Vrijman had twee levens
PZC
Voor elk personage verbouw ik mezelf
Castingshow voor
Hollandse Tarzan
24
IDFA volgt
Chinezen
op de voet
Erfenis
Loes Luca in
Moordwijven
woensdag 22 november 2006
In en om hel Leidseplein in
Amsterdam draait het vanaf
morgen vooral om film. Dan be
gint de negentiende editie van
het International Documentary
Festival Amsterdam (IDFA) en
worden in tien dagen tijd onge
veer 300 (inter)nationale docu
mentaires vertoond op diverse
locaties.
IDFA opent morgen met 4 Ele
ments van Jiska Rickels. 4 Ele
ments is een vierluik over de
strijd van de mens met de oerele-
menten. De film dingt als enige
Nederlandse productie mee
naar de Joris Ivens Award, de
prijs voor de beste lange docu
mentaire.
Het festival presenteert onder
de noemer China Transit een
themaprogramma over China.
Hierin draaien ongeveer vijftien
documentaires uit en over het
huidige China. In alle films
staat de invloed die de razend
snelle veranderingen in het land
hebben op de levens van de Chi
nezen centraal. Op de achter
grond speelt steeds de vraag hoe
deze transformatie kan worden
begeleid zonder dat het enorme
land ineenstort.
Centrale gast
De Amerikaanse regisseur Alan
Berliner is de centrale gast op
de 19e editie. Hij presenteert
zijn tien favoriete documentai
res. De regisseur maakte films
als The Family Album (1986), In
timate Strangers (1991) en The
Sweetest Sound (2001). Zijn re
centste film Wide Awake (2006),
over zijn eigen slaapproblemen,
is tijdens IDFA te zien.
Berliner is ook een van de Mas
ters of Documentary. Hij gaat
daarvoor tijdens een publieke
sessie in op zijn werk. Ook de
Rus Victor Kossakovsky licht
zijn werk, methodes en visie
voor dit programmaonderdeel
toe.
Nieuw ten opzichte van vorig
jaar is een programma met de
beste internationale studenten
films: het IDFAcademy Film
Programma. Daarnaast is er uit
gebreid aandacht voor nieuwe
media in de programma's
Docsonline 3, DocAgora (een
conferentie in Paradiso op 30 no
vember) en de workshop Anv
Media. Met ParaDocs krijgt de
experimentele documentaire
een vaste plek binnen het festi
val.
De winnaars van de verschillen
de competities worden 2 decem
ber bekendgemaakt tijdens het
slotfeest. In de Joris Ivens Com
petitie gaan achttien lange docu
mentaires uit 21 landen in pre
mière. In First Appearance din
gen achttien debuutfilms uit zes
tien landen mee naar de First
Appearance Award.
Dertien films uit evenzoveel lan
den strijden om de Zilveren
Welp, de prijs voor de beste film
korter dan 30 minuten. Ten slot
te wordt de Movies That Matter
Award, voorheen de Amnesty
International - Doen Award, uit
gereikt. Een internationale jury
beoordeelt tien films uit het ID
FA programma.
Jan Vrijman met zijn dochter Fabie
n het begin van De Werkelijkheid van Jan Vrijman, het
portret dat Fabie Hulsebos (1960) van haar vader Jan
Vrijman (geboren Hulsebos) maakte, zit een fragment uit
een televisieprogramma van Mies Bouwman van halverwege
de jaren zestig. Bouwman gaat op bezoek in de Vondelstraat
waar Vrijman tot aan zijn dood in 1997 woonde. Voor de came
ra toont hij zich de bekende joviale vrijdenker, 'waarnemer',
zoals hij zelf zegt, en familieman ineen. Zijn dochters kruipen
tegen hem aan.
Fabie Hulsebos keek veertig
jaar later met gemengde ge
voelens naar het huiselijke frag
ment. „Ik kende alleen maar de
man die er nooit was", zegt ze in
de film. „Wat trok hem in de we
reld? Wat weerhield hem ervan
zijn kinderen te zien?" Jan Vrij
man was, zeker in de jaren zes
tig, een van de bekendste docu
mentairefilmmakers en publicis
ten van het land, zijn huis was
een zoete inval van kunstenaars
en ander kleurrijk volk.
Fabie Hulsebos kende deze vro
lijke wereldbestormer Jan Vrij
man niet, zij kende de zwartgal
lige Jan Hulsebos, zoals de ech
te naam van haar vader luidde,
een man die het zichzelf en de
mensen om zich heen ongeloof
lijk moeilijk maakte. Uit haar
film duikt het beeld op van een
man met twee gezichten. Die de
tweedeling in zijn leven prak
tisch vorm gaf door twee namen
te hebben en met zijn pseudo
niem Vrijman - veelzeggender
kan niet - afstand nam van Jan
Hulsebos. Aan de Vondelstraat
hoefde hij slechts één trap te ne
men om de levens van Hulsebos
en Vrijman van elkaar te schei
den. En zijn familie achter zich
te laten.
„Wij wisten niets van wat zich
in dat andere leven afspeelde",
zegt Fabie Hulsebos nu. „Het
was een volkomen andere we
reld, een eigen, egocentrische
wereld. Vrijman was de man die
hij wilde zijn. Hulsebos was de
man aan wie hij niet kon ontko
men."
Fabie Hulsebos, die na talloze
banen in de filmindustrie, bij
filmproductiebedrijf Idtv Does
werkt, herinnert zich een vader
die het zo moeilijk vond om Jan
Hulsebos te zijn, dat hij veel te
laat verscheen op het kerstdi
ner, zich een stuk in de kraag
had gedronken en zijn zelfdes
tructie bekroonde door in de
kerstboom te vallen.
In haar documentaire richt ze
zich op de periode 1960-1980.
Daar lag zijn zwaartepunt als
filmmaker en toen groeide Fa
bie op. Dus komt vooral Vrij
man, de documentairefilmma
ker aan bod, die in 1960 het
voor die tijd opzienbarende De
werkelijkheid van Karei Appel
maakte, wat nu geldt als een
van de officieuze startschoten
van de jaren zestig. Jan Vrij
man, de columnist die onder het
pseudoniem Journaille 3500
stukjes voor cle voorpagina van
Het Parool schreef, en Jan Vrij
man, een van de drijvende
krachten achter het IDFA, ko
men daardoor niet aan bod.
,.Ik ben het onderwerp een tijd
uit de weg gegaan", zegt Fabie
Hulsebos die nu in het huis van
haar ouders aan de Vondel
straat woont. Het huis speelt
een belangrijke rol in haar docu
mentaire, ze laat de oude vrien
den van Jan Vrijman weer over
de vloer komen. Remco Campert
leest een meesterlijke column
voor, waarin Vrijman op subtie
le wijze wordt geportretteerd
als een avonturier, een bluffer
en een man bij wie je beter maar
in de buurt kon blijven, wilde je
je niet vervelen.
Journalist Henk Hofland en
filmproducent Matthijs van He-
ijningen zitten aan de oude keu
kentafel tegenover de vrouw die
ze vroeger als meisje door het
huis zagen scharrelen. Ze waagt
Van Heijningen naar de avon
tuurtjes van haar vader met an
dere vrouwen. Je ziet Van Heij
ningen zich enigszins verslik
ken.
En ze interviewt haar moeder.
„Iedereen herinnert zich de Von
delstraat als een warm, groot
nest. Maar dat was het dankzij
mijn moeder. Die heeft het al
die tijd bij elkaar gehouden. En
zij stond voor een enorm dilem
ma. Tot welke prijs moest zij het
gezin bij elkaar houden? Maar
ze hield ook van hem."
Tijdens het maken van de film
groeide in elk geval haar waar
dering voor haar vader de film
maker, die baanbrekend werk
verrichtte: „Hij was heel woeg
met het herkennen van de nieu
we tijdgeest." Ze heeft het zelf
lang moeilijk gehad met haar va
der. „Als ik iets over hem zei,
was ik aan het schelden. Toen
hij 65 werd, nodigde hij de hele
familie uit voor een reis naar
een Canarisch eiland. Ik ga niet
mee met die lui, dacht ik. Toen
heb ik hem een brief geschreven
waarin ik alle dingen heb ge
zegd die me dwarszaten. En
daarna was het over." Uiteinde
lijk, vlak voor zijn dood, kwa
men vader en dochter weer na
der tot elkaar. De verbinding
werd gelegd door kleindochter
Gala, die de oogappel van Jan
werd.
Mark Moorman
De Werkelijkheid, van Jan Vrijman is
27 en 29 nov. te zien in Calypso (Am
sterdam) en 30 nov. in City (Amster
dam). Meer informatie: www.idfa.nl
Loes Luca is een multitalent.
Zangeres, actrice, presentatri
ce. Ze ontroerde als Zuster Klivia
in Ja zuster, nee zuster. Ze zong als
Nénette met haar band Les Zézet-
tes op het theatercircus De Parade.
Ze verraste als presentator van het
tv-programma aan de vooravond
van het huwelijk tussen Wil-
lem-Alexander en Maxima. En nu
staat ze voor het eerst alleen op het
toneel in de voorstelling Moordwij-
Ze speelt in haar eentje vijf 'moord
wijven'. „Ontzettend leuk om te
doen", zegt de 52-jarig'e actrice.
„Vooral omdat die vijf vrouwen al
lemaal heel verschillend zijn."
Moordwijven is van Australische
makelij. De befaamde schrijfster Jo
anna Murray-Smith ('de Australi
sche Maria Goos') schreef het spe
ciaal voor actrice Caroline O'Con
nor ('de Australische Loes Luca').
Ze speelde deze theatersolo niet al
leen 'Down Under', maar ook in
Londen. Daar werd het gezien dooi
de Utrechtse theaterproducent
Hans Kik. Terwijl hij in de zaal zat
te kijken, kon hij maar aan één
ding denken: dit stuk is geknipt
voor Loes Luca.
„Ik kreeg een telefoontje uit Lon
den van Hans Kik", vertelt Loes Lu
ca. „Hij was daar vanwege de En
gelse uitvoering van het toneelstuk
Cloaca van Maria Goos. Op zijn
vrije avond was hij naar
Bombshells gaan kijken. 'Je moet
nu naar Londen komen', riep hij
door de telefoon. 'Dit is echt iets
voor jou.' Ik ben toen met een vrien
din op het vliegtuig naar Londen
gestapt." Ook zij werd aangenaam
Loes Luca zet in Moordwijven vijf verschillende personages neer.
foto GPD
getroffen door de voorstelling. „Hij
had gelijk. Ik kan niet anders zeg
gen. Het was heel grappig, subtiel,
ontroerend, ordinair, bedeesd en
keurig. Kortom, alsof het op maat
was gemaakt voor mij. Ik wist met
een dat Jules Deelder de Nederland
se vertaling moest maken. Hij is
een goede vriend van mij en weet
dus precies welk taalgebruik bij
mij past. Jules is heel erg poëtisch,
maar ook van de gewone-men
sen-taal. Toen hij eenmaal aan de
vertaling begonnen was, wist hij
niet meer van ophouden."
Op het toneel beeldt Luca vijf com
pleet uiteenlopende vrouwen uit.
Ze is een neurotische vrouw met
drie kinderen die een goede moeder
wil zijn en tegelijkertijd een sexy
vrouw. Maar ze is ook een middel
bare scholiere die meedoet aan een
talentenjacht en tot haar schrik ont
dekt dat haar grootste rivale het
zelfde lied zingt, een cactusfan die
haar liefde aan deze stekelige plan
ten belijdt, een weduwe die een
blinde jonge god voorleest en een
volkse bruid die op de grote dag be
gint te twijfelen. De stress van het
hedendaagse leven is volgens Luca
de bindende factor.
„In elke vrouw herken ik wel iets.
Veel mensen denken dat ik zelf die
hysterische moeder ben, maar ook
in die weduwe en in die scholiere
zitten aspecten van mij."
Dat ze op één avond vijf keer moet
switchen van personage, ervaart
Luca niet als een probleem. „Voor
een tv-programma als Klokhuis
doe ik dat ook. Dan ben ik een ko
nijn en dan een bloem. Dat is de er
varing. Als ik met de ene monoloog
klaar ben, wordt het decor ver
bouwd en verbouw ik mezelf ook
voor het volgende personage."
Ervaring kan de Rotterdamse actri
ce inderdaad niet worden ontzegd.
Wat heeft zij niet gedaan sinds
haar debuut bij theatergroep Orka
ter? Ze heeft aan meer dan 65 thea
ter- en televisieproducties meege
werkt. De één herinnert haar recla-
mespotjes ('Milieu, milieu? Ik kom
uit een voortreffelijk milieu'), voor
de ander is haar vertolking van Zus
ter Klivia onvergetelijk, of staat in
het geheugen gegrift hoe zij een
soort vrijgezellenfeestje voor het
kroonprinselijk paar presenteerde.
Toch kan die schat aan ervaring
niet voorkomen dat soms toch onze
kerheid de kop opsteekt. Zo heeft
Luca voor Moordwijven meer
try-outs gepland dan gebruikelijk
is. „Het is de allereerste keer dat ik
in mijn uppie toneel sta te spelen.
Als het spaak loopt, kan ik nie
mand anders de schuld geven. Daar
om wilde ik gewoon ruim de tijd
hebben om me de voorstelling ei
gen te maken."
In december is Luca te zien in de re
make van de KRO-ldassieker
Schoep met de vijf poten. Deze
door Eli Asser geschreven tv-serie
uit 1969 telde slechts acht afleverin
gen, maar kreeg door de liedjes een
legendarische status.
Spelplezier
Luca vertolkt de rol van Tante
Door, een van de vaste gasten in de
Amsterdamse kroeg. „Die serie
wordt fantastisch", jubelt Luca.
„Het is een leuke combinatie van
mensen die aan 't Schaep meewerk
ten: Carrie Tefsen, Marc-Marie
Huijbregts, Pierre Bokma. Soms
tref je het gewoon. Met deze serie
dus ook en dat spelplezier zie je er
aan af." Vanaf januari volgt een
nieuwe theatertour, nu met het Wil
lem Breuker Kollektief. Ze spelen
een muziektheaterproductie over
het leven van Sophie Tucker, een re
vuester uit de jaren dertig en veer
tig. Een kruising tussen Mae West
en Miss Piggy, noemt Luca haar.
„Ze was onooglijk en dik, maar
had een wondermooie stem."
Theo de With
Loes Luca speelt Moordwijven morgen
in de Stadsschouwburg van Middelburg
(20.00 uur) en woensdag 29 november in
Stadsschouwburg De Maagd in Bergen
op Zoom (20.15 uur),
In 1755 ging John Hart, een
voorouder van mij, naar het
verre Amerika om daar te sneu
velen in een oorlog waar nie
mand ooit van gehoord heeft.
Dat was de 'French and Indian
War', 1754-1760, die Winston
Churchill een keer heeft beschre
ven als de Allereerste Wereldoor
log: bij het begin waren de strij
dende partijen alleen Britten
plus Amerikanen (toen nog
Brits) tegen Fransen en India
nen - maar op den duur breidde
het conflict zich uit over de we
reld tot Canada, het Caribische
gebied, India en de Filippijnen.
Deze onfortuinlijke voorvader,
Zoek en
>vervang<
geboren in 1725, was dertig jaar
oud toen hij naar Amerika ging;
kort daarvoor, in september
1753, was hij getrouwd en in sep
tember het jaar daarna baarde
zijn vrouw Catherine hem nog
een zoon, genaamd George.
John Harts vader was kolonel in
de Donegal Militia en hijzelf lui
tenant in een van de Ierse regi
menten, het 48ste.
In oktober 1754, drie weken na
de geboorte van zijn zoon, liet
hij een testament maken waarin
hij al zijn bezittingen vermaak
te aan zijn vrouw, en na haar
aan zijn zoon, met een memoran
dum inhoudende dat zijn vader
hem nog steeds niet de som van
honderd Pond Sterling had be
taald die hij hem bij zijn huwe
lijk had beloofd.
Die belofte was gedaan in
het bijzijn van velschillen
de getuigen, bij name genoemd,
en je krijgt dan al het voorge
voel dat hij het geld nooit zal
zien. John was de jongste van
dertien kinderen en de vader
was niet bemiddeld; dienst ne
men in het leger was waarschijn
lijk de enige weg die de zoon
openstond.
Op 8 januari 1755 voer zijn regi
ment uit van Queenstown, het
huidige Cobh, bij Cork, en be-
reikte Virginia op de tiende
maart, midden in het hart van
wat er toen al uitgezien moet
hebben als een catastrofe, hoe
wel niemand nog kon voorspel
len hoe erg het zou worden. De
Engelsen, onder generaal Brad-
dock, hadden hun oorlog ge
pland op de tekentafel, zonder
enige notie van de plaatstelijke
omstandigheden en zonder te
vermoeden hoe efficiënt de Indi
anen waren als krijgers. Mijn
voorvader (bet-bet-betover-
grootvader in feite) kreeg in
structs om op te marcheren
naar Fort Duquesne in Pennsyl-
vanië, een sterkte gebouwd door
de Franse® bij de samenvloeiing
van de rivieren Monongahela en
Allegheny. Ik heb de data en de
route van deze opmars teing
kunnen vinden, en zelfs de sa
menstelling van de voorraadpa-
ketten die Benjamin Franklin,
toen Minister van Posterijen, op
21 mei organiseerde voor hem
en andere Subalternen van het
48ste Regiment: ze ontvingen
elk onder meer 6 pond suiker,
koffie en chocola, 1 pond groene
thee, 1 Gloucester kaas, 2 dozijn
flessen oude Madeii*a, 2 goed
verduurzaamde hammen en een
half pond peper.
Hun route volgde gedeeltelijk 1
een pad gemaakt door de India
nen, een jaar eerder al gebruikt
door de jonge George Washing
ton, die ook aan de campagne
deelnam; maar de troepen \va-
ren zo zwaar beladen dat ze het
tracé' moesten verbreden; de
strijdkrachten hadden zich daar
toe in twee groepen verdeeld, de' j
eerste licht uitgerust en snel, de
tweede met het zwaardere mate-
rieel, steeds verder achterop ra
kend. De route zelf is nu bekend
als de Braddock Road, naar de 1
Britse generaal (die mij aan Do-
nald Rumsfeld doet denken,
maar misschien lijken alle mili
taire mislukkingen op elkaar)
die de ten ondergang gedoemde
campagne leidde. De Braddock j
Road, later gevolgd door pio- I
niers die Westwaarts trokken,
werd een deel van de Ameri-,
kaanse folklore.
De troepen volgden de route
in grondig gedrilde forma-,
ties met kleurige jassen en blin-?
kende uniformstukken; toen de,
Fransen en Indianen ze tenslot",
te in een hinderlaag lieten lo
pen, op 9 juli in de bossen bij de.,
Monongahela rivier, waren zei
kansloos. De slag verliep ramp
zalig, met de Engelsen die pro
beerden in het gelid te blijven
marcheren en gedecimeerd wer
den door in de bomen verbórgen
Indianen. Van de mannen van:
de eerste colonne werd tweeder-
de gedood, onder wie mijn voor
vader. De overlevenden trokken
zich terug langs de Braddock
Road; Braddock zelf werd ge-'
wond en stierf onderweg. Hij
werd onder het wegdek begra
ven, opdat cle Indianen zijn
lichaam niet zouden opgraven,
De lijken werden namelijk gru
welijk verminkt door de India
nen, die naar later bleek vooral
aan de strijd deelnamen omdat,
zij op trofeeën uit waren, waar
bij zij zich ook niet altijd lieten:
weerhouden door loyaliteit
hun bondgenoten.
Deze gebeurtenissen bleven:
voor mij een abstractie tot ik,
kortgeleden een gidsje voor
Pennsylvanië vond, met foto's)
van de plaats waar zich vroeger
het Fort Duquesne bevond. Het
is het punt waar de twee rivid
ren zich verenigen tot de Ohio,
nu het centrum van de stad Pitts
burgh. Je hoeft er geen kaart bij:
te halen om te zien waarom het
belangrijk was de macht over de
ze splitsing te hebben. Voorde.
Fransen ging het om de Ohio-ri-
ver, die uitmondde in de Missis-:
sippi en toegang gaf tot New Or
leans. De Engelsen veroverden
het Fort pas in 1757. nadat hei
door de Fransen in brand was
gestoken. Ze herdoopten het iril
1765 tot Fort Pitt; naar de toen
malige Engelse premier William,
Pitt, en zo heet die plek nu nog.
De foto's in het gidsje bekijkend
denk ik aan mijn voorvader)
John Hart, die zo ver reisde om;
zo kort te leven. Hij was tenmin
ste de vader van een zoon voo
hij verti-ok: dat deel van de ge
schiedenis hoeft niet te worden
herschreven. Die zoon ging niet
in het leger, hij werd dominee1
en kreeg veel kinderen. En toen1
zijn grootvader stierf, de vadei
van John, liet deze zijn klein
zoon in zijn testament honderd
pond na.
Sarah Haïti
Fort Duquesne, nu het centrum van de stad Pittsburgh
In Engeland zochten ze een
Maria von Ti*app. Nederland
heeft een Tarzan nodig. Musi
cal-audities via de beeldbuis.
Een nieuwe rage in de televisie-
democratie. Maar pas op: uw
stem telt niet echt mee.
Vijf jonge kerels. Vijf Tarzans?
Bij het theaterbedrijf van Joop
van den Ende smullen ze er al
weken van. Eerst leek een ge
schikte hoofdrolspeler voor de
Nederlandse versie van de musi
cal 'Tarzan' niet te vinden. Na
een oproep, via alle media ble
ken uiteindelijk achthonderd
kandidaten zich wel geschikt te
vinden voor die rol. De laatste
vijf maken zich op voor de fina
le strijd..
Die strijd is te volgen via de tele
visie. Het is voor het eei-st inde
Nederlandse theatergeschiede
nis dat een auditie via de beeld
buis wordt uitgezonden. De sma
keloosheid van soortgelijke se
lectierondes bij talentenjachten
als 'Idols' en 'X-Factor' blijit
dit keer achtei-wege: de vijf kan
didaten zijn de afgelopen weken
intensief getraind.
Waarom deze stap? Erwin vas
Lambaart, directeur van 1$
theaterbedrijf, wil het publies
zo eens een kijkje in de keuken
van het auditeren gunnen.
Martin Herment
Wie wordt Tarzan? Te zien: vrifoi
24 november via SBS6, 20.30 nut
