Nederlandse vogels overwinteren in woestijnmoeras
PZC
koppig
RUDEN RIEMENS FOTOGRAFIE
Droogte bedreigt mens en dier
zaterdag 16 december 2006 2(j1
In het noorden van Burkina Faso ligt op
de grens van woestijn en savanne het
enorme moeras van Oursi. Honderdduizen
den trekvogels uit Europa strijken hier
- neer na een lange en uitputtende tocht over
de Sahara. Lokale bevolking en natuurbe
schermers slaan de handen ineen om de
laatste watergebieden in dit deel van de Sa-
- hel te redden.
Het moeras lijkt een groen paradijsje in een
steeds bruiner verkleurend landschap van
verdorde grasvlaktes, droge rivierbeddin
gen en verpieterende bomen. Terwijl enor
me zandduinen langs de weg de nabijheid
van de woestijn voelbaar maken, doemt plot
seling een onafzienbare groene vlakte op
met daartussen veelkleurige tapijten van
waterlelies.
Honderdduizenden watervogels in en boven
het moeras bieden een aanblik die associa
ties oproept met de Nederlandse Oostvaar-
dersplassen of de Boschplaat op Terschel
ling. In een oogopslag is duidelijk dat dit
moeras behoort tot de belangrijkste door-
trekgebieden voor Europese broedvogels
die in Afrika overwinteren. Het Oursi-moe-
ras behoort samen met enkele kleinere bin
nenlandse rivierdelta's in de Sahel-strook
van Burkina Faso tot de zogenoemde Ram-
sar-gebieden, die internationaal beschermd
worden.
Het gebied vormt samen met de moerassen
langs de Niger en kustdelta's in Senegal het
eerste gebied waar vogels kunnen bijtanken
na passage van de steeds uitdijende Sahara.
„De Sahel-zone is voor 36 soorten op de ro
de lijst van bedreigde broedvogels in Neder
land van enorme betekenis. Bescherming
van veel vogelsoorten is in Nederland van
groot belang, maar het behoud van de over-
winteringsgebieden in Afrika is van even
groot belang om soorten als grutto's, bruine
kiekendief of tureluur te beschermen", zegt
hoofd bescherming Barend van Gemerden
van Vogelbescherming Nederland.
Zijn organisatie staat de armlastige Burki-
nese natuurbeschermers van Naturama, be
heerders van het aan het dorp grenzende
moerasgebied, met raad en daad terzijde.
Daarbij worden onder meer fondsen aange
boord ter bestrijding van de gevolgen van
het broeikaseffect. „Opwarming van de aar
de zal in gebieden zoals Oursi enorme gevol
gen hebben," aldus Van Gemerden. De moe
rassen zouden nog sneller verdampen in de
droogteperiode.
Het probleem is namelijk dat de vogels het
uitdrogen van het moeras bespoedigen. De
dorpen in de buurt zijn voor hun eten en
drinken afhankelijk van het water. Hun vee
drinkt ook op de vlakte. Door de vogels
blijft er niet genoeg over.
een vis langer dan de eigen snavel naar bin
nen te werken. In de verte naderen al de eer
ste kuddes koeien met lange hoornen en no
maden beladen hun pakezels met waterva
ten.
Een jongen uit het dorp komt aangereden
op zijn door palmolie aangedreven brom
mertje voorzien van enorme rookpluim. Hij
gaat zijn voeten en haar wassen. Z'n zusje is
tussen de waterlelies de was al aan het
doen.
Langs de boorden van het Oursi-moeras
trekken bij het krieken van een december
dag steltkluten sprintjes om libellen te ver
orberen. Boven de duizenden waterlelies
dwarrelen boerenzwaluwen op jacht naar
muggen. Een troep grutto's gaat op de wie
ken als een kiekendief op jacht gaat naar
een smakelijk ontbijt.
Een puperreiger moet flink schrokken om
Onvermoeibaar wijst de Burkinese ornitho
loog Georges Oueda alle soorten vogels aan
die in en boven het moeras krioelen. Hoe
veel vogelsoorten in Oursi een plekje vin
den? Oudea heeft het nog niet precies nage
rekend. „Ik denk toch wel zo'n 160 soor
ten."
Over de exacte trekroutes van veel in Neder
land broedende soorten is nog relatief wei
nig bekend. Veel soorten trekken langs de
Europese en Afrikaanse kusten richting Se
negal en verder zuidwaarts. Andere soorten
kiezen een oostelijker gelegen route waarbij
de Sahara geheel wordt overgestoken.
In Afrika teruggevonden ringen van in Euro
pa gemarkeerde vogels geven wel contouren
van de routes aan, maar laten veel wagen
open. Want het ringonderzoek zegt weinig
over bijvoorbeeld routes, aantallen vogels
van bepaalde soorten dat routes volgt en of
iedere keer op heen- en terugreis dezelfde
route wordt gevolgd.
Door satelliet-technologie toe te passen in
studie naar vogeltrek lijkt een doorbraak
mogelijk. Door vogels uit te rusten met een
satelliet-zendertje kunnen vogels exact van
dag tot dag worden gevolgd. Op kleine
schaal is dit inmiddels toegepast door orni
thologen van de Stichting Grauwe Kieken
dief uit Groningen. Zij volgen een aantal Ne
derlandse grauwe kiekendieven vanachter
een beeldscherm.
Door deze techniek toe te passen op een
groot aantal vogelsoorten kan op den duur
ook de betekenis van gebieden als Oursi
voor bepaalde soorten worden aangetoond
„We staan aan het begin van een integrale
vogelbescherming, waarbij we alle bedrei
gingen zowel in Nederland als daarbuiten
willen aanpakken," zegt Van Gemerden
Ondanks een intensieve speurtocht wordt
Oursi maar een klein groepje grutto's ge
zien. Op alle fronten worden de oer-Hol-
landse grutto's tijdens hun trek bedreigd-
de Senegal-delta door de oprukkende rijst
bouw en in de binnenlandse watergebied?,
door droogte en uitbreiding van landbouw
en veeteelt.
Oueda beseft, als een van de weinige natuu
beschermers in Burkina Faso, dat hij allee
succes kan boeken als aan de meest elemei
taire levensvoorwaarden, voedsel en wate
is voldaan. „Mijn hoop is gevestigd opsch
ling. We moeten jongeren leren dat de na
tuur in stand moet worden gehouden. We
zullen bomen moeten planten en af sprake:
moeten maken over het gebruik van water
Niet alleen om de vogels in Oursi te besche
men, maar om de plaatselijke bevolkingt«
laten overleven."
Jan Bengevoo
