van eeuwen,
nog duidelijk herkenbaar in het
terrein. Dat maakt de Elderschans
anders dan andere. Van Immerseel
verdiepte zich in de historie van
de lusthof Eind 17e eeuw kocht ko
lonel Johan Cau de schans, met de
verplichting de militaire voorzie
ningen en wallen te slopen. Er ge
beurde verder weinig mee, tot
Petrus van Affelen, burgemeester
van het Vrije van Sluis, in 1729 de
schans kocht.
Hij had grote plannen en liet een
zomerhuis en een dienstwoning
(keuken, koetshuis, paardenstal)
bouwen. De gedempte gracht
werd weer uitgegraven en er
kwam een visvijver. Tussen buiten
plaats en Aardenburg kwam een
kaarsrechte weg, later Heerendreef
gedoopt. In 1800 kochten vier Aar-
denburgse notabelen de buiten
plaats, die ze gebruikten als ont
moetingspunt.
Verpachting van gebouwen en ver
pachting van hout leverden geld
op. Zolang de onkosten voor het
buitenleven niet hoger uitvielen
dan de inkomsten, waren de Aar-
denburgse notabelen tevreden,
merkt Van Immerseel op.
De grote omslag kwam in 1885, als
politicus Pieter Hennequin (burge
meester Sint Kruis en later Aarden-
burg, lid Provinciale Staten en
Tweede Kamer) alleen eigenaar
wordt Hij liet een imposant heren
huis bouwen, naar de bouwmode
van die tijd - eclecticisme - ont
worpen door architect fan Fre-
deriks (ook betrokken bij de res
tauratie van de Middelburgse Ab
dij). Tegelijk werd het park, met
behoud van de oude lanen, aange
past.
Vanaf 1919 verwisselde de Elder
schans vele malen van eigenaar en
bestemming: school, gemeente
huis, vakantieverblijf, restaurant.
Sinds 1986 is het bezit van de fami
lie Verdonk. Stukken park werden
opgeofferd voor aanleg van sport
velden en voor een hotel.
Maar de kern van het park is nog
steeds aanwezig, zij het in zeer
slechte staat, aldus Van Immerseel.
De buitenplaats is gedeeltelijke
aangewezen als rijksmonument,
dat wil zeggen: herenhuis, park en
toegangshek zijn beschermd. Het
begrip 'monumentenzorg' heeft
wel een wrange bijsmaak. De vij
verpartijen staan grotendeels
droog en delen zijn verland. Beu
kenopslag verdringt eeuwenoude
eiken, lanen verloederen, gazons
en open terreindelen zijn dichtge
groeid.
Het is een kenner en liefhebber
van buitenplaatsen als Van Immer
seel een doorn in het oog. Hij stelt
dat dienstgebouw, koetshuis en
Herendreef ook beschermd moe
ten worden en pleit voor snel her
stel van het park. En geen verdere
aantasting meer. „Anders zal
Zeeuws-Vlaanderen straks ook
zijn laatste historische buiten
plaats verliezen."
NAMEN
Het Moordhof
Het Moordhof in Kuitaart
heeft zijn naam te danken
aan een afschuwelijke gebeur
tenis in 1903 - een drievoudi
ge moord op de bewoners
van de boerderij.
Vader Frans Kole, moeder
Santina en schoondochter
Lourina werden met ploegij
zers om het leven gebracht.
De moord zorgde voor veel
opschudding in het zo rustige
Land van Hulst.
Dagbladen bemoeiden zich
ermee, de politie was weken
in touw.
Een speciaal boekwerkje over
de moord werd uitgegeven.
Daarin stonden bloedige be
schrijvingen: 'de oude heer
Kole heeft een geweldige slag
op het hoofd gekregen met
een ploegkouter waardoor
een grote gapende wonde is
ontstaan en waarin de been
deren als het ware gedusseld
liggen...'
En de daders?
Nooit gevonden!
Wel was zoon Jan hoofdver
dachte.
Hij zat die avond in de kroeg
en zou een verhouding heb
ben gehad met de dienstmeid
(die de avond ervoor een an
dere betrekking had gekre-
gen).
Maar bewezen is er nooit iets
in deze zaak, die veel publici
teit kreeg.
Er werd zelfs een moordballa-
de op gedicht:
Hoort! Menschen wat een
groote schand
gebeurt is in het Hulsterland
Drie menschen van geen kwaad
bewust
Die sliepen in een zoete rust
Een echtpaar in de kracht van
't leven
En de vrouw aan hunnen zoon
gegeven
Wilde men vermoorden al te
gaar
Die misdaad speelden monsters
klaar....
Gerard Smallegange
Boerderij-atelier
De Test in Zuid-
zande is een van
de projecten
voor plattelands
toerisme die via
het landbouwlo-
ket Sluis zijn be
gonnen,
foto Peter Nicolai
Het platteland is sterk aan het ver
anderen. De landbouw is niet
meer de enige economische dra
ger en grondgebruiker. De verste
delijking rukt op. Andere economische
sectoren dienen zich aan, zoals industrie,
handel en transport. En niet te vergeten
recreatie en toerisme.
Zeker in een provincie als Zeeland speelt
het plattelandstoerisme een steeds grote
re rol. Het is een aantrekkelijke nevenacti
viteit voor landbouwers die naar verbre
ding van hun traditionele bedrijfsvoering
zoeken. Recreanten gaan het buitenge
bied ook ontdekken als mogelijkheid om
te genieten van rust, ruimte en cultuur
historie.
Ondernemers die zich op plattelandstoe
risme willen richten, krijgen geheid te
maken met een veelheid aan regels. Ze
moeten over veel uithoudingsvermogen
beschikken.
De gemeenten spelen hierbij een belang
rijke rol: daar dient een ondernemer zich
in eerste aanleg te vervoegen. De praktijk
leert dat menige gemeente moeite heeft
om nieuwe 'economische dragers' in het
buitengebied een juiste plek te geven. De
Stichting Recreatie heeft samen met het
ministerie van LNV het boekje Een tien
voor plattelandstoerisme uitgegeven. Dat
moet gemeenten een eindje op weg hel
pen.
Het Zeeuwse voorbeeld in het boekje is
dat van het landbouwloket in de gemeen
te Sluis. Een ietwat verwarrende naam,
want het loket, dat al in 1999 van start is
gegaan, is méér dan landbouw alleen.
Het is niet alleen bedoeld voor boeren,
maar nadrukkelijk ook voor niet-agra-
riërs met (recreatie-)plannen.
Medewerker Veronique Dekker-Calus
legt uit dat het loket vooral fungeert als
vraagbaak en hulpverlener. Mensen die
iets willen ondernemen in het grote bui
tengebied waarover Sluis beschikt, de
weg wijzen.
Inmiddels zijn 18 toeristische projecten
op het platteland verwezenlijkt en zijn er
bijna evenveel in behandeling.
De Elderschans bij Aardenburg
foto Peter Nicolai
