Voor je het weet, ben je er doorheen De tien van Veere Aandacht voor gekrompen dorpen Strandloper "HOOGELANDE" "STALde PAGTER' Wie kent zo'n dorpje? dinsdag 30 januari 2007 Een gehucht, een buurt schap, een groepje hui zen - Zeeland grossiert er in. Van Graszode tot Griete, van Knuitershoek tot Kre- verhille. Sommige van die vlekjes op de kaart zijn in het verleden bloeiende dor pen geweest. Door verschil lende oorzaken stokte de groei en de gemeenschap slonk. Gekrompen dorpen worden ze genoemd. Aad de Klerk, consulent re gionale geschiedbeoefe ning in Zeeland, vraagt al gerui me tijd méér aandacht voor de gekrompen dorpen. Hij vindt dat deze cultuurhistorische on derdelen van het landschap het alleszins waard zijn beter gemar keerd en beschermd te worden. Zijn bescheiden kruistocht heeft er in elk geval toe geleid dat tien gekrompen dorpen in de gemeente Veere aan de verge telheid zijn ontrukt. In het boekje Van Boudeioijns- kerke lot Zanddijk vertelt De Klerk het verhaal van de dorpen die van groot naar klein gingen. Soms zo klein en onopvallend dat je er voordat je het weet al voorbij bent. Weliswaar staat er tegenwoordig meestal wel een naambord, maar dat zegt op zich nauwelijks iets over de aan wezige bebouwing, laat staan over de geschiedenis. Je ziet Boudewijnskerke staan en er is geen spoor van een kerk te ont waren. Hoe zit dat? Het opmerkelijke is dat van daag de dag voor de (vele) ver dronken dorpen in Zeeland wél een groeiende belangstelling be staat. Meestal is er weinig meer van te zien (de meeste liggen on der water of onder de klei), toch prikkelen ze op de een of andere manier de verbeelding. Mis schien omdat ze een symbool zijn voor de eeuwigdurende strijd van de Zeeuwen tegen erf vijand zee? De bijna verdwenen dorpen zijn wel tastbaar. De mensen die er nu wonen, hebben er meestal een hechte band mee. Ze zijn trots op hun eigen plekje, dat 'belevingswaarde' heeft. De ge krompen dorpen vormen, zoals trouwens het hele landschap, de neerslag van de Zeeuwse ge schiedenis, stelt De Klerk. Vol gens hem de moeite waard ze in ere te houden en ze op te nemen in wandel- en fietsroutes. De consulent maakt duidelijk dat het verleden van veel ge krompen dorpen vér teruggaat, tot in de twaalfde en dertiende eeuw. In die tijd begon het aan- Hof Tramzicht, Sint Janskerke foto's Dirk-Jan Gjeltema leggen van dijken en werd het veiliger zich in het tot dan dik wijls overstroomde land te vesti gen. Parochies ontstonden, uiter aard met een kerk. Bijvoorbeeld Walcheren telde rond 1300 al 36 parochies, nogal eens eindigend op 'kerke', zoals Poppekerke, Grijpskerke, Marie- kerke. De groei en bloei van de paro chies was onder meer afhanke lijk van de ligging, de mogelijk heden voor uitbreiding en de kansen voor de landbouw. Wa ren die omstandigheden ongun stig, dan kwijnde de gemeen schap weg. De Klerk noemt de gebeurtenissen vanaf het derde kwart van de zestiende eeuw van groot belang: Beeldenstorm (1566) en Tachtigjarige Oorlog. Vooral kerkgebouwen moesten het op veel plaatsen ontgelden. Ook werden veel huizen ver nield. Vooral door geldgebrek was her- de (meeste) bewoners vertrok ken naar dorpen-met-kerk, om daar de - inmiddels protestantse - erediensten te kunnen bijwo nen." Anders gezegd: behoud van de stel niet eenvoudig. Was dat wel het geval, dan bleef het hart van het dorp bestaan en bleven ook de inwoners. Vaker kwam af braak van de kerkruïne voor. De Klerk: „Met als gevolg dat kerk verzekerde het voortbe staan van het dorp; verlies van de kerk haalde het hart uit het dorp. De kerkloze gemeenschap pen verkommerden; vrijkomen de kerkstenen - gewild materi aal - kregen een andere bestem ming. In enkele gevallen bleef het kerkhof als laatste overblijf sel achter. De dorpen verdwe nen helemaal van de kaart, of krompen tot een handvol huizen en boerderijtjes. Er is bijna altijd nog wel wat zichtbaars van de dorpen overge bleven, stelt De Klerk. Koester dat als vorm van cultureel erf goed, bepleit hij. „Hun bijzonde re ontwikkeling, hun platte grond - vaak die van een ring- dorp in miniformaat - en het bo demarchief ter plaatse, recht vaardigen een zorgvuldige om gang met deze gehuchten, voor heen dorpen." Rinus Antonisse Consulent regionale geschiedbeoefe ning De Klerk beschreef op verzoek van de gemeente Veere de historie van tien gekrompen dorpen. Boudewijnskerke, halverwege Westka- pelle en Zoutelande, herkenbaar door de vliedberg; al voor 1235 zelfstandige paro chie met kerk; in 1840 nog 3 huizen en 22 inwoners; het oude kerkhof nog zicht baar tussen de huizen Boudewijnskerke 16 en 24. Buttinge, tussen Middelburg en Grijps kerke, herkenbaar door enige lintbebou wing; als parochie genoemd in 1249; tot ver in de 20e eeuw was er nog een smede rij; een kerkrest maakt nu deel uit van een mediterrane tuin. Hoogelande, gelegen in het poelgebied ten noordwesten van Middelburg, herken baar door de in 1965 herstelde kapel; voor het eerst vermeld in 1189; pogingen van de ambachtsheer om nabij de kapel nieuwe huizen te bouwen, mislukten. Sint Janskerke, tussen Meliskerke en Zoutelande, herkenbaar aan twee boerde rijen (rijksmonument); in 1235 voor het eerst genoemd; de kerk werd in 1575 afge broken; tussen 1905-1937 was er een tramhalte, waaraan het gebouw 't Tram- uus herinnert. Mariekerke, halverwege Grijpskerke en Mariekerke, herkenbaar aan de hoge ligging van ring en kerkhof; de parochie is van voor 1235; aan de schuur van Ma riekerke 7 hangt nog een houten aanplak bord; nummer 9 is een noodboerderij uit 1945. Krommenhoeke, ten noordoosten van Biggekerke, herkenbaar door de vlied berg; eerste vermelding in 1318; de kerkruïne verdween in 1800 door een he vige storm; op het oude kerkhof is nu een mini-camping gevestigd. Poppekerke, ten oosten van Westkapel- le, niets zichtbaars van over; voor het eerst genoemd in 1271; kerkruïne eind 19e eeuw gesloopt, de vliedberg ver dween bij de herverkaveling; nu herin nert alleen een bordje Poppekerkseweg aan het vroegere dorp. Poppendamme, ten zuidwesten van Grijpskerke, herkenbaar aan de imkerij; voor het eerst genoemd in 1181; er was een buitenplaats met jachthuis; er stond wel een kerk, maar waarschijnlijk geen bewoningsconcentratie. Werendijke, aan de doorgaande weg van Biggekerke naar Zoutelande, herken baar aan twee boerderijen aan weerszij den van de weg; voor het eerst vermeld in 1235; er stond vrouwenklooster Hemel poort, waar nu boerderij Groot Werendy- ke staat. Zanddijk, zuidelijke buitenwijk van het stadje Veere; de kerk uit 1153 had een van de hoogste torens van Walche ren; westelijk van het dorp lag kasteel Zandenburg; door nieuwbouw in de twee de helft van de 20e eeuw groeide het ge krompen dorp weer. Niet alleen in Veere bevin den zich gekrompen dor pen; ze zijn in heel Zeeland te vinden. Mensen die bekend zijn met een bij na-verdwenen dorp - waar dus ooit een kerk gestaan heeft - wordt gevraagd dat door te geven aan de redactie van Bui tengebied. Gegevens als naam, ligging, wat er nog herkenbaar is en liefst ook, indien bekend, gegevens over vroeger zijn wel kom. De drie aardigste inzendin gen worden beloond met een waardebon. De zo samen te stel len lijst van Zeeuwse gekrom pen dorpen wordt te zijner tijd in Buitengebied gepubliceerd. Het adres: Redactie PZC Buiten gebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax 0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl. Een vlucht strandlopers zweeft boven de Wester- schelde. Vooral de bonte strand loper is aanwezig. Zeeland vormt voor deze vogel een bol werk. Het diertje (17 tot 21 cen timeter lang) eet graag schelp dieren, kreeftachtigen en in modder levende insecten. Die zijn in de deltawateren volop aanwezig. De bonte strandloper zoekt zijn voedsel door voortdu rend met de snavel in de mod der te prikken en zo de bodem af te tasten. Als broedvogel heeft de soort het moeilijk in Ne derland. Hij mist vochtige stuk ken gras nabij de waterkant. De bonte strandloper staat dan ook op de Rode Lijst van bedreigde vogels. In het najaar zijn de meeste bonte strandlopers te zien, dikwijls samen met kanoe ten. Een deel blijft, een deel trekt door. Dit is de laatste aflevering van de rubriek Scheldezicht. foto Ludo Goossens WELKOM OP ONZE MINI CAMPÏNi; GKTKO 'BOUDEWUNSKERKE MtNHOtft MIN/ CAMPING PENSIONSTALLINGH Recreëren]

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2007 | | pagina 24