r
Met elkaar kun je overleven
PZC
W
t
Bij kapper Goeree was het altijd 'kort met een kuifje'
Nieuwe raadkaart
am*
■mm
.-9
;v
Het sluupt er zomè an
en je kriegt 't er nie af
dinsdag 23 januari 2007
'yfrtv.-
^Iheiwe^yipê:
Sf.K -
Het is niet verantwoord om als gans alleen voedsel te gaan zoeken.
foto Chiel Jacobusse
In de natuur is altijd wat
te beleven. Ongeacht het
jaargetijde. Op het ogenblik
zijn de omstandigheden
voor wat het klimaat be
treft nogal grillig en wille
keurig van karakter.
Het is niet altijd even makke
lijk om aan voedsel te ko
men. Soms moet je je aanpas
sen. Vaak ook moet je samenwer
ken om tot resultaat te komen.
Het bepaalt in zekere zin ook
het sociale gedrag.
Het is niet verantwoord om als
gans alleen voedsel te gaan zoe
ken op een akker. Samen ben je
gewoon sterker en veiliger. Al
leen is link. Duizend paar ogen
zien meer dan twee.
Samenwerking begint dan ook
vaak uit noodzaak, maar ook
toeval of zo maar een profijte
lijk beginsel kunnen als een so
ciale factor dienen.
Groepjes brilduikers kunnen bij
voorbeeld samen opereren in
een gesloten kring om op brak
watergarnalen te vissen. De nei
ging van de garnalen om bij ver
storing snel weer naar de bodem
te zakken om te profiteren van
hun schutkleur wordt door de
brilduikers grotendeels verhin
derd. De garnalen komen zelfs
tot bijna aan de wateroppervlak
te. Ze vormen voedsel dat nor
maal gesproken onbereikbaar is
voor kapmeeuwen. Die zijn er
als de kippen bij en profiteren
mee met de brilduikers. Zo zie
je in de groepen brilduikers
evenzoveel kapmeeuwen voed
sel zoeken. Deze samenwerking
is nauwelijks bekend en komt in
het Krammer-Volkerak voor.
Een andere vorm van samen
werking zien we bij roofvissen,
aalscholvers, meeuwen en
sterntjes, waaronder de zwarte
stern en visdiefDeze gezamen
lijke jachtpartij ontstaat wan
neer scholen roofvis jacht gaan
maken op kleine vissoorten, die
ze op dwingen om van het
diepere water naar de opper
vlakte te komen. Die jachtpar
tijen komen vaak voor in de late
zomer en herfst in de grote wate
ren.
In die periode zie je ook lepe
laars langs de vloedlijn vissen
op krabbetjes en garnalen.
Strak in het gelid, soms wel tot
tien exemplaren, om het onder-
watergrut recht voor zich uit te
drijven. Onderling worden de
voor de jacht juiste onderlinge
afstanden in acht genomen.
Kleine zilverreigers, die ook
vaak sociaal vissen, zijn wat
slordiger. Zij hebben echter een
ander sterk wapen. Met hun
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
Natuurlijk Zeeland doen
medewerkers van deze
stichting wekelijks verslag
van wat er speelt in de
Zeeuwse natuurgebieden:
onverwachte vondsten en
bijzondere gedragingen
passeren wekelijks de re
vue. En natuurlijk ook de
successen en mislukkingen
in het beheer.
zwarte poten met fel gele tenen
hebben ze als het ware onderwa
terflitspalen. Zij jagen flink
schrik aan. Vooral op de gren
zen van zout en zoet, zie je zil
verreigers in deze tijd van het
jaar vissen.
Zwarte ruiters
Bij steltlopers vallen groepsacti
viteiten minder op. Toch zijn
die er. Zoals bij de zwarte rui
ters in de Bruintjeskreek op
Sint-Philipsland. Groepen van
wel meer dan driehonderd exem
plaren dromden er opeen met de
bedoeling in het ondiepe water
met hun snavel kleine wormpjes
in de modder naar boven te
dwingen. Een vreemd gezicht
om alleen de staarten van de rui
ters in die nauw gesloten kring
boven water te zien uitsteken.
Het is onbekend of onderlinge
samenwerking bepaald wordt
door alleen sociaal gedrag of
dat het diep in de genen zit. Met
andere woorden: is het verschij
nen van sociaal gedrag erfelijk
bepaald of is het zomaar toeval?
Met die vraag in het achter
hoofd is het fascinerend om te
kijken op een hoog water vlucht-
plaats. De psychologische ruim
te wordt daar tot in de finesses
verdeeld. Soort bij soort en de
onderlinge afstanden tussen el
kaar tot op de centimeter nauw
keurig. Koppen in de wind en
volmaakte rust en harmonie.
Tot het moment dat er onraad is
en de vogelgroep opvliegt! Weer
dezelfde orde in de onderlinge
vliegafstanden en het ritmisch
wenden in de vlucht.
En wie denkt, dat sociale orde
te maken heeft met elke keer
weer een trap hoger in de evolu
tionaire ontwikkeling heeft het
mis. Ook bij lagere koudbloedi
ge diersoorten komt een strakke
sociale orde voor. Van koudbloe-
dige rugstreeppadden is bekend
dat een hoofdpad het voortouw
neemt bij het kwaakconcert.
Pas als hij inzet volgt de rest.
Hoe deze rolverdeling in elkaar
zit en waarom is een mysterie.
In Engeland wordt de rugstreep-
pad de Natterjack genoemd,
naar de dirigent die in jacket
met de streep op zijn rug het or
kest dirigeert.
Insecten
Het is verbazingwekkend, dat
ingewikkelde sociale structuren
voorkomen bij insecten. In dat
verband hoeven we slechts te
denken aan mieren, bijen en
wespen. Daar staat de sociale
orde wel eens op scherp als bij
voorbeeld werksters uit een wes
penkolonie voor zichzelf willen
beginnen en eitjes willen gaan
leggen. Dat kan gebeuren wan
neer het op de een of andere ma
nier niet goed gaat met de konin
gin.
In de menselijke samenleving
veranderen sociale structuren
stelselmatig. Zo zijn klachten,
dat de maatschappij zo indivi
dualistisch is ingesteld, niets an
ders dan tijdelijke verschijnse
len en worden bijgesteld wan
neer de situatie daarom vraagt
We hebben elkaar kennelijk nu
minder nodig.
Ron Brouwer
Het is noe de maend da vee
mensen an 't proberen bin
een bitje af te vallen. En dat is
wè nódig ook, nae aol die vre
de- mè zeker ook vreetvolle
feêstdaehen, die achter ons leie.
Het is de eeuwige strijd tegen
het gestadig uutdeien. Broeken
haen te strek zitte en een op zuk-
ke tieden zeer kwetsbaer li-
chaemsdeêl, naemelijk de buuk,
komt tevee uut of gae zelfs in de
wege zitte. Tied dus vö actie,
wan 'het sluupt er zömè an en je
kriegt het er naebie nie mi af',
zeker ao je, zöas mien, van "t êle
verreke' lust, a moe je dat leste
nie al te letterlijk neme.
Het sluupt d'r an? Mensen lae
me toch nie lache. Ik bin ienkele
keren in de 'spitsuren', vlak vö
de feêstdaehen, in verscheiene
winkels geweest en ao je dan
ziet wat a aol de mensen wegsle-
pe, dan kan d'r volgens mien
van 'slupen' in 't geheêl nie ge
sproken ore.
Natuurlijk, di moest vö een paer
daehen tehliek haelen ore, mè di
wier toch echt vréselijk gebun
kerd. Ik za m'n eihen noe mè be-
perke tot het beschrieven van
m'n indrukken bie 't bezoek an
de bakker. Mè dan ei je a gegete
en gedroenke. Ik moest di buten
staen wachte en eest een num
mertje trekke. Nie minder dan
twintig mensen waere d'r vö
mien. Tied genoeg dus om de
bonte verzaemeling kopers op 't
gemakje te bekieken. Di ao'k zö
m'n aordigheid in, da'k de nei
ging ao m'n nummertje bie op
bod te vei'kopen, toen a'k naebie
an de beurte was. Wan ik oorde
achter m'n nöha wat mensen
moppere, da ze zö lang moeste
wachte.
Dikmaekers
Ik kreeg 't waeter in m'n mond
bie 't zien van aol die meêst lek
kere, zoete en o zö verleidelijke
dikmaekers. Ik ouwe m'n eihen
aoltied an 't briefje, wat ik mee
gekregen ebbe. Mè ao je de be
slissingen kan neme over 't an-
koopbeleid in uus, dan begriep
ik, dat er mensen bezwieke. Vol
verwondering zag ik m'n voor
gangers mee hröte tassen en
dozen, dikwijls nog twi keer lo
pend, zurge vö een meer dan vol
le voorraedkaste tuus. Bie d'n
êne fantaseerd'ik een moeder,
die een hroöt gezin onbezurgde
feêstmaelen wou bezurge en bie
een ander een oma, die a eêl d'r
naegeslacht een dagje over de
vloer zou kriehe. Het was an-
doenlijk die man op leef tied te
zien, die nog twi puddingbrood
jes toevoegde an z'n bestelling.
Zou die buten z'n boekje hae?
De verkoopsters deeë d'r uterste
best en oefde noe es een keertje
nie d'n êlen dag te roepen: „Wie
is t'r an de beurte?" Het was
noe: „Nummer tiene!" vö eên
keer. Het „Anders nog iets?" blu-
ve ze zeie, dat liekt automatisch
te haen. Dat zeie ze 's aevens
nog, wi en bie wie of ze ook bin.
Toen ik as een lastdier bie de
bakker wegging, stoenge ze bie
de slaoger ook buten.
Me kope natuurlijk aolemaele
zödaenig in, da me nie te weing
ebbe. En dat betekent dao je dae
hen laeter nog krentebroöd en
stikken appelcake, tegen eug en
meug, deu je kele moe zien te
kriehen. En as dan 't leste zowat
op is, moe je wi nè de winkel om
d'r vö te zurgen, dao je mee 'oud
op nieuw' nie za veroengere. En
dat is bie de meêste ook goed ge
lukt, zag ik, toen a'k wi in de rei
stoeng te wachten bie diezelfde
bakker. Ik vroeg m'n eihen oe of
ze 't aol nè binnen konde kriehe.
Ik vergat naebie, da'k zelf ook
m'n eihen mee een zoete last uut
de winkel wurmde.
Toen 'de daehen' eindelienge vö-
bie waere, de oliebollen je neuze
uutkwaeme en het leste zoete
brood toch mè wier weggegooid,
omdao je noe wè es een brune
boteram mee kaes wou, kwam
de weegschaele vö d'n dag. Toch
wat schoef ging je d'r op stae.
Gelukkig ebbe de weekblaeden
aolerlei mooie verhaolen over oe
of je af kan valle, binnen een
paer weken. En bewege hae je
ook wi meer, wan 'aole bitjes el-
lepe' in 't gevecht tegen overge
wicht. Op zö'n moment maekt
dat verhaol in de PZC over 'dik
ke Zeêuwen', speciaol mannen,
je ook nie echt blie!
Me wille 't volhouwe, totdat
men wi op 't gewone 'winter-
peil' bin. En as overgebleve bon
bons of verjaerdagsversites di
een obstakel vö vurme, dan doe
m'n d'r wat langer over of, ao je
zö'n weegschaele eit as ik, smok
kel je wat mee de afstelling.
De meêste 'afvallers' dienke het
toch het volgende jaer minder
overvloedig te han doen, wan
'het gae d'r toch zö slecht wi af'.
Mè me vergete 't wi zö snel. Mis
schien kan ik julder ellepe.
Knip dit verhaoltje uut en
steekt het mè bie de kerstversie
ring. Dan kom je 't vanzelf wi
tegen, op de juuste tied. Ik dien
ke, dat ik het ook mè doe...
Frans van der Heij de
Agenda:
De dialectavond die vorige
week donderdag zou plaatsvin
den in de bibliotheek van Sas
van Gent is vanwege de storm
die dag niet doorgegaan. De bij
eenkomst wordt nu overmorgen
(donderdag 25 januari) gehou
den. Harold Baert, Twan Pollet,
Cyril Peeters en Rosita de Bak
ker vertellen een verhaal. Con-
chita de Krijger zorgt voor de
muziek. De avond wordt gepre
senteerd door Ronald Möring.
Aanvang: 19.30 uur.
Een thuiswedstrijd voor de
familie M. van Damme uit
Rilland. „Volgens ons is de foto
van de raadkaart van vorige
week de Hoofdweg in Ril-
land-Bath. Wij wonen zelf te
genover de huizen, in de boerde
rij aan de Hoofdweg 6, al vanaf
1933."
Vroeger had de Hoofdweg ande
re namen, weet H. M. de Leeuw
uit Rilland: de Voorstraat en de
Dorpsstraat. „Ik ben van 1932
en weet nog aardig goed hoe het
er in mijn jeugd uitzag. Het
tweede huis van links met de
twee schoorstenen was jaren de
Sparwinkel van de familie West-
strate (Betje Traas). Daarnaast
woonden de families Geense en
Van der Klooster. Er stond daar
naast nog een woning - niet te
zien op de foto - en dat was te
vens café de Vriendschap."
Volgens de familie Van Damme
was het huisje uiterst rechts des
tijds een winkeltje. „Later is sla
gerij Poley erin gekomen en mo
menteel huist er een friteszaak.
De twee huisjes ernaast zijn in
het bezit van de familie Langen-
berg, die in het linkse huisje lan
ge tijd een doe-het-zelfzaak
hebben gerund. In de huisjes
achter de kinderen zaten eind
jaren vijftig een drogisterij van
Van Driessen en bakkerij Hom
mel."
J. Deusing uit Rilland geeft ook
een opsomming van de bewo
ners in de huizen van rechts
naar links:
de bakkerij, tevens kruide
nierszaak van Hommel;
het woonhuis van de familie
Kees Schout;
het huis van de familie Mast,
later de winkel van M. de Gof-
fau, kruidenier, manufacturen
en drogisterij;
het huis met de dakkapel van
de familie Rottier, later schoen
makerij Van Gilst:
bakker en kruidenier J. West-
strate-de Hamer;
het woonhuis van de familie
Sandee.
Deze inzender merkt op dat de
grote huizen met de bomen er
voor bewoond werden door de
familie D. Windhorst, winkelier
in potten en pannen, en de fami
lie Van Baaien, kruidenierswa
ren. „Helemaal achteraan waar
schijnlijk een autobus van de fa
milie Ogier, die de busdienst on
derhield tussen Goes en Bergen
op Zoom."
Inzender De Leeuw herinnert
zich nog goed de bezoekjes aan
kapper Goeree. „Dat stelde niet
zoveel voor. Alles kort en een
kuifje mocht blijven staan." In
de tuin van de kapper stond een
grote waterkraan. „Daar kon
men water kopen. Ernaast
woonden Bouwens en de gezus
ters Verplanke. Het huis dat
nog net te zien is, was later van
kapper Deusing (Kootje de Kap
per). Na de ramp zijn er ver
schillende huisjes afgebroken
om plaats te maken voor het
dorpshuis, een geschenk van
het Rampenfonds. Aan de ande
re kant van de weg is eind jaren
dertig het nieuwe gemeentehuis
gebouwd, met burgemeesterswo
ning. Er zijn nu appartementen
in gebouwd."
Als gebruikelijk geeft C. F. Ste-
vense enkele historische achter
gronden. Er was al in de 13e
eeuw een oud dorp Rilland, gele
gen op een eiland en eigendom
van de Abdij van Nijvel. Het
verdween bij de stormvloed van
1530 onder water. In 1782
kwam een nieuw Rilland tot
stand. Het bestond vroeger uit
twee delen: Rilland-Maire en
fort Bath; ze werden in 1878 sa
mengevoegd tot Rilland-Bath.
Echt polderdorp
Het nieuwe dorp werd een echt
polderdorp, met een opmerke
lijk vierkant grondplan, aldus
Stevense. Achter de bosschages
links ligt hofstede Reigersberg
en daarnaast staat de in 1928
naar een ontwerp van architect
Van Damme gebouwde hervorm
de kerk. „Deze kerk kwam in de
plaats van de in 1927 gesloopte
kerk, die in 1890 van fort Bath
naar Rilland was overgebracht.
Door de Bathsenaren werd dit
de gestolen kerk genoemd."
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar:
A. Deusing, Rilland-Bath, M.
Guiljam-de Waard, Vogelwaar
de en J. Zuydwegt, Krabbendij-
ke.
De nieuwe raadkaart uit de collectie van
Hans Lindenbergh toont een beeld van een
dorp in ruste. Later groeide het uit tot een door
vele toeristen bezocht dorp. De vraag is als van
ouds: om welk dorp gaat het? Nadere bijzonderhe
den over de situatie toen en nu zijn van harte wel
kom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
27 januari worden gezonden aan: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 31, 4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van een goede oplossing worden
drie waardebonnen verdeeld.
