Terroristen zijn straks
kansloos in de lucht
PZC
Een zachtmoedig karakter, maar geen mak lammetje
Gekaapt vliegtuig zal
hoge gebouwen ontwijken
Secretaris-generaal Kofi Annan verlaat VN
zaterdag 16 december 2006
Kapers kunnen straks nooit meer een vlieg
tuig gebruiken als massamoordwapen, zo-
jlsop 11 september 2001. Het gekaapte toestel
zal hoge gebouwen automatisch ontwijken. Slim
me camera's zullen bovendien terroristen ont
maskeren nog voordat zij toeslaan. Welkom aan
boord van het terreurbestendige vliegtuig.
Twee gekaapte Boeings die de to
rens van het WTC in New York in
vliegen, met duizenden doden tot ge
volg. De beelden van de terreuraansla
gen, ruim vijf jaar geleden, staan nog
steeds op ieders netvlies.
Bij het Nationaal Lucht- en Ruimte
vaartlaboratorium (NLR) werken
knappe koppen aan technieken die ter
roristen in de lucht vrijwel kansloos
moeten maken.
Big Brother vliegt voortaan mee. Tien
tallen miljoenen euro's hebben de Eu
ropese Unie en het bedrijfsleven
(waaronder Airbus, Sagem en Thales)
uitgetrokken voor SAFEE (Security
of Aircraft in the Future European En
vironment), een onderzoeksproject
naar technieken om een herhaling van
die dramatische terreuraanslagen te
voorkomen.
Het NLR in Amsterdam speelt daarin
een centrale rol. Het luchtvaartinsti
tuut beoordeelt en test nieuwe appara
tuur die het de terrorist praktisch on
mogelijk maakt om een vliegtuig te ge
bruiken voor een aanslag, zonder dat
de passagier daarvan nog meer hinder
ondervindt.
Dat is volgens hoofd Jacco Hoekstra
van de divisie luchttransport de be
langrijkste missie van het NLR, maar
verbazing speelt ook een rol. Er be
staat volgens Hoekstra een opvallend
groot verschil tussen de extreme vei
ligheidsmaatregelen op luchthavens
en het geringe aantal barrières voor
terroristen als zij eenmaal in het vlieg
tuig zitten.
„Op vliegvelden neemt de overlast
door de veiligheidscontroles toe. Je
mag zelfs geen scheerschuim meer in
de handbagage hebben, terwijl er aan
boord bijna geen enkele drempel meel
is om het toestel te kapen. Er zijn nu
versterkte cockpitdeuren, maar het is
gek dat er voor kapers niet meer hin
dernissen zijn om de cockpit over te
nemen." De toegang tot de cockpit
kan beter worden beveiligd door een
biometrische inlogprocedure, aldus
Hoekstra.
De deur zal dan alleen opengaan als
controle met behulp van gezichtsher
kenning of vingerafdrukken uitwijst
dat het gaat om bemanning. Slaagt
een kaper er toch in achter de stuur-
knuppel te kruipen, dan kan een
nieuw nooduitwijksysteem voorko
men dat het toestel te pletter vliegt te
gen een hoog gebouw.
De apparatuur waarmee wordt verhin
derd dat een vliegtuig tegen een berg
vliegt, kan volgens het NLR ook wor
den gebruikt om gebouwen automa
tisch te ontwijken. „We zijn hier heel
voorzichtig mee, want de piloot moet
nog wel een noodlanding kunnen ma
ken in verstedelijkt gebied."
Zelfmoord
De preventieve werking van dergelij
ke maatregelen speelt ook een belang
rijke rol. Een terrorist zal minder
gauw proberen een vliegtuig te kapen
als hij weet dat hij vrijwel kansloos is.
Hoekstra memoreert dat Mohammed
Atta, de leider van de zelfmoordterro
risten op 11 september, besloot alleen
Boeings te kapen.
Atta dacht dat het moeilijker was een
Airbus te pletter te vliegen omdat ge
avanceerde elektronica dat zou verhin
deren. Hoekstra: „Hij overschatte dit
misschien, maar hij had gedeeltelijk
gelijk." Een belangrijk project voor
het NLR is een waarschuwingssys
mmÊÊÊti JH -mÊM juiks -liim
Twee passagiersvliegtuigen boren zich op 11 september 2001 in de torens van het World Trade Center in New York. Het NLR in Amsterdam ontwikkelt technie
ken om ervoor te zorgen dat vliegtuigterrorisme nooit meer voorkomt. foto's Sean Adair/GPD
teem voor verdacht gedrag (TARMS).
De bedoeling is dat tientallen came
ra's en sensoren de passagiers in de ga
ten gaan houden. Bij vreemd gedrag
floept er bij de piloten automatisch
een lichtje aan op een controlepaneel
met stoelnummers.
Geel (aandacht vereist) of oranje (in
grijpen raadzaam). „Stel dat iemand
vijf keer naar het toilet gaat. Dat kan
voor het cabinepersoneel reden zijn
deze persoon aan te spreken om te ach
terhalen of er iets aan de hand is," al
dus senioronderzoeker Lennaert Speij-
ker. „Het gaat niet om keiharde aan
wijzingen, maar je kunt zo wel beter
zien of er sprake is van gevaar."
In het systeem is plaats voor meldin
gen als: passagier is nerveus, vermijdt
oogcontact en verdacht geknutsel. Als
uitgerekend de nerveuze meneer van
een oranje stoel voor de cockpitdeur
staat, dan is het dus oppassen gebla
zen. De gezagvoerder kan dan overwe
gen een airmarshal (een gewapende
bewaker) te alarmeren, mits die aan
boord is. Een andere optie is een tus
senlanding. Mogelijk kunnen ook sen
soren worden ingezet die de lichaams
temperatuur in de gaten houden.
Daarmee zouden aanwijzingen kun
nen worden verzameld of bepaalde rei
zigers iets in hun schild voeren. „Het
gaat om patroonherkenning. Welke in
formatie het meest nuttig is, moet blij
ken uit analyses", vertelt Speijker.
Het NLR vervult volgens hem vooral
een brugfunctie tussen bedrijven die
systemen ontwikkelen en de gebrui
kers. Het heeft weinig zin om nieuwe
technieken in te voeren als vliegers,
cabinepersoneel en air marshals er
niet mee om kunnen gaan, vindt hij.
In de ultramoderne vlucht- en luchtha-
vensimulatoren van het NLR worden
de systemen uitgetest met Nederland
se proefkonijnen. Hoekstra: „We kun
nen een complete virtuele luchthaven
simuleren inclusief vliegtuigen."
De onderzoekers richten zich niet al
leen op de veiligheid aan boord. Het
NLR werkt ook aan extra veiligheids
maatregelen op luchthavens en in het
luchtruim. Een greep: betere en snelle
re scanapparatuur om bagage te con
troleren op explosieven. Een laatste
controle door chips op de instapkaart
en bagage of passagiers die instappen
dezelfde zijn als die zich hebben inge
checkt. Dit kan ook met biometrische
technieken, zoals gezichtsherkenning.
Volgens Speijker wordt ook gewerkt
aan een systeem waarmee luchtver
keersleiders afwijkingen van de ge
plande vliegroute vroegtijdig kunnen
ontdekken. Zo'n afwijking kan im
mers duiden op een kaping.
Ook de communicatie tussen verkeer
sleidingscentra en autoriteiten in cri
sissituaties moet beter. „Eén van de
vier gekaapte vliegtuigen op 11 sep
tember heeft twee uur lang rondgevlo
gen, terwijl het in Europa soms maar
een paar minuten duurt voordat het
toestel in een ander land zit."
Militaire straaljagers worden nu vol
gens Speijker veelvuldig voor niets op
een vliegtuig afgestuurd omdat het
vermoeden bestaat van een kaping.
Meestal blijkt alleen het radiocontact
verbroken en is er verder helemaal
niets aan de hand. „Het aantal overbo
dige intercepties door jachtvliegtui
gen neemt toe omdat men op de grond
niet weet wat er zich in het vliegtuig
afspeelt. Op termijn kunnen videobeel
den van de cockpit en cabine worden
doorgeseind naar de grond, waardoor
een veel beter beeld ontstaat en straal
jagers meestal aan de grond kunnen
blijven."
Vliegveiligheid
De besturing van een gekaapt vlieg
tuig kan in de toekomst in theorie van
af de grond worden overgenomen,
maar dit is volgens het NLR niet aan
de orde. „Dat kan ten koste gaan van
de vliegveiligheid," zegt Hoekstra.
„Het tast het principe aan dat de vlie
ger altijd de controle heeft over het
toestel. Het levert nieuwe risico's op.
Je kunt vanaf de grond de besturing
van vijf vliegtuigen overnemen en ze
laten neerstorten."
Hoekstra en Speijker zijn verder be
trokken bij een project om aanslagen
met raketten te voorkomen. Met van
oorsprong militaire apparatuur kun
nen vanaf de grond afgevuurde hitte-
zoekende raketten onschadelijk wor
den gemaakt. „Dat is.mogelijk dooi
de baan van de raket af te buigen met
electromagnetische straling of laser
stralen," vertelt Speijker.
Het is nog niet duidelijk of dit sys
teem op Schiphol komt. „Eerst moet
uit proeven blijken of het systeem vol
doende betrouwbaar is."De lucht
vaartwereld werd afgelopen zomer op
geschrikt door de arrestatie van een
groep extremistische moslims die van
plan zou zijn geweest om met vloei
stoffen vliegtuigen van Londen naar
Noord-Amerika op te blazen. Na deze
ontdekking vaardigde de EU strenge
re regels uit voor vloeistoffen in de
handbagage.
Helemaal als een verrassing kwam het
terreurplan voor het NLR niet. Hoeks
tra: „Het gevaar van aanslagen met
vloeistoffen hebben wij al jaren gele
den gesignaleerd." De onderzoekers
zien ook al een betere oplossing dan
de huidige, tijdrovende handbagage
controles bij het inchecken: een hyper
modern apparaat dat ruikt of reizi
gers gevaarlijke chemicaliën bij zich
hebben.De mogelijkheden lijken ein
deloos, maar helemaal onneembaar
zal de laatste verdedigingslinie tegen
terreur nooit worden.
Speijker: „Terroristen zullen hun
aandacht verschuiven naar een an
dere zwakke plek." Die zwakke plek
ken zijn er genoeg, zoals pijnlijk dui
delijk werd bij eerdere aanslagen op
treinen in Madrid en de metro in Lon
den.
Richard Mooyman
Kofi Annan neemt afscheid van het hoofdkwartier van de VN in New York. De secretaris-generaal gaat eind dit jaar
met pensioen. foto Ray Stubblebine/GPD
Secretaris-generaal van de Vere
nigde Naties Kofi Annan gaat
and dit jaar met pensioen. Na tien
veelbewogen jaren als de vaak
omstreden secretaris-generaal van
oen niet minder omstreden organisa
tie. Meer secretaris zoals de Ameri
kanen dat het liefst zien, dan gene
raal, waaraan armere lidstaten de
voorkeur geven. De Amerikanen
hoopten vooral op een mak, zwart
lammetje.
Na een onafzienbare reeks afscheids
recepties in de VN-wolkenkrabber
in Manhattan, verkassen Annan en
zijn vrouw Nane volgende maand
naar hun geliefde Genève.
Meteen zucht van opluchting, want
de nu 68-jarige Ghanese diplomaat
houdt de VN wel voor gezien. De or
ganisatie heeft tegenwoordig zo'n
tweehonderd lidstaten en voor een
secretaris-generaal komt dat neer op
oven zovele bazen en baasjes.
«Het is de moeilijkste functie, die je
je kunt bedenken", zei Annan enkele
jaren geleden in een interview met
deze krant. „Een eindeloos gevecht
kgen de bierkaai. Als secretaris-ge
neraal voel je je eenzaam, ook al heb
je dagelijks contact met politieke lei
ders uit de hele wereld." Ondank is
vaak het loon van de bestuurder van
de Verenigde Naties. Echt rijk wordt
je er niet van. De secretaris-generaal
heeft een jaarsalaris van 187.120 eu
ro, zo'n twintig mille aan representa
tiekosten inbegrepen. Leiders van
welvarende en zelfs arme staten strij
ken niet zelden een veelvoud daar
in op. Als gepensioneerde zal An
nan moeten rondkomen van 105.000
euro per jaar, geen vetpot in het dure
Genève. Hij zal wel moeiteloos wat
kunnen bijklussen. Annan is in de
markt als consultant voor ontwikke
lingsaangelegenheden, met name
voor Afrika.
De Zwitsers halen hem met open ar
men binnen, en in Genève wacht de
familie Annan een comfortabele vil
la. Daar studeerde de jonge telg uit
een aristocratische Ghanese familie
ooit internationale politiek. In de ja
ren zeventig kwam Annan in dienst
bij de afdeling personeelszaken van
het Hoge Commissariaat voor de
Vluchtelingen (UNHCR), waar hij de
Zweedse juriste Nane Cromfeldt de
Groot leerde kennen.
Na de scheiding van zijn eerste (Nige-
riaanse) vrouw, trouwde Annan met
de sierlijke, hoogblonde Nane, die
zich tegenwoordig vooral met schil
derkunst bezig houdt. Dat huwelijk
werd hem in Afrika niet overal in
dank afgenomen. Door zijn westerse
opleiding en Europese echtgenote
wordt Annan daar wel eens een blan
ke man in een zwart vel genoemd.
Hoe gaat Kofi Annan als zevende se
cretaris-generaal van de Verenigde
Naties de geschiedenis in? Mogelijk
als de beste VN-beleidsman sinds de
legendarische Zweed Dag Ham-
marskjöld in de jaren zestig. Toen tel
de de VN nog minder dan de helft
van het huidige aantal lidstaten en
was de organisatie wat overzichtelij
ker, ondanks de Koude Oorlog.
kelijkheid en teamgeest. Annan koes
tert voorts nog steeds dezelfde idea
len over de Verenigde Naties als bij
zijn aantreden in 1997.
Hij ziet de volkerenorganisatie als
de enige instantie ter wereld die poli
tieke conflicten, mensenrechten,
ziekten, armoede en ontwikkeling
collectief kan aanpakken. „Dit soort
problemen kent geen paspoort," stelt
de scheidende VN-baas. „Binnen de
VN is het een spel van geven en ne
men. De lidstaten zijn zelden bereid
hun nationale belangen te offeren
aan internationale besluitvorming.
Toch is het Handvest van de Verenig
de Naties de grondslag die ieder land
zegt te onderschrijven en waar alles
om draait."
In een persoonlijk gesprek valt An
nan zelden uit de diplomatieke
plooi. Bij elke kritische uitspraak
wordt hij onmiddellijk door het des
betreffende land teruggefloten. Dat
geldt vooral voor president Bush, die
de VN niet ziet zitten en Kofi Annan
als een luis in de pels beschouwt,
vooral na diens uitspraak dat de oor
log in Irak illegaal was.
Weliswaar stemde Washington in
1997 voor Annan als opvolger van
zijn vooral door Amerika verguisde
voorganger, de Egyptenaar Boutros
Boutros-Ghali, maar toen kende
men hem nog niet. „De Amerikanen
zagen Annan als een mak, zwart lam
metje, dat ze snel naar de slachtbank
konden voeren als hij moeilijk ging
doen", herinnert zich een Nederland
se diplomaat. „Dat was dus een dui
delijke misrekening."
Lubbers
Aan misrekeningen en concessies
heeft ook Annan als secretaris-gene
raal niet kunnen ontkomen. Het
gesjoemel met het olie-voor-voed-
sel-programma voor Irak (ondanks
sancties mocht het land olie leveren
in ruil voor voedsel en andere nood
zakelijkheden) is hem persoonlijk
aangerekend. „Annan is een integere
figuur, maar hij is deel van een cor
rupt systeem", meent jurist en
VN-kenner Edward Flaherty, die
een rol speelde in de roemruchte Lub
bers Affaire.
Ook daar maakte Annan een knieval
voor een lidstaat, in dit geval de Ne
derlandse regering. Hij liet vluchte
lingencommissaris Ruud Lubbers in
juni 2004 vrijuit gaan, ondanks de
bevindingen van VN-inspecteurs
over diens seksueel getinte intimide
rende gedrag. Later moest Lubbers
door toenemende druk op Annan als
nog het veld ruimen.
Met de uitgang in zicht was Annan
de laatste tijd opmerkelijk minder
behoedzaam in zijn oordeel en uit
spraken. Zo waste hij in zijn laatste
officiële toespraak de regering van
George W. Bush de oren, met de op
merking dat Amerika op het gebied
van de mensenrechten geen voor
beeldrol meer kan spelen. Het land
moet trouw blijven aan zijn histori
sche principes, ook als het gaat om
de strijd tegen het terrorisme. „Geen
enkel land wordt veiliger als het an
dere landen wil domineren," waar
schuwde Annan. „Leiderschap toont
zich in de wil om samen te werken
met andere naties." Normaliter had
dat in het neoconservatieve Amerika
opnieuw geleid tot een eis voor An
nan's aftreden en la-eten over de VN
als de super-regering van de wereld.
Dat hoeft nu niet meer.
Annan's Zuid-Koreaanse opvolger
Ban Ki-moon moet zich volgens Was
hington wel gedragen als een gewo
ne VN-administrateur, die zich koest
weet te houden en in het gareel
loopt. Daartoe lijkt Ban meer ge
neigd te zijn dan zijn voorganger.
Kofi Annan heeft er van gemaakt
wat ervan te maken was, onder
streept hij zelf. Hij deed zijn best. De
wijze aartsvader uit Ghana kan zich
in elk geval koesteren aan zijn Nobel
Vredesprijs van 2001, plus 25 eredoc
toraten en een wandkast vol onder
scheidingen. Daarbij ook het Groot
kruis in de Orde van de Nederlandse
Leeuw en een Four Freedoms
Award, die Annan's vrouwNane be
gin mei 2004 in Middelburg voor
hem in ontvangst nam.
Bob Kroon
Charme
Vriend en vijand prijzen Annan om
zijn persoonlijke charme en ogen
schijnlijk zachtmoedige karakter,
waarachter overigens een gefrus
treerde dadendrang schuilgaat. De
duizenden stafleden binnen de VN
roemen zijn politieke inzicht, toegan-
