pzc
Sinterklaas
heeft nu een
kabouterpak
Zoet met één boek, de hele winter door
Wil
Bodique
Meidenspel
Scart
Crackers
Boschendal
zaterdag 23 december 2006
De eerste Amerikaanse Kerstman, in 1862 bedacht en getekend
door Thomas Nast.
We weten al niet beter: de Kerstman is een goedlachse
dikzak met een forse baard en rode muts, gestoken
in een wit afgebiesd kabouterpak. Met dank aan Disney en
de Coca Cola Company. Want de Kerstman zag er vroeger
wel héél anders uit.
Stel je een woeste wreedaard
voor, voorzien van drie
tand, knots of speer, zwierend
door het zwerk, oprijzend uit de
oceaan, dan wel dravend door
de dreven. Eeuwenlang werden
de heidense zeegoden Poseidon
en Neptunus aldus aanbeden en
afgebeeld, en zij zouden voor
veel landen model hebben ge
staan voor de later toch zo be
minnelijk geworden Kerstman.
Jatwerk uit de Duitse mytholo
gie kan ook: de aloude Thor was
dan weliswaar de god van de
donder, maar maakte zich ook
druk om landbouw en gezond
heid. Zijn beeltenis komt al aar
dig dichter in de buurt van onze
Kerstman; een joviale, gedron
gen, vriendelijke bejaarde én be
baarde man. Een alom geliefd
type dat zich voortbewoog in
een wagen, en zich zou ophou
den in noordelijke streken, Vuur
was zijn element, rood zijn
kleur.
Elke open haard was aan hem
opgedragen en mocht zijn per
soonlijke aanwezigheid onder
de mensheid gewenst zijn, dan
daalde Thor via de schoorsteen
af richting de gewone sterve
ling. Dat komt bekend voor,
niet? Van Poseidon, Neptunus
en Thor naar de olijke dikkerd
uit de films van Walt Disney en
de 'Yo-ho-ho' schallende
schertsfiguur in Amerikaanse
warenhuizen gaan er nog vele
eeuwen overheen. Inclusief een
flinke scheut Hollandaise-saus.
Want laten we wel wezen, die
Amerikaanse Kerstman is niets
anders dan een door de commer
cie en het grootkapitaal gean
nexeerde versie van onze eigen
goeie ouwe Sinterklaas.
Vierhonderd jaar geleden dooi
de eerste Nederlandse kolonis
ten meegetroond naar de Nieu
we Wereld, en in de loop der tijd
verworden tot een zo populaire
verschijning dat wij hem hier
van de weeromstuit weer terug
hebben geïmporteerd als zijnde
'de' Kerstman.
Pofbroek
Het grote publiek in Amerika
pikte het fenomeen Sinterklaas
pas op tegen het eind van de
achttiende eeuw. De krant hielp
daarbij, een stevig handje. In
1773 berichtte het eerste New
Yorkse periodiek over Neder
landse families in de stad die in
december de dood van de heili
ge Nicolaas gedachten. Schrij
ver Washington Irving noemde
de Sint in zijn boek The history
of New York uit 1809 de be
schermheilige van de stad.
Een echt beeld hadden de Yanks
nog niet van de goedheilig man;
de beschrijvingen varieerden
van 'een schurk met een blauwe
driehoekige hoed, rood giletje
en gele kousen', tot 'een reus
met een enorme hoed en Vlaam
se pofbroek'.
Die negentiende eeuw kon Ame
rika zich niet bepaald voor la
ten staan op een vreedzame sa
De Coca Cola-Kerstman uit 1930. Zo kennen we hem.
menleving, een bloeiend cultu-
reel leven of een voorspoedige
economie. Werkloosheid, klas
senstrijd en bendeoorlogen ken
merkten het straatbeeld in de
grote steden. En geen beter tijd
stip voor een stevig potje knok
ken dan rond Kerstmis. In 1828
sproot de oprichting van het eer
ste New Yorkse politiekorps
zelfs rechtstreeks voort uit een
enorme rel met kerst. Schrijver
Irving besloot Kerstmis op
nieuw uit te vinden en schreef
een serie verhalen over de 'tradi
tionele' kerstviering, compleet
met verzonnen 'oude' gebrui
ken.
Goedzak
Liet Irving 'zijn' Sint Nicolaas
in zijn boek aanvankelijk op een
paard door de stad rijden, in een
latere versie maakte hij daar
een karretje van. Deze 'St. Nick'
of 'St. er Klaas', op zijn Engels
toen al 'St. a Claus', veranderde
geleidelijk van voorkomen. Ele
menten uit allerhande culturen
werden aan zijn verschijning
toegevoegd: rendieren, een ar
renslee, een handvol elfjes. Het
destijds erg populaire gedicht
Twas the night before Christmas
van Clement Moore uit 1821 gaf
Santa Claus een gulle lach, een
arrenslee met vliegende rendie
ren, en de levensvulling door
schoorstenen te kruipen en kin
derkousen met speelgoedjes vol
te stouwen. Voor de visualisatie
daarvan zorgden vooral de teke
naars Thomas Nast en Thomas
Worth, beiden actief voor het
tijdschrift Harper's Weekly.
Aan met name Nast wordt wel
de 'uitvinding' van de moderne
Kerstman toegedicht; hij teken
de in 1862 voor het eerst een
wat melancholieke, verdrietig
ogende Santa, omdat het toen
tertijd niet zo heel erg best ging
met de noordelijke troepen in de
Burgeroorlog. Nast combineer
de de overlevering van Sint Ni
colaas eveneens met andere fol
kloristische elementen uit de
Oude Wereld. De Kerstman was
geboren en zou in de loop van
de negentiende eeuw los van reli
gies en historische achtergron
den een zelfstandig figuur wor
den, hét symbool voor Kerstmis.
Laat het daarna maar aan de
Afbeeldingen van de Europese Kerstman, midden 19e eeuw.
commercie over een populair fi
guur tot op het bot uit.te buiten
en te exploiteren. The Coca Cola
Company gaf in 1930 tekenaar
Haddon Sundblom de opdracht
hun drankje ook in de kerstpe
riode aan de man te brengen.
Een menselijke, gezellige dik
kerd met een volle baard moest
het worden, gestoken in de be-
drijfskleuren wit en rood. De
'Yo-ho-ho' roepende goedzak in
een kabouterpak is niet meer
weg te denken, mede dankzij
Walt Disney.
Ronald Hooijenga
Hunkemöller wijzigt zijn naam.
De keten van lingerieshops gaat
de komende jaren stapsgewijs
over op de naam Bodique. Het
120 jaar oude merk vond het
tijd voor een aansprekender
naam, omdat de huidige te inge
wikkeld was voor de internatio
nale aspiraties. Opvallend is wel
dat in het logo gesproken wordt
over 'Bodique, by J. Hunkemöl
ler'. En die 'J', hadden we nooit
eerder gezien. De 'B' van Bodi
que is de aandachttrekker, en zo
vormgegeven dat we er moeite
loos een vrouwensilhouet in her
kennen.
Meiden krijgen hun eigen lifesty-
le-kaartspel, Girlz'own. Meiden
kunnen eigen clubs creëren,
'Doen, Durven of De waarheid'
spelen of een geheimtaal ontwik
kelen. Maar het is veel meer dan
een kaartspel, het is niets min
der dan een 'lifestyle-concept'.
Girlz'own is multimediaal; het
gaat verder via internet,
e-cards, mobiele telefoon en heb
bedingetjes. Het concept is be
doeld voor meiden van tien tot
veertien jaar. De introductie is
gepland op 29 januari. De basis
set kost 14,99 euro.
Het mooie van platte tv's is dat
ze als een schilderij aan de
muur kunnen hangen. Maar dan
hebben we nog de dvd-speler
die in de buurt moet staan. Dat
hoeft nu niet meer dankzij de
draadloze scart-aansluiting. De
Marmitek Invisible Scart stuurt
draadloos het signaal van de vi
deorecorder,'dvd-speler of satel
lietontvanger naar het
tv-scherm. Dat kan binnen een
kamer, maar ook naar een ande
re kamer. Daartussen zit een
prijsverschil; veertig respectieve
lijk vijftig euro.
Info: www.marmitek.com.
Het hoeft niet beperkt te blijven
tot de jaarwisseling, jezelf ver
wennen met van die lekkere een-
hapscrackers. Johma heeft spe
ciaal voor die borrelhapjes vier
nieuwe salades, allemaal wat rij
ker van ingrediënten voorzien
dan de gebruikelijke. 'Puur ver
wennen', heet de productlijn,
die bestaat uit een krabsalade,
kipfiletsalade en salades van
Toscaanse ham en Noorse vis.
En voor alles geldt dat wat er op
staat, ook in zit.' De bakjes van
140 gram kosten 2,59 euro voor
de visvarianten en 2,39 euro
voor de kip- en hamsalade.
Ineens waren ze er, eind jaren dertig:
de Winterboeken van het damesblad
Margriet. Tienduizenden kinderen
kwamen er decennia achtereen de don
kere dagen mee door. Talloze schrij
vers en illustratoren van naam werk
ten er aan mee.
Vijf jaar geleden ging Anneke Ganke-
ma uit Winsum op de zolder in haar
ouderlijk huis op zoek naar het mooie
rode sprookjesboek uit haar jeugd.
„Maar ik kon het nergens meer vinden.
Wat ik wel tegenkwam, waren twee
oude Winterboeken van Margriet, die
had ik gekregen toen ik een jaar of tien
was."
In het Drukkerijmuseum in Meppel is
deze winter een tentoonstelling te zien
met alle Winterboeken die tussen 1939
en 1988 onder de vlag van het dames
blad Margriet zijn verschenen. Niet
eerder werd in Nederland op deze
schaal aandacht besteed aan een feno
meen dat halverwege de vorige eeuw
uit Engeland kwam overwaaien en nog
steeds, zij het in een verwaterde vorm,
voortleeft.
„Mijn exemplaren dateren uit het be
gin van de jaren zestig", vertelt samen
steller Gankema. „Mijn moeder was
abonnee van Margriet en in de herfst
kwam er dan bij ons een man aan de
deur met de vraag of wij het nieuwe
Winterboek wilden kopen. Er stonden
verhalen in, puzzels, kleurplaten en
zelfs strips. Ik kreeg ze met Sinter
klaas cadeau en was er dan de hele win
ter mee zoet."Na de herontdekking op
zolder kocht Gankema via internet
oude exemplaren op. Ze legde een unie
ke verzameling aan, verdiepte zich in
de inhoud en ging op zoek naar de ma
kers. „Bij Margriet konden ze mij niet
helpen. Ze toonden totaal geen belang
stelling in hun geschiedenis, dat heeft
mij echt verbaasd."
Gankema ontdekte dat het merendeel
van de boeken is samengesteld door
Ton Hulsebosch (1909 - 1986), de late
re hoofdredacteur van de Meppeler
Courant. Ook achterhaalde ze namen
van schrijvers en tekenaars. „Wim
Meuldijk, Thé Tjong-Khing, Annie
M.G. Schmidt, Marten Toonder, Paul
Biegel, Han G. Hoekstra, Rien Poort
vliet. Meestal werden hun namen niet
vermeld, maar er hebben veel bekende
mensen aan meegewerkt." Opvallend
aan de Winterboeken zijn de omsla
gen. „De voor- en de achterplaten lie
pen vaak naadloos in elkaar over, het
kleurgebruik was erg fraai. Er werden
toentertijd bekende illustratoren voor
Het Margriet Winterboek van 1958.
foto's GPD
gewaagd: Peter Lutz, Eppo Doeve,
Piet Maree, Fiep Westendorp. De eer
ste twee nummers, van 1939 en 1940,
zijn nog geïnspireerd op voorbeelden
Het Margriet Winterboek van 1970.
uit Engeland, waar de Winterboeken
al veel langer bestonden. Daarna zie je
de tijdgeest langzaam veranderen", al
dus Gankema.
Tot halverwege de jaren zeventig wa
ren de Winterboeken geliefd bij met na
me kinderen rond een jaar of tien. „In
1976 is Margriet gestopt met de boe
ken, waarschijnlijk omdat kinderen
hun vrije tijd aan televisie, sport en
tijdschriften gingen besteden. In 1988
keerde het Winterboek nog één keer te
rug, ter gelegenheid van het vijftigja
rig bestaan van Margriet. Vergeleken
met de boeken uit de jaren vijftig en
zestig ziet dat allerlaatste nummer er
absoluut niet uit."
Gestimuleerd door het succes van de
Winterboeken lanceerde de uitgever
van damesblad Margriet in de jaren
vijftig een zomerse tegenhanger; Het
Groot Vakantieboek. Deze reeks heeft
tot en met 1962 gelopen.
Joep van Ruiten
De tentoonstelling 'Het Margriet Win
terboek' is nog tot en met 8 maart 2007
te zien in het Drukkerijmuseum Mep
pel. Open: di t/m za van 13.00 tot 17.00
uur. De tentoonstelling wordt vervolgd
in het Scryption in Tilburg van 20 mei
t/m 17 november en in het Museum
van de Twintigste Eeuw in Hoorn van
1 december t/m/ 17 februari 2008. Zie
ook www.winterboeken.nl.
Kijk, daar houden we van, van
citaten als 'een wijn met body
en ruggengraat'. De uitspraken
zijn van sommelier Robert Leus-
sink van restaurant The Dylan
in Amsterdam, en ze slaan op
Boschendal Grand Cuvée Blanc.
Deze Zuidafrikaanse Sauvignon
Blanc is de eerste in een serie
van vijf Boschendal-wijnen die
op dei Nederlandse markt ko
men. Later volgen nog een Char-
donnay, een Chardonnay/Pinot
Noir, een Shiraz en een Shiraz/
Cabernet Sauvignon. De prijs
van deze 1685 gedoopte seriewij
nen begint rond de elf euro.
