Formatie kan lang aanslepen
Overal worden we herkend en aangesproken
Over jaar begint
het te smeulen
Gesprek over
opheffen D66
kan beginnen
Links voorsorteren
Partij voor de Dieren
euforisch over uitslag
Gesteggel tijdens campagne bemoeilijkt huwelijk van CDA en PvdA
Zeven op de tien
allochtonen
hebben gestemd
Uitslag heeft
weinig invloed
op economie
Schiermonnikoog
telt het vlugst
14
Bos is even in verwarring
door Ap van den Berg
DEN HAAG - Onvoldoende
steun voor een nieuw
CDA/VVD-kabinet. Ook geen
Kamermeerderheid voor een
links kabinet. De nummers één
(CDA) en twee (PvdA) lijken ge
zien het stembusresultaat ver
oordeeld tot een politiek huwe
lijk. Al dan niet met een derde
partner. De bizarre uitkomst
van gisteravond vormt het idea
le scenario voor een zich voort
slepende kabinetsformatie, met
een grote kans op mislukking.
Om te beginnen zullen de per
soonlijke verhoudingen tussen
roergangers Jan Peter Balkenen-
DEN HAAG - Bijna 7 0 procent
van de allochtone Nederlanders
heeft gisteren gestemd. De nieu
we Nederlanders hebben over
wegend voor de linkse partijen
gekozen. Zwevende allochtone
kiezers kozen meestal voor de
SP, zo blijkt uit de Stemindex
Allochtonen door onderzoeksbu
reau Foquz.
De stemmen van allochtonen
zouden goed zijn voor dertien
Tweede Kamerzetels. De PvdA
krijgt daarvan zes, de SP 3 en
GroenLinks één. Het CDA en
D66 krijgen ook elk een zetel.
Foquz heeft de hele dag de keu
ze gepeild van allochtonen in
Amsterdam, Rotterdam, Den
Haag, Utrecht, Den Bosch, Zaan
dam, Almere en Enschede.
Op straat
Onderzoekers hielden de kiezers
op straat staande en vroegen
naar hun stemgedrag. In totaal
hebben 937 allochtonen meege
daan aan het onderzoek. Hieron
der waren 227 Turken, 187 Ma
rokkanen, 195 Sui'inamers, 153
Antillianen en 175 personen met
een andere etnische achter
grond. ANP
door Steven van Aartrijk
.AMSTERDAM - De uitslag van
de verkiezingen voor de Tweede
Kamer heeft niet veel invloed
op de economische groei in Ne
derland. Ook voor de ontwikke
ling van de Amsterdamse beurs-
graadmeter AEX maakt het wei
nig uit welke coalitie er straks
komt. Dat heeft het Amsterdam
se effectenkantoor Theodoor Gi-
lissen gisteren gezegd.
Hoewel de partijprogramma's
volgens de financieel analisten
fundamenteel van elkaar ver
schillen op het gebied van het
economisch beleid, is de invloed
van de politiek op de Nederland
se economie beperkt. „Recessies
en economisch herstel komen
tot stand door de internationale
conjunctuur. Het overheidsbe
leid beïnvloedt slechts de mar
ges rond dit extern bepaalde
groeitempo", aldus Theodoor Gi-
lissen.
De uitslag heeft wel invloed op
de hoogte van de lonen, aldus de
analisten. Maar volgens het ef
fectenhuis werkt dit econo
misch gezien twee kanten op:
meer koopkracht is goed voor
de bestedingen, maar hogere lo
nen zijn negatief voor de winst
ontwikkeling in het bedrijfsle
ven.
Het grote beursgenoteerde be
drijfsleven van Nederland
maakt het weinig uit wie er in
het pluche komt. „Dit verdient
het geld voor een groot deel in
het buitenland. De winst wordt
sterker bepaald door de kracht
van de wereldeconomie en het
monetaire beleid van de Europe
se Centrale Bank."
Voor kleinere beursgenoteerde
fondsen kan het kabinetsbeleid
wel grote gevolgen hebben, ver
wacht Theodoor Gilissen. ANP
SCHIERMONNIKOOG - De ge
meente Schiermonnikoog maak
te gisteravond als eerste de ver
kiezingsuitslag bekend.
Drie minuten en 56 seconden na
het sluiten van de stembureaus
waren de 714 stemmen geteld.
Daarmee bleef de gemeente eer
dere winnaars Renswoude en Ro-
zendaal net voor. Het opkomst
percentage op het Waddenei
land was 94,3. ANP
de en Wouter Bos weer moeten
worden genormaliseerd. De he
ren bestookten elkaar in de cam
pagne steevast met one-liners
en staccato-opsommingen van
verwijten en misstanden. Ook
schuwden ze aanvallen op de
persoon niet. Bos werd wegge
zet als een oneerlijke draaikont,
terwijl Balkenende onder meer
werd uitgemaakt voor een slap
janus van een premier die de rij
ken over de ruggen van de ar
men rijker heeft gemaakt.
Kortom, om de lucht te klaren
tussen Balkenende en Bos moet
de informateur meer doen dan
een raam openzetten. Beide he
ren torsen immers ook nog de
frustraties van de mislukte kabi
netsformatie van 2003 met zich
mee.
Het zal bovendien niet meeval
len om tijdens de forma tieonder-
van onze readactie binnenland
ROTTERDAM - Joost Eerd-
mans (35) verdwijnt na vieren
half jaar uit de Tweede Kamer.
De politicus die zich een week
liet opsluiten in een gevangenis,
stage liep bij politiekorpsen en
met een groot aantal harde voor
stellen de aanval opende op te la
ge straffen voor criminelen, het
tbs-regime en de Haagse mores.
Hij boekte successen en won de
Pirn Fortuyn Award: Eerdmans
zou het gedachtegoed van For
tuyn het beste uitdragen. Toen
liet hij concurrent Geert Wil-
ders achter zich. Nu valt het
doek voor 'de zoon van Pim'.
Hij heeft geen idee hoe het kan.
„Toen we begonnen met EénNL
dacht ik: 'Dit wordt makkelijk'.
Ik ben trots op wat we hebben
gedaan, maar deze uitslag: ik
vind het verdrietig. We hebben
een goed plan voor het land,
maar Nederland is niet klaar
voor EénNL. Eerst zoveel zetels
voor Pim en nu weer voor de SP:
het volk is duidelijk op drift."
In februari 2002 stond hij bij
handelingen de inhoud weer cen
traal te stellen zonder dat de bei
de partijleiders het opnieuw
met elkaar aan de stok krijgen.
Oppervlakkig
Tijdens de campagne was het op
pervlakkigheid troef. Balkenen
de en Bos kwamen vaak niet ver
der dan het formuleren van
breekpunten voor toekomstige
samenwerking. Dat roekeloze
gedrag kan hen nog duur komen
te staan. Want met Balkenende
valt niet te praten over een verla
ging van de hypotheekrenteaf
trek of de fiscalisering van de
AOW (een extra belasting op
pensioenen om de AOW betaal
baar te houden). Dat zei hij al
thans.
Bos eiste op hoge toon dat er in
geen geval wordt bezuinigd op
de zorg, zoals het CDA voor
Fortuyn voor de deur met een
sollicitatiebrief voor Tweede Ka
merlid. Toen met succes. Nu
staat hij op straat. „Ik heb abso
luut niet verkeerd gegokt door
de LPF te verlaten en me. bij
EénNL aan te sluiten. Vorig
jaar won ik de prijs voor meest
welbespraakte politicus. Toen
zei de jury 'we weten niet waar
we hem terugzien, maar dat we
hem terugzien is zeker'. En dat
klopt nog steeds. Ik blijf EénNL
trouw."
Erfenis van Pim
Wat is er gebeurd met de erfenis
van Pim? „Wij hebben die in
handen. Het is knap wat Wil-
ders heeft gedaan, maar hij
heeft maar een deel van de erfe
nis. Hij is te radicaal. Hoe het
nu verder moet met de politiek.
Waarschijnlijk duurt het nog
geen jaar tot Maurice de Hond
kan constateren dat er weer iets
smeult onder het volk."
Wat nu? „Tja. Ik zat vol ideeën
wat ik nog als Tweede Kamerlid
wilde gaan doen. Maar wat er
nu voor me klaar ligt, ik heb
geen idee." GPD/Novum
ogen staat. Dat zei hij althans.
De partijleiders zullen er een he
le kluif aan hebben om die groot
spraak uit de campagneweken
mettertijd in te slikken.
Natuurlijk weten Nederlanders
dat een politiek huwelijk soms
grote offers van de partners
vergt, maar er zijn grenzen. Een
normaal mens zal niet kunnen
vatten dat er straks toch wordt
gemorreld aan de hypotheekren
teaftrek, terwijl Balkenende in
de campagne van begin tot eind
volhield dat hij de mensen in
het land de komende tijd vooral
'zekerheid' wilde bieden.
Bezuinigen
En Bos zal niet kunnen accepte
ren dat er toch miljarden wor
den bezuinigd in de zorg, zoals
het CDA wil. De formatieonder
handelingen worden onwaar
schijnlijk moeilijk. Zelfs los van
het feit dat Balkenende en Bos
geen hartsvrienden zijn. Het ge
brek aan vertrouwen in beide
kampen zal - als de formatie on
verwacht slaagt - tot uitdruk
king komen in een vuistdik re
geerakkoord, waarin alle afspra
ken tussen CDA en PvdA tot in
detail worden vastgelegd. Dat
kost per definitie veel tijd. De si
tuatie lijkt wel een beetje op de
formatie van 1972, die ongeveer
een half jaar in beslag nam.
Maar wat als CDA en PvdA er
(weer) niet uitkomen? Zolang
Balkenende het voortouw heeft,
komt 'links' niet aan de bak. En
dan ligt derhalve een rechts min
derheidskabinet van CDA en
WD het meest voor de hand.
Niet dat CDA en WD daar reik
halzend naar uitkijken. Als
maar zoeken in de Tweede Ka
mer naar steun voor je voorstel
len is niet erg praktisch. Maar
de WD is mordicus tegen sa
menwerking met klein rechts of
ChristenUnie en SGP. Een ak
koord met de nieuwelingen van
ex-WD'er Geert Wilders (Partij
voor de Vrijheid) wordt - na de
ervaring met de LPF in 2002 -
bovendien gezien als een hache
lijk avontuur. De ChristenUnie
van André Rouvoet is volgens
de meeste liberalen veel te links.
Door één deur
Bovendien kan de ChristenUnie
op haar beurt niet door één deur
met WD-kopstuk Rita Ver
donk. Met andere woorden: de
kans dat er straks (ergens eind
augustus) nieuwe verkiezingen
komen is een stuk groter dan de
kans op eèn rechts (minder
heidskabinet. GPD
BENIN - Nu D66 een kleine
splinter is geworden, moet het
gesprek over opheffing van de
partij snel gevoerd worden. Dat
zegt het Zeeuwse boegbeeld van
de Democraten, Jikkie van der
Giessen.
ring van het bestuur) waren be
reikt.
Dat is niet gelukt en de kiezer
keert D66 nu wel heel duidelijk
de rug toe. „Dan moeten wij he!
gesprek over de toekomst nu
maar aangaan", aldus Van der
Giessen. „Een paar zetels in de
Kamer is niks."
donderdag 23 november 2006
Jan en Toos Balkenende, 'de ouders van', brengen hun stem uit in de consistorie van de hervormde kerk in Biezelinge.
foto Willem Mieras
door Rinus Antonisse
BIEZELINGE - Natuurlijk
zijn zij trots op hun oudste
zoon Jan Peter. Maar evengoed
op hun twee andere zoons.
„Wij hebben altijd gehoopt dat
ze zouden opgroeien tot men
sen in de maatschappij die ook
iets voor anderen betekenen.
Dat hebben zij van huis uit
meegekregen."
Aan de lantarenpaal voor het
huis van vader Jan (77) en moe
der Toos (76) Balkenende in
Biezelinge hangt een CDA-pos-
ter. Ook op het raam prijkt er
een, met het portret van de lijst
trekker en premier. „Het liefst
had ik er ook foto's van onze
andere zoons naast gehangen",
lacht Toos. „Zij zijn ons allen
even lief."
Vier jaar geleden kwamen zij
in de schijnwerpers te staan als
'de ouders van'. Dat is na het
aantreden van Jan Peter als
premier zo gebleven. Hun be
trokkenheid bij de politiek is
groter geworden. „Voor onszelf
zijn wij gelukkig niet veran
derd. Wij zijn hetzelfde geble
ven."
Anonimiteit
Wel veranderd is dat zij uit de
anonimiteit zijn getreden.
„Overal waar we komen wor
den we herkend of aangespro
ken, zelfs in het buitenland. Ge
lukkig doen de mensen nooit
vervelend tegen ons." Eerder
het omgekeerde, zegt Toos. Zij
vertelt over de man uit Soest
die een bos rozen kwam aanrei
ken. Maar er was ook een televi
sieploeg die met draaiende ca
mera onverwacht aanbelde.
Die zijn de deur gewezen. Zij
blijven het liefst zoveel moge
lijk op de achtergrond.
Als Jan Peter in Zeeland is,
dan zijn zij er wel bij. Toos:
„Dat is voor ons een extra kans
om hem weer eens te zien.
Want dat schiet er wél eens bij
in. Hij is altijd in touw."
De zon schijnt als het echtpaar
in de consistorie van de her
vormde kerk gaat stemmen. Op
wie is duidelijk. Zij blijken ie
dereen te kennen. Het karwei
is vlot geklaard. Vader en moe
der Balkenende maken zich op
voor de rit naar Den Haag,
waar het CDA de verkiezingen
afsluit. Dat willen zij niet mis
sen. „Dan staan we als familie
gewoon om elkaar heen."
AMSTERDAM - PvdA-lijsttrekker Wouter Bos
wilde gisterochtend onder het toeziend oog van
tientallen journalisten zijn stem uitbrengen in
een stembureau in Amsterdam-Noord, maar
dat bleek onmogelijk omdat hij niet de juiste
stemkaart had. Voor Bos was een stempas aan
gevraagd waarmee hij bij alle bureaus terecht
kon. Dit had iemand op zijn kantoor geregeld,
zonder dat Bos daar vanaf wist. Hij had zijn op-
roepingskaart bij zich, waarmee hij alleen in
een vooraf bepaald stemlokaal kon stemmen.
Bos moest dus naar huis om de pas op te halen,
waarna hij alsnog zijn stem uit kon brengen.
foto Evert Elzinga/GPD
Het programma Premier zoekt Kiezer heeft
gewerkt. Net zo onverstoorbaar als Balken
ende kiezen opnieuw veel Nederlanders
voor het CDA. Iets minder dan voorheen, maar de
christen-democratie staat nog. Deze permanente
steun voor het CDA, dat de laatste jaren niet uit
blinkt in aansprekende keuzes of in leiderschap,
bewijst dat Balkenende toch niet helemaal op het
verkeerde spoor zit. Zijn partij heeft opnieuw een
spilpositie. Veel indrukwekkender is de tomatenre-
volte van de SP, een geweldige sprong vooruit.
Ook de winst van cle ChristenUnie mag er zijn. En
Wilders verrast op rechts.
De stembusuitslag betekent dat de kiezer de rege
ring naar links bijstuurt. Dit laat zich vertalen in
verschillende coalities. Het zou mooi zijn als de
nieuwe ster Jan Marijnissen daarin een rol speelt.
Hoewel hij daarover vanmorgen vroeg al met Bal
kenende en Bos speculeerde, maken inhoudelijke
verschillen tussen zijn SP en het Groot Niet Te Ver
mijden CDA dat onwaarschijnlijk. Dus ligt het op
nieuw voor de hand dat CDA en PvdA samen een
poging doen. Bijvoorbeeld aangevuld met de Chris
tenUnie. Rouvoet is er ambitieus genoeg voor.
Voor Bos betekent het na een lange aanloop dan
eindelijk het echte werk: regeren. En Balkenende
heeft dan partners waarmee de door hem gewenste
overgang van verzorgingsstaat naar verzorgings
maatschappij een betere kans heeft dan met de li
beralen. Minder links zou een coalitie van CDA,
PvdA en WD zijn. Het is onderbelicht gebleven,
maar tussen deze drie zijn genoeg overeenkom
sten: Minder bureaucratie, meer mensen aan het
werk, de stimulering van jongeren naar scholing
of werk, minder managementlagen en dus meer
ruimte voor de echte beroeps zoals leraren en ver
pleegkundigen. In deze combinatie zit continuï
teit, een sociaal gezicht en een breed draagvlak.
Dat is nog niet zo gek.
In elk geval is het zaak dat de partijen in strak tem
po een coalitie vormen. Want de aanstaande Pro
vinciale Statenverkiezingen zitten lelijk in de weg,
Zelfs met een uiterst vlotte formatie dreigt de
stembusronde in maart volgend jaar een referen
dum over de nieuwe coalitie te worden. Terwijl
het toch echt de bedoeling is pas over vier jaar te
oordelen. Een Statenverkiezing tijdens de forma
tie is helemaal onwenselijk. Dan zullen de partijen
de verleiding niet kunnen weerstaan om de nieuwe
machtsverhouding in de Senaat te vertalen naar'
hun positie in de onderhandelingen. Dat zou een
herstart zijn op basis van een vals mandaat.
door Rinus Antonisse
(meer openheid en democratise-
„Ik vind dat je heel goed moet
nadenken over het voortbe
staan. Zeker ook omdat het ge-
dachtengoed van D66 nu bij vol
doende andere partijen zit. De
samenleving heeft zich uitge
sproken en je hoeft, gezien de
uitslag, niet per se door te wil
len."
Doelen
Van der Giessen volgt de verkie
zingen vanuit Afrika, waar zij
overleg voert over ontwikke
lingsprojecten van Nederlandse
hogescholen. Zij herinnert er
aan dat D66 begonnen is als een
beweging met de bedoeling zich
zelf op te heffen als de doelen
Zij stelt dat daarmee deelname
van de partij aan de Statenver
kiezingen van maart volgend
jaar niet van de baan is (al is zij
zelf niet meer verkiesbaar). „In
Zeeland kan D66 er zeker wei
toe doen. Ik heb de indruk dat
wij de afgelopen vier jaar ooi
duidelijk ons gezicht hebben k
ten zien."
Of je met één zetel meer dan een
getuigenispartijtje ('dat is juist
wat we altijd hebben afgewe
zen') kunt zijn, hangt vo'
haar sterk af van de ruimte die
een partij krijgt en in Zeeland is
daarvoor een gunstig klimaat
„In Amsterdam stel je dan nib
meer voor."
de lijst, is dat uniek in de we
reld. „De mensen zijn het zo zat
dat er alleen rekening wordt ge
houden met kortetermijnmeü-
senbelangen", verklaarde Ouwe
hand het succes van haar part!)
Lijsttrekker Thieme omschreef
de PvdD als 'een partij die staal
voor werkelijke verandering
de maatschappij als het gaat os
dieren'. Als eerste wil zij de on
verdoofde castratie van biggen
aanpakken.
Thieme noemde in haar feestre
de de prognose van twee zetels
een verassing voor vriend en vij
and. „Voor de mensen die zo vu
rig hoopten dat de politiek ed)1
iets zou gaan doen aan de posi
tie van de dieren, voor de cynici
die het onnozel vinden waart'8
mee bezig zijn en voor de verte
genwoordigers van de bio-indus-
trie." Volgens Thieme 'zal van
daag onze stem de wereld veran
deren, te beginnen in Neder
land. In kleine stapjes, maaron
omkeerbaar'. ANP
door Barenda Grutterink
AMSTERDAM - Het is histo
risch dat er nu een partij in de
Tweede Kamer komt die op
komt voor de belangen van die
ren. Dat zei lijsttrekker Marian
ne Thieme van de Partij voor de
Dieren (PvdD) gisteren in een
reactie op de prognose van de
uitslag van de Tweede Kamer
verkiezingen.
„Dit is een historische door-
braak waar ik erg blij mee ben."
Thieme concludeerde aan de
hand van de eerste prognoses
dat de Tweede Kamer ook een
diervriendelijke meerderheid
krijgt. Zij doelde daarbij op de
zetels die de linkse partijen,
D66 en ChristenUnie volgens de
eerste peilingen krijgen. „Wij
zullen die partijen aan hun be
loftes houden", aldus Thieme.
De PvdD zou volgens de progno
se drie zetels krijgen. Volgens
Esther Ouwehand, nummer 2 op
