Wie op uitzetting wacht, bestaat niet
De zwarte maffia van de
marine blijft hard nodig
Onderzeebootdienst
bestaat honderd jaar
zaterdag 16 december 2006
Bespot en vernederd. Alleen in een isoleercel
hebben ze privacy. Zo behandelt Nederland
vreemdelingen die moeten worden uitgezet. Hun
noodkreten worden nauwelijks gehoord. Het
zijn schaduwmensen, onbekend én onbemind.
Ook na een politiek turbulente week blijft de on
zekerheid. Voor een grote groep asielzoekers
wordt de uitzetting opgeschort. Maar daarmee
komt er nog geen eind aan de voor velen belab
berde, zelfs mensonterende leefomstandigheden.
Zeker de mensen die niet onder de toekomstige
pardonregeling vallen blijven hulpeloos en rech
teloos.
Bijtend op zijn lip duwt Achmed,
een jonge dertiger uit Noord-Sy-
rië, zijn tranen weg. Hij wil zijn ver
haal zo helder mogelijk vertellen, ook
al breekt het angstzweet hem uit. Het
vreemdelingenbeleid is streng maar
rechtvaardig, verklaren Haagse politi
ci. „Maar jullie uitvoerders zijn racis
ten", merkt Achmed cynisch op. Hij
put uit eigen ervaring: „Bewaarders
gooien je om niets dagenlang in de iso
leercel."
De activist van de verboden Syrische
politieke partij Yakity ontvluchtte
zijn land om in Nederland een veilige
toekomst te vinden. Dat leek te gaan
lukken. Achmed timmerde als student
van de Rietveldacademie flink aan de
weg, tot zijn advocate een belangrijke
termijn in de asielprocedure liet verlo
pen. „Van de ene op de andere dag
was ik uitgeprocedeerd en illegaal."
De volgende maanden bracht hij niet
langer door bij een goede vriendin
maar werd hij vastgezet op de drijven
de vreemdelingengevangenis, de de
tentieboot Reno in Rotterdam. „Vijf
maanden lang", zegt Achmed gepij
nigd. Toen bekeek de immigratie
dienst 1ND zijn asielaanvraag op
nieuw en kreeg hij alsnog een tijdelij
ke verblijfsvergunning.
Achmed wil weg en wel zo snel moge
lijk. Hij heeft genoeg gezien. Zijn her
inneringen aan de doelloze uren op
een angstig krappe boot vol getrauma
tiseerde medegevangenen kan hij ech
ter nergens ontlopen. „We zaten met
zijn vieren op 20 vierkante meter en
hadden continu ruzie over de televisie
en het licht. Nergens was je alleen."
Sommige gedetineerden gingen zich
uit pure ellende als criminelen gedra
gen, vertelt hij. „Ze gooiden gloeiend
heet water over elkaar heen, zodat ze
zouden worden overgeplaatst naar
een echte gevangenis. Daar waren de
omstandigheden beter."
Asieladvocaten zien al jaren met lede
ogen aan hoe vreemdelingen aan een
veel strenger, soberder regime worden
onderworpen dan echte criminelen.
Geregeld gaat het om mensen, waar
onder gezinnen met kinderen, die
jaren in Nederland hebben gewoond
en niets op hun kerfstok hebben.
Pure discriminatie, vinden de raadslie
den.
Privacy
Voor de mensen die door de overheid
tot illegale vreemdeling zijn bestem
peld, is er anders dan in gewone ge
vangenissen geen dagprogramma,
geen arbeid én ook geen fitnessruimte
beschikbaar. Ze hebben geen enkele
privacy - behalve in de isoleercel.
Luchten kan in een kooi op de kade
waar ze als tijgers in rondjes lopen,
schetst Loes Vellenga, voorzitter van
de Vereniging Asieladvocaten en -Ju
risten Nederland.
Haar vereniging daagde de Staat voor
de rechter. Die stelde prompt vanwe
ge het sobere regime een maximum
verblijfsduur op de boten vast van zes
maanden. Anders dan in een gewone
gevangenis met criminelen weten
Opening van de detentieboot in Rotterdam. Veel asielzoekers moeten, in afwachting van hun uitzetting, leven onder mensonterende omstandigheden. foto Arie Kiviet/GPD
vluchtelingen die wachten op uitzet
ting nooit hoe lang hun totale verblijf
in de vertrekcentra zal duren.
Het is een open ticket, afhankelijk
van de snelheid waarmee de papier
winkel geregeld is die terugkeer moge
lijk maakt. Dat maakt de detentie psy
chisch extra zwaar, benadrukken men
senrechtenorganisaties.
De rechter besluit doorgaans alleen
de gevangenschap te beëindigen als
de kans op uitzetting op termijn door
de IND klein wordt geacht. De gemid
delde verblijfsduur in de vreemdelin
genbewaring is twee a drfe maanden,
laat het ministerie van justitie weten.
In de uitzetcentra ligt het rond de tien
tot vijftien dagen. Er zijn echter ook
flinke uitschieters naar boven.
Het Rijk verklaart steeds dat het ver
blijf, ook op de twee detentieschepen,
aan alle wettelijke eisen voldoet. Toch
lijken de klachten van illegale vreem
delingen en hun advocaten niet zo
maar uit de lucht gegrepen. Ook van
het justitiepersoneel houdt lang niet
iedereen het werk in de vertrek- en
uitzetcentra vol
Zo kwam de katholieke justitiepastor
Gerard Loman, die twee jaar lang
geestelijke bijstand bood in detentie
centrum Zeist, vorig jaar in ernstige
gewetensnood. Hij kon zich niet lan
ger verenigen met de manier waarop
wij als land met vreemdelingen, al
dan niet legaal in ons land, omgaan,
schreef hij in zijn afscheidsbrief aan
collega's.
Nederland sluit mensen op „alsof zij
zeer gevaarlijk zijn, houdt hen maan
denlang in onzekerheid om tenslotte
van het ene op het andere uur velen
op straat te zetten met een briefje om
binnen 24 uur het land te verlaten."
Mensen verspillen kostbare jaren van
hun leven achter prikkeldraad, ver
wijt hij de politiek.
Spionage
Shahabedin Zekavati uit Iran is moe
gestreden. „Ik zie mezelf als een dode
engel", verklaart hij met holle ogen.
De man zat in 2004 gevangen in de uit
zetcentra Zestienhoven en Schip-
hol-Oost. Daarna sliep Zekavati lange
tijd op straat. Hij kon ondanks ver
woede pogingen niet worden uitgezet.
Iran wilde de man, die ze van spiona
ge beschuldigde, met meer als onder
daan erkennen. Dat bleek tijdens een
vlucht onder begeleiding met de Ko
ninklijke Marechaussee. Het 'nee'
bleef onverbiddelijk, en dus moest Ze
kavati onder dwang van Iran terug. In
Nederland werd hij weer vastgezet
om uiteindelijk op straat te worden ge
dumpt.
Illegaal en statenloos, met in zijn
hand slechts een enkeltje richting de
grens. „Ze zijn volkomen ziek in hun
hoofd", roept hij aangeslagen als het
over de behandeling van de bewaar
ders in de centra gaat. De macht steeg
hen naar het hoofd: „Wij kunnen alles
doen", zeiden ze tegen me, „want jij
gaat weg en ko'mt toch niet meer te
rug. Het ging er respectloos aan toe,
vertelt de Iraniër. De celmuren waren
dun. Noodgedwongen ving hij daarom
gesprekken in de cel naast hem op.
„Daar zat een mooi Bulgaars meisje
van rond de 20. 's Avonds vroeg een
bewaker haar of ze een telefoonkaart
wilde verdienen. Daarvoor moest ze
wat schoonmaakwerk doen." Ze kon
ook geld verdienen, legde de bewaker
uit. „Zo'n twintig euro voor seks." Als
het personeel iemand niet mocht,
kreeg die het zwaar te verduren: „Ze
kwamen op me af met de vraag waar
om ik koffie op de grond had gegooid.
Ik had niets gedaan", geeft Zekavati
als voorbeeld. De bewaker weigerde
dat te geloven en dus had Zekavati
geen poot meer om op te staan. De be
waker brulde: „Vandaag geen luch
ten. Jouw deur gaat dicht!"
Daar hielden de treiterijen niet bij op.
„Ik heb veertien dagen achtereen in
een isoleercel doorgebracht. Elke mor
gen haalden ze me eruit omdat ik
moest douchen." De man slikt zijn
schaamte weg en wendt zijn hoofd
lichtjes af: „Ze keken gewoon naar me
terwijl ik naakt was. Wat een lekker
kontje, een lekker, klein kontje heb
jij!" doet hij de bewaker na.
Vlak voor zijn uitzetting moest de
man zich op het vliegveld, in hart je de
cember, weer uitkleden. Hij werd li
chamelijk en in alle lichaamsholtes on
derzocht. „Het was koud en ik kreeg
helemaal niets om aan te trekken."
Justitie heeft een negatieve uitwer
king gehad op de vreemdelingenbewa
ring, stelt Ferdinand van Melle vast,
een gepensioneerde protestantse pas
tor uit het grenshospitium in Amster
dam-Zuid-Oost. „Binnen de muren
van de centra is alles gericht op veilig
heid. Onder het mom daarvan worden
mensen kortgehouden.Het ging er
volgens hem niet om de beste, meest
humane opvang te regelen. Als voor
beeld noemt hij de extreem korte ter
mijn waarop vluchtelingen worden in
gelicht over hun uitzetting. „Ze krij
gen vaak pas een uurtje of zelfs een
half uur van te voren te horen dat ze
moeten vertrekken." Tijd om hun spul
len te pakken én afscheid te nemen, is
er daardoor nauwelijks. „Nu kunnen
ze immers geen trammelant maken."
Regelmatig werden vluchtelingen
over hun aanstaande uitzetting ver
teld als de anderen aan het lunchen
waren, legt Van Melle uit. Wie toeval
lig naar buiten keek, kon dan nog een
glimp van familie X opvangen. Na de
lunch was de familie plotseling ver
dwenen.
Baby
Het gaat er niet altijd zachtzinnig aan
toe, weet pastor Loman. De menselijk
maat is zoek: „Een paar jaar terug
werden een Chinese vrouw en haar ba
by uitgezet. Ze moesten van elkaar ge
scheiden worden want, zo zeiden de
marechaussees die het transport ver
zorgden, de vrouw kon anders dreigen
haar kind iets aan te doen om uitzet
ting te voorkomen." Een vrouwelijke
bewaakster wilde het kind niet uit de
handen van de moeder rukken. Ze kon
dat niet over haar hart verkrijgen. De
marechaussee deed het uiteindelijk
wel, vertelt Van Melle.
„Het was een afschuwelijk moment.
De bezoekersgroepen, vrijwilligers
van de kerk, stonden op dat moment
buiten en zagen het tafereel. Die gin
gen volledig door het lint en wilden
voor de transportwagen gaan liggen."
De directeur van het grenshospitium
aan de Tafelbergweg werd in Den
Haag op het matje geroepen. Niet om
hoe de mensen waren behandeld maar
omdat het voorval in de publiciteit
was gekomen. „De bezoekers hadden
dat nooit mogen zien, kreeg hij te ho
ren." Van Melle, die op de hoogte was
van de uitzetting en zelf de bezoekers-
groepen had gewaarschuwd, vindt dat
hypocriet. Nederlanders mogen daar
best van af weten. De pastor kreeg te
verstaan dat als hij nog een keer zo'n
stunt zou uithalen hem de toegang tot
de inrichting werd ontzegd.
Geregeld beklaagden de vluchtelin
gen zich bij Van Melle over de botte
manier waarop ze waren behandeld.
„Ik wil de bal niet alleen bij de be
waarders en het management neerleg
gen." Het beleid wordt in Den Haag
gemaakt, zegt hij
Van Melle weet na tien jaar één ding
heel zeker: de behuizing van vreem
delingen in Nederland is totaal niet
zorgvuldig of rechtvaardig te noemen:
„Het is bij de beesten af. Vooral op de
boten." De Tafelbergweg was nog een
gunstige uitzondering, maar in Zes
tienhoven of op Schiphol-Oost staan
ze in luchtkooien. Is het dan nog gek
dat mensen op termijn als dieren wor
den behandeld? Hij blijft even stil.
„Het is om ons rot te schamen."
Floor Ligtvoet
Ze worden de zwarte maffia van
de Nederlandse marinevloot ge
noemd: onderzeeboten. Ze zijn er en
toch ook weer niet. Hun werk was ja
renlang met geheimzinnigheid omge
ven. Bij hun honderdjarig bestaan
komen de sluipmoordenaars en luis
tervinken uit de kast. Een beetje.
Ze dragen hun insigne met trots, de
mannen op Harer Majesteits onder
zeeboten Walrus, Zeeleeuw, Dolfijn
en Bruinvis. Net als hun voorgangers
dat deden. De twee gekruiste dolfijn
tjes, flippers genaamd, krijg je im
mers niet zomaar op het uniform ge
speld.
Wie met een zwarte boot onderduikt,
moet meer nog dan de collega's op de
grijze bovenwatervloot stressbesten
dig, kameraadschappelijk en be
trouwbaar zijn. Eén fout en ruim zes
tig mensen vinden ergens in de kou
de diepten hun zeemansgraf. De
ramp met de Russische kernonder
zeeër Koersk benadrukte die risico's
nog eens.
Sluipmoordenaar
In de Tweede Wereldoorlog waren
Duitse duikboten lange tijd heer en
meester op de Atlantische Oceaan.
In groepen opererend, joegen zij de
ene koopvaarder na de andere tan
ker naar de kelder. Ook vandaag de
dag boezemt alleen al het gerucht
dat zo'n sluipmoordenaar ergens in
de buurt is, menige zeeman angst in.
In 1999 hield de aanwezigheid van
de onderzeeboot Dolfijn nabij Ser
vië-Montenegro de Joegoslavische
marine meestentijds in de haven. De
Dolfijn patrouilleerde voor de kust
en luisterde met een tolk aan boord
de Servische radiofrequenties af.
Daarnaast werd gezocht naar bestu
ringssignalen en infraroodbanden
van vijandelijke raketten.
Voor het eerst sinds de Tweede We
reldoorlog voer een Nederlandse on
derzeeboot rond met de wapens op
scherp en een duidelijke instructie:
elke Joegoslavische onderzeeboot
moest zonder waarschuwingsschot
getorpedeerd worden. „Een span
een zoogdier te zijn. „Had deze bruin
vis toch bijna een torpedo in zijn'reet
gekregen
Als zeevarende natie heeft Neder
land iets met onderzeeboten. De Alk
maarder Cornelis Drebbel wordt ge
zien als de grondlegger. In de zeven
tiende eeuw bouwde hij voor de En
gelse marine een onderwatervaar
tuig, waarmee zestien man drie uur
lang door de Theems voer.
Vandaag de dag staat Nederland
dankzij de met hightech-apparatuur
volgestouwde onderzeeboten van de
Walrusklasse (totale investering:
nend vooruitzicht", meldt de com
mandant van de Dolfijn in het net
verschenen jubileumboek Klaar voor
onder water.
„Een gevecht tussen twee onderzeebo
ten, ook wel 'dogfight' genoemd,
wordt soms in enkele seconden be
slist." Even leek de Dolfijn ook daad
werkelijk in actie te moeten komen,
nadat de sonar een verdacht object
signaleerde. De adrenaline gierde
door het lijf van de commandant. „Is
er aanvullende informatie? Nee. Kan
ik nu vuren? Ja. Vuur ik nu al, of
wacht ik op een betere positione
ring?" Het sonarcontact bleek echter
ruim een miljard euro) nog altijd aan
de maritieme wereldtop. Alhoewel de
meeste aandacht zich nu richt op Af
ghanistan en Irak. is de rol van de On
derzeedienst niet uitgespeeld. De
zwarte maffia blijft hard nodig. Niet
zozeer in de rol van sluipmoorde
naar, maar meer als onzichtbare luis
tervink, vindt defensiespecialist Rob
de Wijk van het Nederlands instituut
voor internationale betrekkingen
Clingendael. „Vier onderzeeboten is
eigenlijk te weinig. Het zouden er
minstens zes moeten zijn, maar dat
ligt politiek heel gevoelig."
Juist hun onzichtbaarheid maakt het
foto Peter van Aalst/GPl
nooit op pagina één van de krant
komt. Anders heb je een probleem.
Ronald den Bon
belang van de Onderzeedienst vaak
onbegrepen en onderschat, vindt De
Wijk. Regelmatig, vooral als er bezui
nigingen op de agenda staan, worden
vraagtekens gezet bij nut en nood
zaak van dit marineonderdeel. „Na
dat Tweede Kamerleden destijds ver
trouwelijk waren ingelicht over de
geheime operaties bij Joegoslavië
klapte de PvdA'er Maarten van Traa
uit de school. Hij noemde onderzeebo
ten belangrijk vanwege zulke acties.
De militairen waren er niet blij mee.
Voor de promotie van de Onderzee
dienst was het heel goed."
Media-offensief
De marine grijpt het honderdjarig be
staan dan ook aan voor een mediaof
fensief. De lobby richting Kamerle
den blijft ook geruisloos zijn werk
doen. Door de talrijke miütaire opera
ties te land en de oorlog tegen terro
risme, lijkt het belang van het onder
zeebootwapen naar de achtergrond
verschoven. Ten onrechte, oordeelt
de Amerikaanse journalist en es
sayist Robert Kaplan. China en ande
re Aziatische landen tonen een sterke
maritieme expansie. De instabiele si
tuatie in het Midden-Oosten zorgt
voor een grote Westerse behoefte aan
inlichtingen. „De vijand doden is ge
makkelijk, de vijand vinden heel
moeilijk." Een spion die wekenlang
onder water ligt en in de gaten houdt
wat er op zee én land gebeurt, is daar
om van onschatbare waarde.
Tegelijkertijd biedt de lobby een di
lemma. „Hoe win je het hart en hoofd
van politici? Via de media. In de Vere
nigde Staten zie je programma's met
bemanningen van B2-bommenwer
pers. Leuke reportages in glossy ma
gazines geven militairen een gezicht.
Onderzeeboten kun je beter buiten
beeld houden. Dat is immers hun
sterke kracht. Zorg dat wat je doet
'Tand om tand' is de wapenspreuk van
de Nederlandse onderzeeboot Walrus.
