Van kwakzalver
tot specialist
Foto's tonen de
Zeeuwse Delta
vanuit de lucht
Nu is ook de frambozentunnel naar de barrebiesjes
21
Geschiedenis van
Walcherse medici
dinsdag 23 januari 2007
De Delta biedt zeer geva
rieerde vaarmogelijkheden
voor zeilers en motorbootschip
pers. Niet voor niets ziet het pro
vinciebestuur de watersport als
een groeisector die extra gepro
moot moet worden. De zeear
men, meren, rivieren en kanalen
hebben alle een eigen karakter
en dat geldt ook voor het omlig
gende land. Veel (cultuurhisto
rie in stadjes en dorpen, polders
met hun seizoengebonden wisse
lingen, een reeks verschillende
natuurgebieden.
Om de watersporters wegwijs te
maken is door Rens van der
Hammen de Vaargids Zuid-Hol
land en Zeeland samengesteld.
Die geeft vanuit een apart stand
punt - namelijk via luchtfoto's -
een beeld van de deltawateren.
In vogelvlucht een tocht door
het gebied. Met uiteraard veel
informatie over havens, brug
gen en sluizen en over beziens
waardigheden. Het is het eerste
deel van een serie Vaargids Ne
derland uit de lucht. Volgende
delen zijn gewijd aan het IJssel-
meer en de Waddenzee.
De titel is in zoverre een tikje
misleidend, dat van Zuid-Hol
land alleen het Haringvliet en
Hollands Diep aan bod komen.
De benaming Delta was juister
geweest. Van der Hammen geeft
van elk gebied een 'varende be
schrijving'. Wat komt een water
sporter allemaal tegen en waar
kan hij na te zijn afgemeerd wat
van zijn gading vinden?
Met handige tips, zoals over het
Haringvliet waar soms sprake
kan zijn van een schijngetij
doordat door de sluizen gespuid
wordt. Het verschil in water
stand kan dan wel twintig centi
meter zijn en bij de spuisluizen
kan het harder stromen. Hetzelf
de geldt, maar dan permanent,
voor de directe omgeving van de
stormvloedkering Oostersehel-
de.
Natuurlijk komen alle deltawa
teren aan bod, maar voor mis
schien wel het mooiste en voor
de watersporter meest uitdagen
de recreatiewater, de Ooster-
schelde, heeft Van der Hammen
drie hoofdstukken uitgetrok
ken: oost, midden, west. Stroom
en wind maken het varen er elke
dag anders. Door het getijver-
schil ontstaat soms een sterke
stroming.
Daarentegen blijft voor de Wes-
terschelde de informatie be
perkt tot het mondingsgebied.
Met een waarschuwing: „Als wa
tersporter moet je goed uit je
doppen kijken en vooral tevoren
de tocht goed voorbereiden. Er
geldt een afwijkend reglement."
Dat heeft uiteraard alles te ma
ken met het drukke be-
roeps-scheepvaartverkeer van
steeds grotere schepen.
Anders dan vanaf het water ge
ven de groot afgedrukte luchtfo
to's een prima beeld van wat de
bezoekende watersporter te
wachten staat. De vaargids is
daardoor een soort papieren na
vigatiesysteem.
Maakbaar land
Ook met allemaal luchtfoto's
maar van een heel wat kleiner
formaat is het boekje De boven
kant van Nederland. Deel drie
van een serie waarin luchtfoto-
graaf Karei Tomeï ons land zeer
gevarieerd vanuit de lucht
toont. Het boekje is tweetaling:
Nederlands en Engels (Holland
from the Top). De luchtfoto's
moeten het maken, er is nauwe
lijks tekst (alleen een loca
tie-aanduiding). Per provincie
wordt Nederland door Tomeï
verkend (meestal vanuit een heli
kopter, wat vergeleken met een
vliegtuig het voordeel heeft dat
er in de lucht even 'gestopt' kan
worden).
In een korte inleiding merkt Art
de Vos op dat de luchtfoto's een
maakbaar land tonen, dat zich
voortdurend aanpast aan gewij
zigde omstandigheden. Planma
tig, geordend en weldoordacht.
Met hier en daar een weeffoutje,
zoals de sporen van een dijk
doorbraak met bijbehorend na
tuurgebied. In een vogelvlucht
zijn ook sneller lijnen te onder
scheiden, hoe een nieuwe wijk
of weg zich in het landschap nes
telt.
Per Ongeluk
Tomeï doet Zeeland alle eer
aan, al wordt fort Ellewoutsdijk
per ongeluk aangeduid als Wes-
terschouwen en Sluis als Sint
Anna ter Muiden. De foto van
Villa Scaldia bij Hoofdplaat
maakt in één oogopslag duide
lijk waarom de verhuur van de
huisjes zo tegenvalt. In twee
rijen staan vlak achter de kale
dijk huizen neergepoot. Saaier
kan het nauwelijks. Vanaf de
grond is het een hoop gras met
wat hobbels, maar vanuit de
lucht oogt voormalig fort Nas
sau bij Retranchement als een
fraai lijnenspel.
Vervreemdend mooi is het con
trast tussen boeren op het land
en op het water. Twee foto's (toe
vallig?) naast elkaar van een ha
ven vol hangmosselcultuur bij
Sint Philipsland en van het
kleinschalig verkavelde heggen-
gebiedje bij Nisse. Nieuwe visse
rij en oude landbouw in één oog
opslag.
Transport
Nauwelijks lucht en water zijn
te zien in het boekje Ik heb m'n
wagen vol geladen van Hans
Pars. Het gaat over een eeuw
transport in Nederland. De op
zet is gelijk aan De bovenkant
van Nederland, met dus veel fo
to's en weinig tekst, maar daar
houdt elke vergelijking ook mee
op. Het zijn vooral oude foto's
die een beeld geven van oude
transportmiddelen in de eerste
helft van de 20e eeuw.
Nostalgische plaatjes over de
overgang van paardentractie
naar gemotoriseerd verkeer. En
dan vooral het kleinschaliger
vervoer, van hondenkar tot rij
dende winkel, van kruiwagen
tot tractor. Een bladerboekje
om snel te vergeten.
Rinus Antonisse
Vaargids 1, Nederland uit de
lucht, Zuid-Holland en Zee
land. Door Rens van der Ham
men. Uitgave De Alk Heijnen
watersport, Alkmaar. Prijs
29,95 euro.
De bovenkant van Neder
land/Holland from the Top.
Luchtfoto's van Karei Tomeï,
tekst Art de Vos. Uitgave Scrip-
turn, Schiedam. Prijs 16 euro.
Ik heb m'n wagen volgeladen.
Beelden van een eeuw transport
in Nederland. Door Hans Pars.
Uitgave Scriptum, Schiedam.
Prijs 16 euro.
In een verre hoek. van de
Vroonlandseweg in Kapelle
telen Ivo van Gaaien (40) en
hnette.van Gaalen-Doppen-
berg (38) aardbeien onder
ruim een halve hectare glas.
Ze telen ook kersen, frambo
zen en bessen en verderop in
het dorp peren en appels. De
kinderen, Wilco, Lilian, Jan,
Annemieke, Miranda en René
helpen af en toe ook een hand
je. In Onder glas volgen we
het gezinsbedrijf van week tot
week.
Lucas van Steveninck, medisch doctor te Middelburg van
1769-1787. illustratie Zeeuws Archief
Oud-huisarts en geschiedschrijver Jan Pel: „Het is aardig om te weten wie je voorgangers zijn geweest
en hoe die het hebben gedaan.foto Dirk-Jan Gjeltema
Toen de eerste ruiten in de kas
sneuvelden, voerde de maat
schap snel wat provisorische re
paraties uit, maar vervolgens
werd het toch te gevaarlijk. „Er
waaiden een paar ruiten in, pal
op het zuidwesten. Als zo'n
storm, door de gaten die dan
ontstaan, vat krijgt op de hele
kas, doe je er niks tegen als de
hele boel aan diggelen gaat."
Ivo legt uit dat je dan beter
kunt maken dat je weg komt.
„Er kunnen grote stukken glas
van een flinke hoogte vallen.
Daar kom je niet heel uit. Met
een beetje pech snijdt zo'n
scherf je kop eraf, als een soort
guillotine."
Het echtpaar staakte dus ijlings
de werkzaamheden in de kas
om achterlangs, uit de wind, om
te lopen naar het huis. Daar za
ten ze al een poosje noodge
dwongen niks te doen, toen Mi
randa hen erop attent maakte
dat de frambozentunnel van
plan leek het luchtruim te kie
zen. Ivo: het leek wel een para
chute.'Aan een paar ankertjes
zat hij nog vast, maar het wap
perde geweldig. We zijn hem als
de wind los gaan snijden om de
schade te beperken. Je moet er
niet aan denken wat voor scha
de zo'n ding kan aanrichten aan
vanalles en nog wat. Door het
plastic kapot te snijden, hebben
het skelet kunnen redden. Maar
nu zijn er wel twee tunnels naar
de barrebiesjes."
Foute timing
Janette wil nog graag even opge
tekend zien dat Ivo gedeeltelijk
schuld heeft bekend aan de te
loorgang van de frambozentun
nel. „Ja, ja, ik geeft het toe",
zegt Ivo, „Ik heb de coniferen-
haag gesnoeid, tot twee centime
ter onder het maaiveld. Die
haag hield de tunnel altijd uit
de wind. Een foute timing mij
nerzijds, maar ik weet ook niet
van tevoren wanneer het zo ge
weldig gaat stormen."
Hoewel de wederopbouw van
de twee weggewaaide tunnels
zal worden uitgesteld tot het
stormseizoen absoluut achter
de rug is, is Janette toch gaan
bellen overnieuw plastic. „Ik
wil wel even weten wat dat
kost, dus ik heb de telefoon ge
pakt. Het werd eigenlijk nog
best een leuk gesprek. Ik vertel
de die man dat we een heleboel
nieuw plastic nodig hebben van
wege stormschade en dezelfde
dag kwam de baas van het be
drijf, Meeuwse uit Goes, langs.
Toch leuk, als mensen een beet
je meeleven. Ik had meteen heel
duidelijk gemaakt dat. er voorlo
pig aan ons niks te verdienen
viel, maar die man stak er toch
zijn tijd in."
Inmiddels is het Citotoetssei-
zoen begonnen en daarmee ook
de oriëntatietocht langs de scho
len voor voortgezet onderwijs.
Gezien de voorlopige schattin
gen hebben Jan en Lilian de
keus uit twee Goese scholen:
Pontes Goese Lyceum en
Ostrea, waarin het Buys Ballot
College en het Willibrord Colle
ge zijn samengegaan. Janette:
de kinderen mogen zelf natuur
lijk kiezen, maar ze zitten hier
in Kapelle op de christelijke ba
sisschool. Het ligt in de lijn der
verwachting dat ze dus voor
Ostrea zullen kiezen. De meeste
vriendjes en vriendinnetjes
gaan daarheen en dat heeft toch
de grootste invloed op de school
keuze. De familie maakt niette
min een tocht langs open avon
den en open dagen, al hebben ze
het met Wilco allemaal al eer
der meegemaakt. Ivo: „Nu gaat
het om twee kinderen tegelijk,
maar we zullen in de jaren hier
na nog drie keer uitgebreid wor
den voorgelicht."
Er is ook een nieuw konijn in
aantocht. Een vriendinnetje
van Annemieke gaat naar het
noorden des lands verhuizen en
haar konijnenhok is zo gammel
dat het niet meer te verplaatsen
is. Bovendien is de nieuwe
woonst naar verluid niet konijn-
vriendelijk. Hoewel de veesta
pel nog kort geleden compleet
werd verklaard, heeft Janette
geen 'nee' kunnen zeggen. „Het
is een mannetje dat van z'n ge
reedschap is afgeholpen, dus we
zetten hem eerst bij de vrouw
tjes. Lukt dat niet, dan gaat hij
bij Nijntje, het konijn van Anne
mieke. Dat is wel een chagrijn
voor andere konijnen, maar ze
wennen wel aan elkaar." Daar
mee zijn nog niet alle dierenpe-
rikelen opgelost, want Red Buil,
de dikke rooie je-weet-wel-ka-
ter, is al een paar dagen foetsie.
Ivo mist hem. „Dat beest komt
altijd bij mij liggen slapen, dus
hij moet snel terugkomen."
Mieke van der Jagt
Tussen 1700 en 2000
werkten op Walcheren
honderden genezers. J. Z. S.
Pel, rustend arts in Middel
burg, speurde in de archie
ven naar hun gegevens. De
resultaten zijn opgenomen
in het eerste digitale boek
van het Koninklijk Zeeuw-
seh Genootschap der Weten
schappen. De on line-publi-
catie telt 571 pagina's en is
te vinden op de website van
het Zeeuws Archief,
www.zeeuwsarchief.nl.
Hij is er vele jaren mee bezig
geweest. Het verzamelen
van 'levensberichten' van medi
ci op Walcheren. Tussendoor vol
tooide oud-huisarts Jan Pel (89)
nog even een studie rechten. Hij
mag dan weliswaar op rust ge
steld zijn, zoals de Vlamingen
pensionering noemen, maar
voor hem betekent dat geens
zins achter de geraniums zitten.
Pel kan inmiddels als de ge
schiedschrijver van de medische
zorg op Walcheren beschouwd
worden. Al in de jaren tachtig
van de vorige eeuw publiceerde
hij in het Zeeuws Tijdschrift
een aantal artikelen over de eer
ste medisch specialisten die zich
op het eiland vestigden en over
het Gasthuis in Middelburg. In
1992 verscheen zijn boek Twee
eeuwen Vlissingse ziekenhui
zen; van arm-, gast- en weeshuis
(1823) tot ziekenhuis Walcheren
(1992). En nu is er dan zijn boek
Chirurgijns, doctoren, heelmees
ters en artsen op het eiland Wal
cheren 1700-2000. Het.is niet-uit-'
gegeven als papieren boek,
maar op internet te vinden. Een
totaalbeeld van drie eeuwen ge
neeskunde in stad en dorp. Wie
de bijna zeshonderd vellen wil
printen, moet even geduld heb
ben. Het Zeeuwsch Genoot
schap beschouwt de digitale pu
blicatie als een vervolg op het in
1901 verschenen boek Levensbe
richten van Zeeuwse Medici van
A. A. Fokker en J. C. de Man.
Het liefst.had Pel een boekuitga
ve gezien. Maar daarvoor ont
brak bij het Zeeuwsch Genoot
schap het geld. Door de weerga
ve op de website van het archief
is de informatie toch ontsloten.
En wel meteen wereldwijd. „Dit
is een aardige oplossing"* vindt
Pel. Toen zijn kleinzoon tijde
lijk in New York verbleef, kon
hij meteen na de plaatsing op de
website het boek van zijn opa
bekijken.
Waarom heeft Pel zoveel tijd en
werk besteed aan een onder
werp dat toch niet direct een
breed publiek aanspreekt? „Het
leek me wel aardig. Het is ook
een stuk geschiedschrijving en
documentatie. Ik denk dat het
in elk geval voor medici zelf inte
ressant is. Aardig om te weten
wie je voorgangers zijn geweest
en hoe die het hebben gedaan."
Dat varieert in de loop van drie
honderd jaar nogal, blijkt uit de
levensberichten die Pel heeft
verzameld. In het eerste part
van de 19e eeuw komen op het
Walcherse platteland veel schrij
nende medische misstanden
voor. Pel: „Misstanden die een
^combinatie waren van grove on
kunde en alcoholisme." In het
begin van de 21e eeuw zijn de
grote verschillen in medische
kennis, kunde en beroepshou
ding verdwenen, constateert
Pel. De kans dat een heden
daags medicus niet voldoet aan
de eisen, acht hij klein.
De levensberichten schetsen
niet alleen een beeld van perso
nen, maar bieden ook inzicht in
de ontwikkeling van de genees
kunde op het platteland. Van
kwakzalver tot specialist, van
kapperszaak tot huisartsenpost,
zogezegd. In de 18e eeuw is er
voor verloskunde de vroed
vrouw, voor heelkunde de chi
rurgijn en voor de inwendige ge
neeskunde de doctor. Als de gli
des in 1798 worden opgeheven,
verdwijnt de Opleiding tot chi
rurgijn (die in de stad de heel-
Prof. Adriaan van Solingen, medisch doctor te Middelburg van
1782-1807.
maakt zich sterk voor één uni
forme medische opleiding. In
1865 is het zover, maar niet voor
lang. Eind 19e eeuw is sprake
van een tweedeling in artsen die
de genees-, heel- en verloskunde
volledig uitoefenen (de huisarts)
en specialisten die zich beper
ken tot een onderdeel. In de eer
ste helft van de 20e eeuw komen
ook de sociaal-geneeskundigen,
die zich niet bezighouden met
en verloskunde beoefent en op
het platteland de hele genees
kunde).
De overheid gaat zich meer met
de zorg voor de volksgezond
heid bemoeien. Er komen in
1824 zeven geneeskundige scho
len, waaronder één in Middel
burg. De in 1849 opgerichte Ne-
derlandsche Maatschappij tot
bevordering der Geneeskunst
genezen, maar met het voorkó
men van ziekten.
Pel geeft aan dat er in de 18 e
eeuw grote verschillen zijn in
kennis en welstand van de gene
zers. Sommigen zijn tegelijk ad
vocaat en predikant, zelfs koop
man en reder. In de 19e eeuw
blijven de verschillen er. Pel
noemt als voorbeeld de vesti
ging in 1853 van heelmeester L.
illustratie Zeeuws Archief
Pervoost, die praktiseert op de
grens van het criminele en van
medisch doctor S. S. Coronel,
die een van de grondleggers van
de sociale geneeskunde in Neder
land wordt. En in 1885 van de
alcoholische 'wonderdokter' A.
de Puijt en de arts J. J. Berdenis
van Berlekom, die uitgroeit tot
coryfee van de Walcherse artsen
stand. Als eerste specialist komt
in 1902 chirurg D. Schoute naar
Middelburg en een andere pio
nier is chirurg-vrouwenarts A.
Staverman, die in 1908 naar
Vlissingen komt en de stoot
geeft voor oprichting van het
Sint Josephziekenhuis en zieken
fonds Walcheren. In 2000 staan
er zeventig specialisten inge
schreven. Pel merkt op dat door
de verzakelijking het medisch
beroep in de loop van de 20e
eeuw (en nu) een beroep als elk
ander is geworden. „Waarvan
de werktijden steeds strikter be
perkt blijven tot kantooruren."
Het betekent volgens hem dat
de acute, hulpzoekende patiënt
steeds vaker geconfronteerd
wordt met een hem onbekend
medicus.
Rinus Antonisse
O die storm, het houdt maar
niet op. Nu is er alweer een
tunnel de lucht in gegaan. De
frambozentunnel deze keer. Ja
nette en Ivo hebben de schade
nog met een stanleymes weten
te beperken, maar er wacht
weer een hoop extra werk.
„In de kas viel de schade eigen
lijk wel mee", vertelt Janette.
„Een stuk of tien ruiten gingen
eraan. Toen we 's ochtends be
zig waren met sleuven dicht
gooien, hoorden we een, enorme
klap. We dachten dat de deur
van de schuur eruit vloog, maar
het was de trampoline die van
zijn grondvesten woei. Wam-
mes, tegen het huis aan! Dat
was dus een meevaller, want
dat ding is zo weer in elkaar ge
zet. We waren hem vergeten.
We hadden juist overlegd wat
we allemaal nog meer konden
doen om schade te beperken.
Niet aan die trampoline ge
dacht, natuurlijk."
