Maar ik ben nooit
afgunstig geweest
nog mee in de boekhandel
Alleen megasellers tellen
i*ZC
23
Werk debutanten
eindigt in
versnipperaar
Lieven de Leeuw, sociaal-democraat
zaterdag 2 december 2006
Het voorval staat hem, na al
die jaren, nog helder voor
de geest. De kalender stond op
1932. Tien jaar was Lieven Hu-
brecht de Leeuw toen. Hij zat in
de vierde klas van de 'hoge bo-
menschool' - zo werd het school
tje in Goes genoemd, omdat het
vooral door kinderen van gegoe
de stand werd bezocht; het zoon
tje van de zaadhandelaar, het
dochtertje van de dokter, het
neefje van de notaris. En daartus
sen zat Lieven de Leeuw, kind
uit een eenvoudig arbeidersge-
Er heerste die dagen een opgewon
den stemming. Want in Goes zou
de Oranjetrein halt houden, een oran
je gespoten treinstel waarin allerhan
de zaken van het Koninklijk Huis wer
den getoond. De entree bedroeg 25
cents. Vijfentwintig cents! Enig idee
hoeveel broden je daarvoor kon ko
pen? „Mijn moeder kon zich die luxe
niet permitteren." En dus moest Lie
ven de Leeuw op school sommen ma
ken, terwijl zijn klasgenoten zich ver
gaapten aan koninklijke attributen.
Dat was hét moment waarop hij zich
ervan bewust werd, dat het er in de
wereld vaak oneerlijk aan toegaat.
„Als je ziet dat andere kinderen mooie
kleren dragen en je loopt zelf rond in
afdankertjes - dat is wrang. Maar ik
ben nooit afgunstig geweest."
Een jaren-zeventigwoning aan de Beu
kenstraat in Goes-zuid. Op de tafel,
voor het raam, ligt een fraai verzorgd
boekwerk met rode omslag. Mijmerin
gen over mijn levensloop, staat er in
goudkleurige letters op de kaft ge
drukt. Het verscheen een jaar of vijf
geleden in een oplage van 85 ('Alleen
het omslag kostte me al een tientje per
boek') exemplaren. Hij schreef het
vooral voor zijn kinderen en kleinkin
deren. Vele vellen vol schreef hij ook
over zijn ervaringen als wethouder.
Maar of die ooit in boekvorm verschij
nen, is de vraag - want ach, wie zit
daarop te wachten?
Zijn vader Arjaen werd aan het Sas
van Goes geboren, in een kroostrijk
gezin. De meisjes dienden op de hoe
ves in de omgeving, de jongens werk
ten op het land van de Wilhelminapol-
der. „Er werd op ze neergekeken, ze
werden als slaaf behandeld. Mijn va
der kon daar niet tegen. Hij kon zich
moeilijk verenigen met de gezagsver
houdingen die in de Wilhelminapol-
der golden. En dat herken ik ook in
mezelf. Ik heb me ook nooit zonder
meer willen neerleggen bij de superio
riteit die sommige mensen menen te
mogen ontlenen aan hun afkomst of
opvoeding."
Moeder Fina kwam eveneens uit een
groot landarbeidersgezin en ook zij
werd als kind het land op gestuurd.
Ze kwam later terecht in een slagerij
waar ze hielp bij het slachten. „Moest
ze een schaap vasthouden terwijl zijn
strot werd afgesneden." Weer later
liep ze adresjes af om er de was te
doen, kleden te kloppen, stoepen te
schuren. „Ze werkte bij het leven."
Het was een moetje.
Arjaen en Fina leerden elkaar rond
1920 kennen, ze huwden en hun eer
ste, een dochtertje, werd vijf maanden
na hun trouwdag geboren. Er zouden
nog zeven kinderen volgen; Lieven Hu-
brecht was nummer twee.
Twaalf ambachten
Vader Arjaen was een man van twaalf
ambachten en dertien ongelukken; hij
werd bijrijder bij van Gent Loos,
was stratenmaker, ging in de handel
en verkocht rijwielonderdelen, stortte
zich op de verkoop van sigaren, stapte
in de levensmiddelenbranche. Hij was
daarbij niet altijd even succesvol,
waardoor de schulden zich ophoop
ten. En moeder Fina? Die moest maar
zien hoe ze het gezin draaiende hield
en kon daarbij niet altijd rekening
houden met tere kinderzieltjes.
Geen kwaad woord over zijn ouders,
maar Lieven de Leeuw kijkt niet met
heel warme gevoelens terug op zijn
jeugdjaren. „Mijn vader leefde zijn ei-
Naam:
Lieven Hubrecht de Leeuw
Woonplaats:
Goes
Geboren:
20 december 1922, Goes
Opleiding:
lagere school, diverse vakoplei
dingen en vakbondscursussen
Burgerlijke stand:
sinds 1949 getrouwd met
Bregtje Walrave; kinderen:
Fien, Nelleke (overleden in
2004) en Adrie; opa van:
Marieke, Paul, Yoeran, Ivet,
Talitha en Yara
Werk:
leerling plaatwerker bij de
Schelde, drukker bij Ooster-
baan Le Cointre, machinezet-
ter bij loonzetterij Melio, wet
houder voor de PvdA in Goes
(1972-1990)
Was onder meer:
voorzitter van de voetbalver
eniging Goes, bestuurslid van
de Goese Middenstandscentrale,
secretaris van Humanitas
Huidige functies:
vicevoorzitter van de stichting
Educatief Toerisme in Zeeland,
lid van de seniorenraad Goes
gen leven. Hij was hele dagen op pad.
En als-ie thuiskwam kleedde hij zich
om en ging hij kaarten of biljarten om
de sores te ontvluchten. Dus mijn moe
der stond er helemaal alleen voor."
Lieven de Leeuw ('Ik was meer een
kind voor de B-school') belandde min
of meer bij toeval op de A-school,
'daar zat de sjiek de friemel op'. Op
het schoolplein trok hij wel met die
kinderen op, maar bij hen thuis over
de vloer kwam hij vrijwel nooit. Het
standsverschil, hé? „Je ging toch meer
om met jongens van je eigen soort, zal
ik maar zeggen."
Bijna 85 jaar is hij nu. Hij ziet er nog
patent uit. Wit T-shirtje onder een
blauw overhemd, het wat dunner ge
worden haar achterover gekamd, ste
vige wenkbrauwen die over het randje
van zijn zilverkleurige brilmontuur
krullen.
Krap veertien was hij toen hij bij De
Schelde in Vlissingen terecht kwam.
Lieven de Leeuw bleef er niet langer
dan zeven weken, hij zag meer in de
grafische industrie. Hij werd in de oor
logsjaren in Duitsland tewerkgesteld
('Bidprentjes drukken voor gesneuvel
de Duitse soldaten')] ontmoette Breg
tje, met wie hij nog altijd is getrouwd;
werd actief in de vakbeweging; volgde
cursussen waar hij voor het eerst ken
nis maakte met begrippen als
'vrije-markteconomie' en 'bilaterale
handelsovereenkomsten'; werd lid
van de Partij van de Arbeid en zong
samen met Bregtje in De Stem des
Volks uit volle borst De Socialisten
mars en Eens komt de dag. Zij lazen
Het Vrije Volk en Verstandig Ouder
schap, het periodiek van de Neder
landse Vereniging voor Sexuele Her
vorming (NVSH). Voor diezelfde
NVSH richtten zij aan huis - in de
gangkast - een 'middelendepot' in, vol
met condooms, zaaddodende pasta's
en aanverwante artikelen. Iedere dins
dag- en donderdagavond was het tus
sen zeven en negen uur 's avonds
'spreekuur', dan konden bij het 'mid
delendepot' voorbehoedsmiddelen
worden betrokken. Soms deed de klei
ne Nelleke, hun jongste dochter, open
en informeerde op onbevangen toon
wat mijnheer of mevrouw beliefde:
'condooms of een tube pasta', zonder
dat zij enig benul had waar het alle
maal voor diende.
Wethouder
In 1966 kwam De Leeuw voor de
PvdA in de gemeenteraad van Goes
om zes jaar later tot wethouder te wor
den gekozen. Lieven de Leeuw, met
alleen lagere school en een paar vak
bondscursusjes op zak, wethouder?
„'Dat kan ik nooit', dacht ik, 'nu kom
ik terecht in een wereld die helemaal
de mijne niet is.' Ik keek altijd nog op
tegen mensen die hadden gestudeerd.
Daar was ik toch een beetje benauwd
van. Maar anderen waren ervan over
tuigd dat ik het wél kon. In het begin
tuiten je oren, vliegen er termen over
tafel waarvan je geen idee hebt waar
ze over gaan. Als je zo geïmponeerd
bent, durf je nauwelijks voor je eigen
mening uit te komen. Maar als dan
blijkt dat de opmerkingen die je
maakt, minder onzinnig zijn dan je
zelf veronderstelt, krijg je steeds meer
zelfvertrouwen."
Vernederend, dat is het woord. Hij
was tien jaar wethouder, toen de loon
zetterij die hij eind jaren zestig had
overgenomen, failliet ging; de markt
was ingestort, de machines waren ver
ouderd en de schuld was groot. „Ik
heb in die tijd vaak 's nachts recht
overeind in bed gezeten. Ik was per
soonlijk aansprakelijk en in het be
drijf liepen mensen rond die er al vijf
Ier", zegt Hugo Verdaasdonk, profes
sor aan de Universiteit van Tilburg
en gespecialiseerd in de marketing en
sociologie van het boek. Volgens Ver
daasdonk gaat het succes van de me-
gasellers - minimaal 150.000 verkoch
te exemplaren - ten koste van de tra
ditionele bestsellerauteurs.
„Succesvolle schrijvers als Connie
Palmen waren bijvoorbeeld eerst nog
goed voor 80.000 verkochte exempla
ren, maar die haalt er nu misschien
nog 30.000. Je ziet dat de lezers zich
steeds meer rond een héél beperkt
aantal titels concentreren."
Bestselleritis
In het boekenvak wordt die trend om
schreven als bestselleritis. Een steeds
kleinere selectie boeken heeft gigan
tisch succes. Alle andere nieuwe ti
tels verdwijnen na zes weken stille
tjes uit de boekhandel om verramsjt
of vernietigd te worden.
Hoewel er dus steeds minder titels
zijn die aanslaan, komen er toch elk
jaar weer meer nieuwe boeken op de
markt. In 2004 verschenen er nog
16.800 nieuwe boeken, in 2005 17.500
en voor dit jaar heeft het Centraal
Boekhuis er tot en met september al
ruim 14.000 geteld, dus zal het totaal
over 2006 waarschijnlijk ruim boven
de 18.000 uitkomen.
Het lijkt tegenstrijdig om méér titels
aan te bieden als er zoveel mensen
naar dezelfde auteurs grijpen, maar
het heeft allemaal te maken met kans
berekening. Het wordt voor uitgeve
rijen steeds belangrijker om een me-
gaseller te scoren, nu andere boeken
steeds minder verkopen. De toverfor
mule 'Hoe herken ik een megaseller?'
is echter nog niet uitgevonden. Dus
knallen sommige uitgeverijen als een
schot hagel zoveel mogelijk titels de
boekhandel in en hopen ze dat er mis
schien één tussenzit die aanslaat bij
een massapubliek. Dat daardoor mil
joenen boeken voor niets worden ge
produceerd, neemt men voor lief.
Het zijn overigens niet alleen romans
die hypes veroorzaken. Van Bereik je
ideale gewicht van Sonja Bakker zijn
ruim 600.000 exemplaren verkocht.
Ook de kookboeken van Jamie Oliver
zijn elk jaar terug te vinden in de
hoogste regionen van de CPNB Boe-
kentop-100.
Elk succesnummer in een bepaald
genre geeft ook weer de aanzet tot tal
loze rip-offs. Dus verschijnen er sta
pels boeken van koks met warrig
haar a la Jamie, proberen uitgeverij
en mee te liften op de Sonja Bak-
ker-hype met allerlei soortgelijke
dieetgoeroes en werd de lezer na het
succes van De Da Vinci Code over
spoeld met allerlei klonen waarin
mysteries uit het verleden in thriller-
vorm worden ontrafeld.
Volgens professor Verdaasdonk
wordt de bestselleritis alleen maar
aangewakkerd door die onophoudelij
ke stroom aan nieuwe titels. „Er
wordt zoveel uitgegeven, dat zelfs ik
als doorgewinterde lezer het allang
niet meer bij kan houden. Lezers zijn
de draad kwijt. Door bestsellerlijsten
te publiceren, geef je ze enig houvast
in het overweldigende aanbod." Hij
gelooft dat bestsellerlijsten en
top-tienen een zichzelf versterkend
effect hebben. „Die lijsten zijn pure
marketinginstrumenten. Ze sturen de
boekenkoper in zijn beslissing."
Dat lezers zich zo gemakkelijk laten
sturen, is volgens de hoogleraar een
kwestie van het risico op een mis
koop uitsluiten. „Er zijn steeds min
der mensen die heel veel boeken ko
pen. De grootste groep kopers be
staat toch uit consumenten die gemid
deld twee a drie boeken per jaar aan
schaffen. Dat is heel erg weinig, dus
als er dan een boek wordt gekocht,
moet het ook wel iets zijn waarvan je
zeker bent dat je het leuk vindt. Om
een miskoop uit te sluiten is het dan
dus logisch om te kiezen voor een
bestseller, een boek dat zich al bij
een groot publiek heeft bewezen."
Ook Joost Nijsen van uitgeverij Po
dium sluit zich bij die visie aan: „Ne
derland kent een heel grote midden
groep van behoorlijk goed opgeleide
mensen. Juist dat is de belangrijkste
doelgroep van de bestseller. Mensen
die niet heel veel lezen, maar die zo
af en toe ook wel eens een boek in
hun kast willen zetten. Die kiezen
voor iets waarvan bekend is dat het
gros van de lezers het mooi vindt."
Onbekend maakt dus onbemind, ook
in de wereld van de boeken. Met als
gevolg dat een groot deel van die
18.000 nieuwe titels zijn weg naar de
lezer nooit zal vinden. Ook niet via
de ramsj.
Achterflap
„Vroeger waren lezers nog wel ge
neigd om een onbekend boek voor
een paar euro te kopen als de achter
flap hen aansprak. Ook wij merken
nu dat we debutanten en onbekende
schrijvers steeds moeilijker kunnen
verkopen", zegt Looman van De Sleg-
te. Van hem zou het allemaal wel wat
minder mogen met het aanbod, want:
„Sommige boeken raak je gewoon
aan de straatstenen niet kwijt."
Verdaasdonk is het standpunt toege
daan dat uitgeverijen maar moeten
produceren wat ze willen zolang ze
er niet failliet aan gaan. Zelfs de boe
kenwurm in hem ziet echter geen heil
in al die duizenden nieuwe boeken.
„Dan wordt er weer iemand gepresen
teerd als het nieuwe literaire talent
van Letland en dan denk ik: 'wat kan
mij het eigenlijk schelen?' Er wordt
mateloos uitgegeven en ik vraag me
vaak af waarom. Al die boeken zijn
als goedkope confectie, van hetzelfde
laken een pak. Talloze mislukte lief
des die worden beschreven, tonnen
papier worden verspild, al dat werk
voor niks. Als uitgever zou ik daar in
tens verdrietig van worden. Gelukkig
heb ik een ander vak gekozen."
Anneke Stoffelen
entwintig jaar werkten." Uitgerekend
op de dag dat in de krant het faillisse
ment van loonzetterij Melio werd ge
meld, moest Lieven de Leeuw naar
een feestelijke bijeenkomst. „Ik moest
een eerste paal slaan voor een project
in het Kolveniershof. Vreselijk was
dat. Ik ben er met lood in mijn schoe
nen naar toe gegaan."
Veel moois
In de achttien jaar dat Lieven de
Leeuw wethouder (ruimtelijke orde
ning, volkshuisvesting, openbare wer
ken en verkeer) was, heeft hij een
stempel gedrukt op de ontwikkeling
van Goes. In die - door hem volge
bouwde - Goese Polder, nee, daar zou
hij zelf niet willen wonen. Maar als
hij zo door de binnenstad, in het ge
biedje rond de Goese kaden wandelt,
denkt hij wel eens: „We hebben toch
ook veel moois tot stand gebracht."
Naast het geluidsmeubel, in de boe
kenkast, op de plank die de WP-ency-
clopedie torst, staan in lijstjes gevatte
foto's van zijn broer Albert en zijn
dochter Nelleke.
Albert, met wie hij een speciale band
had, overleed dit voorjaar. Nelleke
stierf twee jaar geleden; plotseling, ge
volg van een slagaderlijke bloeding.
„Dat moet je zien te verwerken, hé? Je
moet het accepteren. Maar als ik al
leen ben, hoef ik maar naar haar foto
te kijken en komt er een heel wereldje
terug - dan weet ik weer wat ik heb
verloren."
Willem van Dam
In het afgelopen jaar verschenen
circa 18.000 nieuwe boektitels.
Met veel bravoure prijzen uitgeverij
en hun debutanten aan als dé literai
re ontdekking van 2006 of presente
ren ze een kookboek van de zoveelste
Jamie Oliver look-alike in de hoop
op een bestseller. Ondertussen gaan
er jaarlijks miljoenen boeken genade
loos door de papierversnipperaar,
want de gemiddelde lezer heeft lie
ver iets van Kluun of Saskia Noort
voor Kerstmis.
Zen in de kunst van de theeceremo
nie, De Mabel-generatie en Sprookjes
uit Litouwen. Voorbeelden uit de brij
titels waarvan ooit een uitgever moet
hebben gedacht dat er lezers om ver
legen zaten. Nu liggen ze bij De Sleg-
te te koop voor 2,99 euro. Blijven ze
ook daar liggen, dan wacht de papier
versnipperaar. Jaarlijks worden mil
joenen boeken vernietigd. Dat is
goedkoper dan al die onverkoopbare
titels in opslag te houden.
Het Centraal Boekhuis in Culem-
borg, waar bijna alle voorraden van
de Nederlandse uitgeverijen liggen
opgeslagen, versnipperde tot en met
1 oktober van dit jaar al 935.000 boe
ken. Die kregen geen tweede kans via
de ramsj. Van de op jaarbasis ruim
drie miljoen boeken die wél bij ramsj
winkels als De Slegte of de Witte Boe
kenmarkt terechtkomen, wordt ook
nog een substantieel deel uiteindelijk
doorgedraaid, wat mooi uitgeversjar
gon is voor versnipperd.
„Voor ons is het voordeel van de pro-
t ductiedrift bij uitgeverijen dat we
Elk jaar komen een paar miljoen boeken in de ramsj terecht. Een groot deel
daarvan wordt uiteindelijk vernietigd. foto Roland de Bruin/GPD
enorm veel keus hebben voor een la
ge prijs", zegt Herman Looman van
De Slegte. „Onze winkels en magazij
nen zijn niet van elastiek, dus we be
perken ons tot zesduizend titels per
jaar. Dan nog wordt er uiteindelijk
veel doorgedraaid."
Toch gaat het niet zo slecht met de
boekhandel. Wim van Leeuwen is on
derzoeker bij de Stichting Speur
werk, die de verkoopgegevens van
honderdvijftig boekwinkels bijhoudt
en wekelijks de Bestseller 60 lijst sa
menstelt. „Ik schat dat de omzet van
de winkels dit jaar ongeveer tien pro
cent hoger uitkomt dan in 2005." Er
wordt dus wel verkocht, maar vooral
méér van hetzelfde. Boeken als De
Da Vinci Code van Dan Brown of De
eetclub van Saskia Nooii zijn goed
voor honderdduizenden verkochte
exemplaren.
Dat de boekenmarkt wordt beheerst
door een klein groepje goedverkopen-
de auteurs, was ook vroeger al zo. De
laatste paar jaar is het echter een
trend dat het groepje bestsellerau
teurs steeds kleiner wordt en het aan
tal verkochte exemplaren per bestsel
ler steeds groter.
„Als uitgever heb je nu geen bestsel
ler meer nodig, maar een megasel-
foto Mechteld Jansen
