Een beetje zelfspot
kan geen kwaad
Meer prijzen dan publiek voor Roemeense films
23
EIGENLIJK
De ijzeren
vooruitgang
woensdag 3 januari 2007
Het is een tijdje stil geweest, maar Wibï Soerjadi is weer helemaal terug.-,,Ik speel muziek van deze tijd op een klassieke manier."
foto Marco Hofste/GPD
et is stil geweest
rond Wibi Soerjadi.
De pianist speelde
wel zijn concerten, maar
meed de publiciteit. Na alle
ophef rond de scheiding van
zijn wouw Marion, was het
mooi geweest. Nu is hij terug.
Zijn Kerstconcerten in Am
sterdam en Utrecht zijn ach
ter de rug, de nieuwe cd All-Ti-
me Classics is net klaar en er
verscheen een biografie, omdat
hij een kwart eeuw geleden voor
het eerst in het openbaar op
trad.
„Ik ben weinig in de openbaar
heid geweest, dat klopt, wel heb
ik een reclamespotje gemaakt
voor Holland Casino. Daarin zie
je hoe ik na een verloren wed
denschap terecht kom achter
een barpiano op een fout feestje.
Ik vond het leuk mezelf op die
manier te relativeren. Een beet
je zelfspot kan in de klassieke
muziek geen kwaad. Het een
kan niet zonder het ander. Daar
om beleef ik ook zo'n plezier
aan mijn Disney-hobby. Als je
zo'n zware Dante-sonate van
Liszt hebt gespeeld moet je toch
gewoon even in een sprookjeswe
reld mogen vertoeven? Er zijn
pianisten met merkwaardiger
hobby's."
Soerjadi woont op het voorna
me Zeister landgoed De Wulpen
horst, dat stamt uit 1848, toen
de muziek van zijn helden
Chopin en Liszt in de grote sa
lons en vogue was. Het kasteel
ademt ook die klassiek-romanti-
sche sfeer, maar Soerjadi waar
schuwt: „Ik ben wel iemand van
deze tijd." Buiten heerst een an
dere weidse stilte dan in het
schilderachtige West-Friese
dorp Twisk, dat hij bijna vijf
jaar terug verliet. Daar passeer
de van tijd tot tijd de stoomtram
Hoorn-Medemblik, hier schiet
in de verte de ene intercity na
de ander voorbij.
Successen
Binnen koestert hij zijn vleu
gels. In de studeerkamer wordt
de dienst uitgemaakt door de Bö-
sendorfer waarmee hij zijn eer
ste successen boekte. In de hal
staat de grote Bechstein waar
mee hij nu rondreist en in de gro
te salon staat een derde vleugel,
omringd door stoelen, wachtend
op het publiek dat daar zijn in
tieme huisconcerten bezoekt.
Beneden beheert hij zijn
Chopin- en Liszt Museum:
„Kijk, daar ligt het dodenmas
ker van Chopin. En zie je daar
de gipsafdruk van de hand van
Liszt? Hij had dus net zo'n grote
duim als ik."
„Ik heb de afgelopen anderhalf
jaar twee cd's opgenomen, waar
op je hoort hoe mijn ontwikke
ling is doorgegaan. Logisch,
want als je ouder wordt en te
maken krijgt mei dramatische
gebeurtenissen zoals een schei
ding, dan neem je dat mee in je
spel. Je stemming moet je kun
nen horen. Toen Marion pas bij
me weg was speelde ik dan ook
erg somber. Dat gaf toen wel
een extra dimensie, maar ik ge
loof toch dat ik inmiddels de
juiste balans heb gevonden."
De nieuwe cd is daar de weer
slag van. Hij speelt daarop niet
alleen virtuoos en mooi, maar
ook met nog meer oor voor de
kleinste en breekbaarste noten
en emoties: „De microfoons hin
gen zo dicht mogelijk op de vleu
gel. De muziek kan nu klinken
alsof je heel zachtjes vlakbij ie
mands oor staat te fluisteren. Je
hoort nu details die je tijdens
een concert niet hoort. Op die
manier hebben we ook een Mo-
zart-cd opgenomen, die later uit
komt. Misschien verwacht je
van iemand die.veel romanti
sche muziek speelt geen muziek
van Mozart, maar net als bij
Liszt gaat het mij om de verfij
ning in zijn composities."
Disney
All-Time Classics heet de nieu
we cd. waarop hij voor een
breed publiek muziek speelt uit
allerlei perioden: Bach, Mozart,
Chopin, Liszt, Ravel en eigen
werk, zoals het vierde deel van
de transcriptie van melodieën
uit de musical 'Belle et la Béte'.
„Met dat stuk ben ik een jaar be
zig geweest. Ik heb bijvoorbeeld
heel zorgvuldig geprobeerd om
te laten horen hoe in dat verhaal
de prins verandert in een beest
en hoe angstaanjagend dat moet
zijn. Dat wordt dan muziek
waarvan je bij het horen zou
moeten denken: 'Is dat Disney?'.
Er zijn critici die vinden dat je
zoiets als klassiek pianist niet
mag doen. Toch bewerkte zelfs
Liszt soms de onbenulligste me
lodietjes. 'Tarantella di bravou-
ra' bijvoorbeeld. Andere pianis
ten spelen bewerkingen die
Horowitz van andere stukken
maakte, maar ik speel nu een
maal ook graag mijn eigen mu
ziek. Ik speel muziek van deze
tijd op een klassieke manier, zo
als bij wijze van spreken Rem
brandt de Erasmusbrug zou
schilderen. Ik ben waarschijn
lijk de enige pianist die dat
doet."
Elitair
Een deel van de klassieke we
reld kijkt hem daar scheef om
aan. Hij noemt dat 'vervelend'.
„Die kritiek komt vooral van de
mensen die de klassieke muziek
graag elitair willen houden. Ik
wil juist dat het publiek los
komt van de bestaande conven
ties. De samenwerking met de
popgroep Di-Rect was ook zo
iets. Zij vroegen mij of ik in
mijn klassieke stijl iets met hun
muziek wilde doen. Ik gaf toen
het nummer Blind For You een
klassieke opbouw, met expres
sie, sfeer en harmonieën. Die
jongens vonden het geweldig,
precies wat ze wilden en uitein
delijk werd het een top 1 O-hit."
„Het is een kwestie van jezelf
doorontwikkelen. Vroeger wer
den er opera's bewerkt, nu neem
je de soundtrack van een film.
Waarom niet? Komgold, John
Williams en al die anderen zijn
toch niet de minsten die filmmu
ziek schreven? Dit jaar speelde
ik tijdens Musicals in Ahoy', om
dat ik dit publiek zo graag wil
de laten zien wat je met piano
op de klassieke manier kunt
doen. In de bewerking 'The
Phantom of the Opera' klonk de
vleugel als een orkest, Alle ex
pressie die erin zat liet ik horen:
ik vond dat ik daarmee iets kon
toevoegen aan die show. Ook
zo'n optreden wordt je kwalijk
genomen, maar aan de andere
kant zijn er weinig pianisten die
zo'n breed repertoire spelen,
maar daar hoor je niemand
over."
Soerjadi wenst er niet wakker
van te liggen „We leven in een
andere tijd, die vraagt om een
andere benadering van deze mu
ziek. Daarom moet ook de vorm
van mijn concerten gaan veran
deren. Minder traditioneel, los
ser. Ik zoek nog. Deze zomer
had ik hier een tuinfestival. Op
een aantal podia op het land
goed speelden jonge mensen en
er was enorm veel publiek dat
voor het eerst naai- klassieke mu
ziek kwam luisteren. Iedereen
had plezier en sprak over die
muziek. Toen ik merkte hoe
goed zo'n informele sfeer werk
te, vroeg ik me af of we dat de
mensen nog wel kunnen blijven
aandoen: een paar uur in alle
stilte luisteren naar iemand die
piano speelt. Het leven heeft te
genwoordig zo'n totaal ander
tempo. Alles verandert: boeken,
radio, televisie. Daar moet je
ook als pianist in meegaan. Mijn
optredens moeten meerwaarde
hebben. Juist in deze tijd."
Hans Visser
Wibi Soerjadi, cd: All-time clas
sics'. Biografie: 'Wibi Soerjadi,
de mens de kunstenaar', Uitgeve
rij Tirion. Baarn, prijs: 19,95 eu
ro (met cd).
is Een nieuwe wereld een
prachtig boek, onderhou
dend, zeer informatief. De
grote lijn en de subtiele details. En toch had ik bij het lezen een dub
bel gevoel. Dat lag niet aan de schrijver.
In Een nieuwe ivereld beschrijft Auke van der Woud het ontstaan
van het moderne Nederland in de tweede helft van de negentiende
eeuw. Het lege land is een gepasseerd station. De eeuw richt zich na
1850 op de beheersing van ruimte en tijd. Voor al dat werk wordt
een geweldige rekenkracht ontwikkeld. Driehoeksmeting en carto
grafie zijn nodig om de rivieren te normaliseren. De beheersing van
de waterwegen vraagt inzicht in het gedrag van stroom en golven.
Bescherming tegen het water eist dijken. Een dijk behoeft niet meer
op de hoogste plaats gelegd te worden, maar op de vooraf uitgekien
de plaats. Het grondverzet kan berekend worden. Het toenemende
verkeer eist wegverharding en bruggen. Bruggen worden van ijzer
gebouwd, volgens de wetten van de mechanica. Daarna komt staal.
Overspanningen worden berekend door ingenieurs die de nieuwe
wiskunde toepassen en druk en kracht onder elegante formules
brengen. Technici buigen zich over de problemen van de aanleg.
We leren prachtige details over het bouwen van de pijlers bij de
Moerdijkbrug, waar half open caissons werden afgezonken die als
duikerklok werkten. Krachtige stoommachines werden ontwikkeld,
de machinale bouw verving het edele handwerk. Aanvankelijk wa
ren die werktuigen onbetamelijk groot, dus werd de uitdaging
'krachtig maar klein'. Men kon al vroeg schepen maken met een
enorme stoomkracht die de vaartijd onvoorstelbaar bekortte. De
hoeveelheid mee te nemen kolen maakte het schip zo groot dat elke
haven te klein was. Wat doet een schip zonder haven?
Daarna de spoorwegen, de telegraaf, de elektriciteit, de postbestel
lingen tot zes keer per dag, de invoering van het eenheidsposttarief,
het onderwijs. Het is te veel om op te noemen.
Het is mooi om te lezen dat de Nieuwe Waterweg niet gegraven is
voor de haven van Rotter
dam. De rivieren moesten
een goede waterafvoer heb
ben. Zo zijn ook de eerste
plannen voor de dam tussen
Beveland en Brabant, het
'Vaarwater over het Land',
niet gemaakt voor een
spoor- of wegverbinding,
maar voor de beheersing van
de Schelde. Plannen in de ruimtelijke ordening worden in dit boek
niet los van de politieke situatie behandeld. Begrippen als particu
lier en algemeen belang moesten opnieuw gedefinieerd worden,
want voordat het land volgens berekening ingericht kon worden
moest privébezit en onteigening ervan geregeld worden. Ook dat
maakt deze studie - aan de vooravond van de catastrofe in het wa
terbeheer - ongemeen actueel.
De schrijver, hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis,
heeft in zekere zin met Een nieuwe wereld een vervolg geschreven
op zijn meesterwerk Het lege land (1987). Daarin bood hij een be
schrijving van ons land tot en met de eerste helft van de negentien
de eeuw: een landschap van plassen en meren, rivieren zonder vaste
bedding, oeverloze overstromingen, woeste gronden, zandverstui
vingen, heide en braakland, kleine steden op strategische plaatsen.
Vervoer met trekschuit en koets, en veel lopen.
In dit laatste boek is de lege wereld van de kalme verandering voor
bij, voorgoed voorbij. Ook de woorden uit die wereld zijn vergeten:
wie spreekt nog over rijshout zonder toppen als 'wiepen zonder
blees'? Tegelijkertijd levert De nieuwe wereld indrukwekkende fo
to's op: de bruggenbouw, de schutsluizen, de spoorwegen. Over dub
bel gevoel gesproken: romantiek tegenover de schoonheid van de ij
zeren vooruitgang.
En dan... waartoe heeft deze beheersing van ruimte en tijd uiteinde
lijk geleid? De bevolking groeide, de economie, en de welvaart. Ver
volgens kwamen cultuurfilosofen de crisis van de beschaving aan
kondigen. De moderne massamens heeft er voor gezorgd dat de
voorspellingen redelijk uitkwamen. Van tijd tot tijd noemden we
zo'n crisis een catastrofe. Zo gezien beschrijft dit boek de eerste fa
se, de aanloop van de Grote Vooruitgang.
Lo van Driel
Auke van der Woud. Een nieuwe wereld. Het ontstaan van het moderne Neder
land. Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2006.
rerwijl in Roemenië de bioscopen
een voor een de deuren sluiten
ij gebrek aan publiek, verovert een
andvol jonge Roemeense filmma-
ers Europa. Ook voor het intematio-
aal filmfestival van Rotterdam, is
loekarest de 'hotspot'.
'p de brede boulevards van Boeka-
§t is het moeilijk voor te stellen dat
006 het jaar was waarin Roemeense
Ims de wereld veroverden. Van de
es bioscopen langs de Boulevard Re-
ma Elisabeta zijn er vier gesloten,
achter de statige jaren dertig gevel
an Cinema Capitol zit nu een spij
erbroeken winkel Het ooit massale
bemeense publiek is door geldge-
rek en verwaarlozing de filmhuizen
itgejaagd, de huiskamers met
vd-spelers in.
toe groot is het contrast met de inter
zonale filmfestivals, waar onaf-
ankelijke Roemeense films sinds
002 de ene na de andere prijs wegsle
pen. Het internationaal filmfestival
Rotterdam in januari noemt Boeka
rest een 'hotspot'. Er broeit iets.
De oogst van 2006 vormt een voorlo
pig hoogtepunt. Toeval of niet, drie
jonge regisseurs maakten drie totaal
verschillende films over de omwente
ling van 1989, die stuk voor stuk de
hemel in geprezen worden. Ze lijken
de juiste toon te hebben getroffen om
een zwaar thema verteerbaar te ma
ken.
De jaren tachtig zijn geen hel, in
Cum Mi-am. Petrecut Sfarsitul
Lumiil The Way I Spent The End Of
The Worldvan Catalin Mitulescu.
Vader doet achter het gordijn zijn
imitatie van dictator Ceausescu. Ie
dereen weet wie in het dorp voor de
geheime dienst Securitate werkt, ie
dereen danst samen op het buurt
feest.
De hoofdpersoon (Dorotheea Petre,
Gouden Palm beste actrice Cannes
2006) oefent met haar vriendje in een
bad vol koud water een nachtelijke
zwempartij over de Donau, naar de
vrijheid van Joegoslavië. Het effect is
nostalgie, maar de stijl is allesbehal
ve melancholisch.
Mitulescu (Gouden Palm 2004) heeft
met zijn generatiegenoten Corneliu
Porumboiu en Radu Muntean Hirtia
Va Fi Albastra The Paper Will Be
Blue) gemeen dat hij trefzeker en zon
der vals effectbejag het menselijke
verhaal van de omwenteling vertelt.
Het is hun eigen verhaal: Mitulescu,
Porumboiu en Muntean zaten op de
middelbare school toen hun land van
kleur veranderde.
„Ik zag mijn eigen ervaring nergens
terug. Ik moest het zelf zeggen", zegt
Mitulescu. Met Cum Mi-am zegt hij
'hallo' tegen de geest van Ceausescu.
„Dat lucht op. Ik zat vast in de haat
tegen het communisme. Dat hebben
veel mensen. En zolang je nog haat,
houd je iets levend."
Tijdens het communisme (1945-1989)
kwamen per jaar veertig tot vijftig
Roemeense films in de bioscopen. Ge
censureerde producties waarin poli
tiemannen altijd vriendelijke brom
snorren zijn en de staat je grootste
vriend, maar niettemin goed ver
maak voor een groot publiek. De bio
scoop vormde een welkome afwisse
ling op de staatstelevisie die eind ja
ren tachtig alleen nog propaganda
uitzond. In de bioscopen draaiden
goedgekeurde buitenlandse films.
Wat niet door de censuur kwam werd
via Joegoslavië op video het land in
gesmokkeld. De grote studio's en het
geschoolde personeel werken nu
goedkoop voor buitenlandse produc
ties. Borat en Cold Mountain werden
in Roemenië opgenomen en ook Fran
cis Ford Coppola filmt er graag.
Op de filmacademie heerst nog het
oude denken, vei*telt Corneliu Porum
boiu, winnaar van de Gouden Came
ra in Cannes dit jaar voor A Fost Sau
N-a Fost? 12.08 East Of Bucharest.
Tijdens zijn opleiding wilde hij een
film over dieven maken. De docenten
begrepen hem niet, vroegen: 'Waar
om maak je niet iets over iets moois,
zoals een kunstschilder?' „Mijn film
is een reactie op dat type cinema, dat
met goedkope metaforen een sociaal
wenselijk beeld schetst. Een terug
keer naar de echte wereld." De film
12.08 speelt in een naamloze Roe
meense provincieplaats. Een lokale
televisiepresentator neemt bij gebrek
aan inspiratie de revolutie van 1989
als thema van zijn kerstuitzending.
Eén van de gasten is de leraar van de
basisschool, een notoire alcoholist,
die beweert dat hij vlak voor de
vlucht van Ceausescu, om 12.08 uur,
met geheven vuist op het stadsplein
stond. Volgens de bellers naar de uit
zending was het plein echter leeg.
Porumboiu's film ademt een veel
moeizamer omgang met de herinne
ringen aan het communisme dan Mi-
tulescu's romantische jeugdepos. „De
De Roemeense filmmaker Catalin Mitu
lescu. foto Werner Bossmann
verwerking gaat nog heel lang duren.
We hebben allemaal hersenbeschadi
ging opgelopen. Voor mij was die pe
riode een grote catastrofe. Toen ik 18
was, was ik totaal anders gevormd
dan kinderen die nu 18 zijn. Natuur
lijk zijn er ook mooie herinneringen.
Het is mijn erfenis, die neem ik mee.
Maar ik was liever in een andere tijd
geboren."
Na de internationale prijzenregen
volgt nu in eigen land de erkenning,
maar daarmee nog niet het publiek.
Ongeveer veertienduizend Roemenen
kwamen naar 12.08 kijken. Achttien
duizend van de twintig miljoen Roe
menen zagen Mitulescu's werk. De
meeste bioscopen waren tot voor kort
staatsbedrijf en zijn nu op sterven na
dood. De weinige bioscopen met goe
de apparatuur zijn in de grote moder
ne winkelcentra. Porumboiu: „En
daar willen mensen naar een sprook
je kijken, niet naar hun eigen leven."
Marloes de Koning
Filmfestival Rotterdam, 24 januari t/m 4 fe
bruari. www.filmfes tivalrolterdam. com
Aanleg van de spoorbrug bij Culemborg, die in 1868 in gebruik werd ge
nomen. foto Pieter Oosterhuis
