Op die zandbank wuifde ooit het graan
PZC
2
van de Raan
veel geheimen
Vlakte
herbergt
Turfput
dinsdag 5 december 2006
foto Peter Nicolai
WALCHEREN
vlakte van De Raan
Droogte van
Schooneveld
$cheljr
ZEEUWS-VLAANDEREN
De Vlakte van de Raan, in de monding van de Westerschelde.
Het gebied van de Vlakte van de Raan zoals het er omstreeks het
einde van de 13e eeuw moet hebben uitgezien. De rode lijn is de hui
dige kustlijn.
Zandplaat
Op het kruispunt van de
Westerschelde en de
Noordzee ligt de Vlakte van
de Raan. Een bijzonder zee
gebied, dat dan ook de sta
tus van 'speciale bescher
mingszone' krijgt. Een zand
bank met een geheimzinnig
verleden.
De Vlakte van de Raan
strekt zich als een ondiepe,
wigvormige zandbank uit over
een belangrijk deel van de Schel-
demonding tussen Zeebrugge en
Walcheren. Het is een waarde
vol natuurgebied en zeer nuttig
als vis-, paai- en kraamkamer-
plek. Maar het is ook een gebied
waar ooit het graan wuifde.
Dat maakt de Vlakte van de
Raan tot een plaats met een
goed verborgen leven. Om
streeks de 13de eeuw lagen er
verschillende eilanden: Wulpen,
Koezand, Schoneveld en Cad-
zand. Op Cadzand na bevonden
die zich buiten de huidige kust
lijn. De Wielingen vormde de
geul tussen de eilanden (onder
deel van Zeeuws-Vlaanderen)
en Walcheren (dat toen verder
de zee instak dan nu).
Door natuurgeweld is die situa
tie in het mondingsgebied in de
loop van de eeuwen drastisch
veranderd. De eilanden werden
door de zee opgeruimd; alleen
Cadzand kon zich handhaven.
Een onbekend aantal verdron
ken dorpen, waaronder de ha
venplaats Waterdunen, bevindt
zich nu onder het zand van de
Vlakte van de Raan.
Een paradijs voor duikers? Een
expeditie onder water zal onge
twijfeld restanten, overwegend
in de vorm puin, opleveren. Al
leen van het eiland Wulpen zal
bitter weinig meer boven water
te halen zijn, omdat dit bijna ge
heel in de geul de Wielingen is
verdwenen.
Er zijn in de archieven spaarza
me gegevens te vinden over de
eilanden. Wulpen komt in beeld
in de Gudrun- en Kudrunsagen,
die gaan over de periode dat de
Noormannen invallen deden.
Omstreeks 1000 moet met inpol
deren zijn begonnen, met een
ringdijk, de Evendijk of Hieven-
dijch genaamd.
Koezand is van latere datum; de
naam duikt in 1237 voor het
eerst in de bronnen op. De bedij
king daar vond plaats vanaf
1243. Van Schoneveld is vanaf
circa 1220 sprake. De parochie
Kadzand, op het gelijknamige
eiland, wordt in 1231 genoemd.
Wulpen kende tenminste vijf pa
rochies: Reimersdorpe, Avenker-
ke, Briele, Oostende-Sint Lam-
bertus en Westende-Sint Preca-
tus, destijds Ter Dunen ge
noemd. De parochie Brielle viel
onder de benediktijnerabdij
Sint Quentin-en-l'Ille, de ande
re onder de Sint Baafsabdij van
Gent. In het noordoosten van de
eilandengroep ontstond haven
stad Waterdunen, die in 1299
voor het eerst vermeld wordt.
Vanaf een stormramp die van 24
tot 29 november 1334 woedde,
zette de teloorgang van de eilan
den zich in. Als eerste werd Rei
mersdorpe prijsgegeven, in 1357
volgde Waterdunen. In 1376
zorgde een stormramp voor het
ontstaan van de Wielingen,
waardoor stromingen en aanslib
bing veranderden. Voor het
Zwin het begin van het einde.
Begin 16de eeuw was de dorps
kern van Oostende, herdoopt in
Sint Lambertus-Wulpen nog
aanwezig; de laatste resten wer
den in 1797 weggeslagen.
Hoe de eilanden er precies uitge
zien hebben - daarover zijn de
meningen verdeeld. Ook oude
kaarten bieden geen uitsluitsel.
Deskundigen verschillen nogal
van mening. De gemiddelde op
pervlakte van Vlaamse kustparo-
chies lag tussen 800 en 1000 hec
tare. Uitgaande van vijf paro
chies op Wulpen moet het ei
land 4000 tot 5000 hectare groot
geweest zijn.
Archeologisch onderzoek naar
de verdronken dorpen is nog
niet uitgebreid gedaan. Wie
komt als dat wel serieus ge
beurt. Het zijn trouwens niet al
leen de verdronken dorpen die
hun geheimen koesteren.
In de Vlakte van de Raan zitten
voor zover bekend bijna 50
scheepswrakken, van na 1500,
waarvan 22 uit de 20ste eeuw.
Een grote concentratie ligt ten
noordoosten van Zeebrugge. Mo
gelijk omdat daar in de Tweede
Wereldoorlog een Duitse duik
bootbasis was gevestigd. Ten
minste vier schepen van de Vere
nigde Oost-Indische Compagnie
zitten in het zand. De bekendste
ervan is wel 't Vliegend Hart,
dat in 1735 enkele uren na het
vertrek uit Vlissingen onder de
golven verdween. Kort ervoor
was ook de Anna Catharina ver
gaan, maar de plek daarvan is
niet bekend.
Van 't Vliegend Hart zijn veel
voorwerpen boven water ge
haald, waaronder 700 flessen
wijn, een kanon, loden vaten
met tabak. Door de afdekking
met slib zijn de scheepsresten
vrij goed bewaard gebleven.
De belangrijkste functie van de
Vlakte van de Raan is overigens
niet die van archeologie, maar
van natuur.
Vooral vogels gebruiken het ge
bied om er te foerageren, te over
winteren of als doortrekcorri-
dor. Kwetsbare soorten als rood-
keelduiker, fuut, dwergmeeuw,
kleine mantelmeeuw, grote
stern en visdief kunnen niet zon
der de Vlakte van de Raan voort
bestaan.
Opmerkelijk is de aanwezigheid
van grote hoeveelheden Ameri
kaanse zwaardschedes (ensis).
Ook de grijze garnaal zwemt er
massaal rond. De meest voorko
mende vissoorten zijn grondel,
tong en schol.
Rinus Antonisse
Bron: De Vlakte van de Raan
van onder het stof gehaald, Pu
blicatie 35 van het Vlaams Insti
tuut voor de Zee, Oostende.
ZWIN
BreskensT
.G roede
Hugevliet
oNieuwerkerke
HONTE
WULPEN
Avekerke
Reimersdorpe KOEZAND
Westende Oostende
Blankenberge
CADZAND
Cadzand
Schooridijke
ZUIDZANDE ijzendiike n
St. Anna uzenaijKe Biervliet
ter Muiden Oostburg
Coxyde
Aardenburg Watervliet
Bentille Boekhoute
NOORDZEE
SCHONEVELD
Waterdunen
Veere
WALCHEREN Arnemuiden
Middelburg
foto Ludo Goossens
In Zeeland is de Schelde een
brede rivier, omgeven door
strakke deltadijken. In Vlaan
deren heeft de Schelde een
heel ander gezicht. Smaller en
langs de oevers veel meer be
groeid. Bovendien zijn er over
al zijsprongetjes, in de vorm
van afgesloten stukken water.
Het Donkmeer bij Overmere
hoort daartoe. Met 86 hectare
het grootste meer van Vlaande
ren. De helft recreatie, de helft
natuur. Het is een grote turf
put. Vanaf eind 17e eeuw tot
ver in de 19e eeuw is er turf
voor brandstof gestoken. Er
ontstonden broekbossen. De
bomen die met hun wortels in
het water staan, maken een
vervreemdende indruk. Zeker
in de na-herfst, in de korte
tijd dat sommige bomen al
kaal zijn en andere nog wat
kleurige bladeren dragen.
