Coevordenaren lonken naar Vancouver
erdi E. heeft zijn verleden een plaats gegeven
29
Ratelband ging failliet aan Canadees avontuur
zaterdag 18 november 2006
Het kasteel van Coevorden
werd in 1986 nagebouwd in
Vancouver. Niets was toen te dol
om te benadrukken dat verre
voorouders van George Vancou
ver, een Engelse kapitein en
grondlegger van de Canadese
stad, ooit op het Kasteel in Coe
vorden woonden. Met de Olympi
sche Winterspelen van 2010 in
Vancouver in het vooruitzicht
willen enkele Coevordenaren die
band herstellen.
Het is een vreemde gewaarwor
ding: ex-premier Bill van dei-
Zalm van British Columbia, die twin
tig jaar na dato in zijn auto liedjes
meezingt van Duo Karst. In vlekke
loos Drents nog wel, terwijl het ge
sprek gewoon in het Engels verloopt.
„Ganzen Geesie en heur moe, die gaot
naor Vancouver toe."
De 72-jarige Bill emigreerde als jo
chie van Nederland naar Canada.
„Sindsdien spreek ik nauwelijks Ne
derlands meer." We zijn op weg naar
de replica van het Kasteel van Coevor
den in Richmond, een voorstad van
Vancouver. „Je weet niet wat je
waagt", had Van der Zalm al laten we
ten. „Samen naar het kasteel? Dat is
bijna een uur met de auto."
Eenmaal op weg glundert Van dei-
Zalm van oor tot oor als hij over toen
vertelt. Het waren zijn gloriejaren als
politicus. Jarenlang was het nage
bouwde kasteel in zijn bezit. Hij pro
beert de replica terug te kopen, nu de
historische band tussen Coevorden en
Vancouver met het oog op de Olympi
sche Spelen in 2010 opnieuw wordt
aangehaald.
Voor de mensen in Coevorden die het
nagebouwde kasteel in ere willen her
stellen, maar ook om eraan te verdie
nen. „Ik benimmers geen filantroop."
De zoektocht in Nederland naar het
kasteel beloofde weinig goeds: op in
ternet slechts een vermelding dat de
replica in een pretpark staat dat sinds
jaar en dag gesloten is. In het gemeen
tehuis van Coevorden ook al geen vro
lijk geluid, want het laatste dat over
het kasteeltje werd vernomen is de ver
regaande teloorgang.
Halverwege de jaren tachtig'peuterde
burgemeester Bert Spar van de Hoek,
die later van zich deed spreken als eer-
ste burger van Middelburg, heel wat
geld los bij het bedrijfsleven om de re
plica te kunnen bouwen. De lokale
PvdA sputterde als enige fractie nog
wat tegen en wilde niet op kosten van
de gemeente naar Vancouver. Die te
genstand was bij de Nederlandse dele
gatie, eenmaal in Canada, snel verge
ten.
Er kwamen nieiiwe irritaties voor in
de plaats, ditmaal bij de Canadezen.
Vancouver vierde het eeuwfeest met
de wereldtentoonstelling Expo '86,
waar Nederland schitterde door afwe
zigheid. Ons land werd ervan beschul
digd op een goedkope manier goede
sier te maken met een op viervijfde
van de ware grootte nagebouwd kas
teel op een prominente plek midden in
de stad, in plaats van een duurbetaal
de locatie in te richten op het expoter-
rein. Dan dat gesol met George Van
couver. De link met zijn voorouders
uit Coevorden? Canadese kranten ver
meldden fijntjes dat volgens die rede
natie de toenmalige Amerikaanse pre
sident Ronald Reagan eigenlijk een
Ier is.
De Coevorder burgemeester hield on
verdroten vast aan z'n eigen promotie
campagne, ook wel omschreven als de
Spar van der Hoek-show.
Van der Zalm is echter vol lof over het
optreden destijds van Spar van der
De verwaarloosde replica van het Coevorder kasteel staat in een troosteloze omgeving naast een fantasiemodel Nederlandse windmolen, waarvan de wieken de verkeerde kant op staan, foto Gerton Albers
Hoek. „Die man wist pas hoe je iets
moet verkopen. Flamboyant, stijlvol.
Hij was de man van de grote presenta
ties. The American style, more or
less." Duo Karst schalmt door de au
to. Zelf is Van der Zalm ook te horen
op het plaatje. Het gevolg van een wat
uit de hand gelopen diner op het Kas
teel in Coevorden, waar Spar van dei-
Hoek zich een uitstekend gastheer
toonde door niet te kijken op een fles
je wijn meer of minder.
„Later op de avond kwam iemand op
het idee om mij mee te laten zingen
met Duo Karst en het Coevorder Man
nenkoor. Dus gingen we met z'n allen
naar een studio in een afgelegen boer
derij in de buurt van Coevorden. Tot
diep in de nacht hebben we gezongen.
Twee dagen daarna hebben we het
nog eens overgedaan in de studio's
van Hilversum, want de televisie wil
de ons ook hebben." Van der Zalm
rijdt met weemoed naar het attractie
park dat ooit zijn eigendom was: Fan
tasy Garden. Terwijl hij de baas was
van British Columbia bestierde zijn
vrouw het tien hectare grote terrein,
met een nagebouwd Europees dorpje
en thematuinen. De huidige verwaar
lozing van haar trots kan ze niet meer
aanzien.Van der Zalm deed Fantasy
Garden inclusief het slot van de hand
in de nadagen van zijn premierschap,
dat eindigde in 1991. Hij beweert dat
het park al tijden bewust wordt ver
waarloosd, in de hoop zo vergunnin
gen te krijgen voor de bouw van een
hotel en casino op dezelfde plek. „Het
kasteel is nodig aan een opknapbeurt
toe", waarschuwt hij alvast. Dat
blijkt bij aankomst maar al te waar te
wezen. De luiken zijn verdwenen, de
kozijnen verrot. In het rechterdeel is
een souvenirwinkeltje gevestigd, ABC
Gifts. Van der Zalm begrijpt dat niet,
want waarom zou iemand souvenirs
willen kopen bij een haveloos kasteel
tje op een verlaten parkeerplaats van
een al jaren gesloten attractiepark?
Plotseling zwaait de torendeur open.
Een Chinese vrouw vraagt argwanend
wat we aan het doen zijn. „Let op, nu
ga ik een spelletje spelen", zegt Van
der Zalm in het Nederlands. Waarop
hij haar vertelt dat we de maten aan
het opnemen zijn voor vervoer van het
bouwwerk. „Dat kan helemaal niet",
roept de vrouw verbaasd uit. „Ik heb
dit onderkomen net gehuurd. Ik zit
Voor Emile Ratelband is de Van-
couver-story een donkere perio
de uit zijn leven. De tsjakkaa-goe-
roe was toen nog poffertjesbakker,
die enthousiast raakte over het am
bitieuze plan van de Coevorder bur
gemeester Bert Spar van der Hoek.
„Ik belde hem op met de vraag of ik
poffertjes kon verkopen in het kas
teel. Het kostte me 50.000 dollar aan
huur. Veel geld, maar ik zag het wel
zitten."
Ratelband kocht in Nederland for
nuizen en liet die verschepen. „On
dertussen zat ik maar te wachten op
de contracten. Achteraf logisch dat
die niet kwamen, want Spar van der
Hoek was ineens met anderen in zee
gegaan. Pas later kreeg ik in de ga
ten dat de Nederlandse delegatie en
kel bestond uit boeven en linkmie-
gels." Omdat Ratelband al heel wat
geld in het project had zitten kocht
hij het contract van de andere poffer
tjesbakker af voor 100.000 gulden.
„Met vrouw en kinderen vertrok ik
alsnog naar Vancouver. Niets was zo
als Spar van der Hoek het had voor
gespiegeld. Het kasteel stond niet op
het expoterrein, maar ergens verlo
ren in de binnenstad, met een paar
dames die in oud-Hollands kostuum
rondliepen. Er kwam geen hond
langs. Het was een en al doffe ellen
de."
Ratelband ging ter plekke failliet.
Een rechtszaak tegen de gemeente
Coevorden bracht hem ook niet ver
der. Hij trok met zijn gezin naar de
Verenigde Staten, om daar poffer
tjes te verkopen. „Alles is nog hele
maal goed gekomen, want in Los An
geles liep ik Anthony Robbins tegen
het lijf. Hij ligt aan de basis van
mijn succes, want dankzij hem ben
ik geworden wie ik nu ben." Ratel
band zit niet vol wrok tegen Spar
van der Hoek. „Hij heeft een vals
spel gespeeld, maar daar heb ik een
streep onder gezet. Je moet altijd po
sitief blijven denken. Ik heb hem en
kele jaren geleden zelfs gebeld toen
hij zo in de problemen zat als burge
meester van Middelburg. Vergeef je
vijanden, is mijn motto."
hier nog wel een paar jaar." Van der
Zalm heeft er niet zo'n hard hoofd in
dat zij nog jaren in het kasteel woont,
maar vraagt zich wel af of alles op
tijd gerealiseerd is voor de Spelen van
2010. Hij wil in de replica best ruimte
vrij maken voor een museumpje, waar
in de link tussen Vancouver en Coevor
den wordt belicht. Het geld moet ko
men van het restaurant dat hij erin
wil vestigen.
Mediaspektakel
Bill van der Zalm kocht het kasteel
om het van de ondergang te redden,
want niemand wilde het hebben. Hij
moest er 250.000 dollar voor neertel
len. „De verplaatsing van het kasteel
tje uit het hart van Vancouver naar de
voorstad Richmond was een waar me
diaspektakel. De hele verhuizing was
live te zien op de televisie. Een betere
reclame had ik mij voor Fantasy Gar
den niet durven wensen." Zo'n spekta
kel zal het nu niet worden, mocht Van
der Zalm de replica kunnen terug
kopen. Het kasteel blijft hoogst
waarschijnlijk in Richmond, ver weg
van het stadscentrum, maar in de
buurt van de Olympische ijsbaan,
waar de Nederlanders zullen zijn. Nu
maar hopen dat zij iets willen weten
van de link tussen Coevorden en
Vancouver.
Gerton Albers
Jerdi E., die Ahold-topman Gerrit-Jan
Heijn in de jaren tachtig ontvoerde en
bracht, heeft zijn beladen verleden een
b gegeven. Onder de naam Paul Elsas
:t hij een nieuwe start in het Ach-
ïkse Ruurlo, waar zijn komst niet
'gemerkt bleef. In een exclusief inter-
met de GPD (de Geassocieerde Pers
;en, waarbij de PZC is aangesloten)
eken Elsas en zijn echtgenote Els Hup-
(beiden 64) openhartig over hun verle-
3,beden en toekomst.
Paul Elsas (Ferdi E.) en zijn echtgenote Els Hupkes.
foto Tom van Dijke/GPD
beeld. „Ook nog behoorlijk ver weg", vindt
Elsas. Datzelfde gold voor Normandië. Uit
eindelijk kwam het Achterhoekse Ruurlo in
beeld. Niet ver van Arnhem, waar beiden
zijn opgegroeid.
Door een erfenis die Hupkes kreeg, waren
de twee in staat om te leven en een boerderij
te kopen voor 425.000 euro. „Er is gesug
gereerd dat ik het huis kocht met het ach
terstallige WAO-geld, maar dat is onzin."
Elsas kreeg in 2001 700.000 gulden aan
achterstallige uitkeringen. „Van die zeven
ton is de helft aan loonbelasting ingehou
den, moest ik bijstand terugbetalen en ik
heb er de Van Mesdagkliniek in Groningen
van betaald. Ik hield er een ton in guldens
aan over. Het losgeld is overigens al lang te
ruggegeven."
Na de aankoop in 2005 trok Elsas vanuit
Amsterdam wekelijks naar Ruurlo om er te
klussen. „Ik kon eindelijk weer iets opbou
wen." Zijn vrouw: „Hij begaf zich onder de
mensen, maar hoopte nog een tijdje ano
niem te kunnen blijven. Noemde eerst conse
quent alleen zijn achternaam. Daar neemt
men tegenwoordig geen genoegen mee,
waarna hij zich Paul ging noemen. Zo leer
de de omgeving hem kennen." Elsas: „Ik
heet voluit Paul Robert Ferdinand, roep
naam Ferdi, zo noemden mijn ouders mij.
Dat is een naam die niet veel voorkomt. In
combinatie met mijn achternaam zou mijn
identiteit meteen op straat liggen, dus ko
zen we voor Paul."
Paul Elsas was zich ervan bewust dat de om
geving vroeg of laat weet zou krijgen van
zijn achtergrond. Eind oktober vertelde een
buurman dat de buurt op de hoogte was.
„Toen kreeg ik de mogelijkheid de regie
over m'n eigen leven weer in handen te ne
men. Ik heb m'n buren benaderd met de
vraag of ik met hen kon spreken. Bij de zes
direct aanwonenden ben ik langs geweest.
Niemand wees mij af."
Paul Elsas kan zich voorstellen dat mensen
angstig zijn. „Natuurlijk, er komt opeens ie
mand naast je wonen die een moord heeft
gepleegd. Daarom vertel ik direct dat ik
daarvoor ben behandeld in de Van Mesdag
kliniek tijdens mijn tbs. Als je een gevaar
voor de samenleving bent, laten ze je daar
echt niet gaan."
Elsas vindt het naar dat de buurt de afgelo
pen weken terrein was van journalisten en
cameraploegen als gevolg van zijn komst.
„Ik ben de oorzaak van alle hectiek, want
wij hebben dit huis uitgekozen. De buurt
heeft er niet om gevraagd. Wat is het alter
natief? Van de aardbodem verdwijnen? Dat
gaat me te ver."
Hij schreef op 7 november een brief naar al
le 43 huishoudens die aangesloten zijn bij
de buurtvereniging. Daarin blikt Elsas te
rug op de moord. Hij omschrijft het delict
als een 'ongelooflijk gemene misdaad'.
Geeft dit aan dat Elsas met zichzelf in het
reine is over zijn verleden? „Dat weet ik
niet precies." Zijn vrouw heeft er een idee
over. „Wat hij gedaan heeft kan nooit voor
de volle honderd procent tot hem doordrin
gen. Als dat wel gebeurt, kan hij niet verder
leven."
Elsas legt uit dat het verwerken van zijn
daad hem jaren kostte. „Spijt kwam eerst,
daarna berouw. Ik realiseerde me wat een
klootzak ik ben geweest. Berouw ontstond
pas toen ik meer voelde dan alleen spijt.
Dan ben je al een heel eind in het proces."
Wroeging ervaart hij niet. „Dat zou beteke
nen dat ik het dagelijks voel, dat ik er iede
re keer weer doorheen moet. Dat het geen
plek heeft."
Hupkes heeft genoeg aanknopingspunten
om het huwelijk voort te zetten. Vergiffenis
kan ze hem niet schenken, maar dat staat
niet tussen hen in. Ze wil nu eindelijk aan
het werk in haar nieuwe atelier. „Er zijn tij
den geweest waarin we er dagelijks, mee be
zig waren, maar die liggen achter ons. Sinds
hij zich Paul noemt, is Ferdi E. voor mij een
afgesloten hoofdstuk."
De brief die de weduwe van Gerrit-Jan
Heijn vorig jaar naar Elsas stuurde, speelt
een grote rol in het verwerkingsproces.
Hank Heijn noemt de ontvoeringstijd de erg
ste periode uit haar leven, vele malen zwaar
der dan de vier jaren die zij in een Jappen
kamp doorbracht. „Mijn kinderen en ik heb
ben ons vaak afgevraagd: wat moet Ger
rit-Jan gedacht hebben, toen hij voor u liep
en u hem doodschoot? We vergeten nooit...
altijd keert het terug in onze gesprekken."
En dan: „Ik hoop dat uw heling voorspoedig
verloopt en dat u inzicht krijgt in uw pro
ces, zodat u wat meer grip krijgt op het le
ven en de bedoeling daarvan. Dat is niet al
leen belangrijk voor uzelf, maar ook voor
uw omgeving."
De brief geldt als antwoord op de brief die
Elsas haar na lang aarzelen in 2003 stuurde
en waarin hij spijt betuigde. „Vanuit mijn
positie was het haast onmogelijk om me
vrouw Heijn die brief te schrijven. Heb lang
naar woorden gezocht. Ik had het gevoel dat
ik een glazen berg moest beklimmen om
haar te kunnen bereiken."
Groot was de opluchting toen Hank Heijn
jaren later antwoordde. „Het voelde als een
handreiking. Het geeft me rust dat zij zich
heeft verzoend met haar leven. Zij wordt
niet meer dagelijks bezocht door nare gevoe
lens." Hupkes noemt haar brief een bijzon
der gebaar. „Het getuigt van een ongelooflij
ke ruimhartigheid."
Nico Hoffer en Niek Megens
