Wilg staat er afgezaagd bij
M
De molen was in de winter niet warm te krijgen
Nieuwe raadkaart
Dat arte van mien
bluuf stees stille staè
22
72S&
dinsdag 14 november 2006
foto Chiel Jacobussc
Jonge knotwilgen en oude knotpopulieren op de wallen van Retranchement.
Zo tegen de winter
wordt het landschap
steeds kaler. De bermen
worden niet meer opge
fleurd door het geel van de
paardenbloemen of de rode
bloemtrossen van de klaver.
Geen frisgroene en bij wind
ritselende blaadjes aan de
bomen meer. Het gele graan
heeft plaatsgemaakt voor
geploegde voren.
Maar hoe meer er ver
dwijnt, des te meer is er te
zien. Het silhouet van een
kerktoren of een molen, de
weidsheid van de landerijen
of de karakteristieke groei
wijze van een boom.
Een opvallend type boom is
de knotboom. Knotbomen
behoren niet tot een bepaalde
soort; het is simpelweg een ver
zamelnaam voor bomen die wor
den geknot. In heel Zeeland
staan knotbomen, veelal langs
dijken. De meeste dijken met
knotbomen zijn te vinden in
Zeeuws-Vlaanderen.
Knotten wil zeggen dat alle tak
ken op een bepaalde hoogte afge
zaagd worden. De stam met de
stobben van takken die in voor
gaande jaren afgezaagd zijn,
blijft staan. Het knotten gebeurt
om de drie, vier of vijf jaar. De
bekendste boom die geknot
wordt, is een wilg.
Het knotten is een gewoonte uit
vroeger tijden. Het doel van het
knotten was het verkrijgen van
hout. Vooral het wilgenhout
was geliefd. Het kende vele toe
passingen, toe te schrijven aan
het feit dat wilgenhout licht,
zacht en buigzaam is. Ook is het
makkelijk te bewerken. Al het
hout kon dan ook worden ge
bruikt. De hele dikke takken
kregen een metamorfose tot
klomp. Overigens was ook het
hout van een populier hiervoor
zeer geschikt. Mooie, rechte en
vrij dikke takken werden ge
bruikt als weidepaal. Van min
der dikke takken maakte men
stelen voor gereedschap en soms
ook wel ruiters om bijvoorbeeld
bonen op te laten drogen. De
dunnere twijgen werden ook
wel samengebonden tot matten,
die ingezet werden als basis
voor dijkversterking. En wie
kent niet de wilgenmanden?
Zeer dunne en lange takken wa
ren daarvoor, vooral vanwege
de flexibiliteit, erg geschikt. De
kleine, dunne of beschadigde
takken dienden als kachelhout.
Letterlijk. Vaak werd het opge
bonden op kleine bosjes.
Hoewel de wilg de meest beken
de knotboom is, is het zeker niet
de enige boomsoort die geknot
werd en wordt. Ook de es en de
populier zijn soorten die in Zee
land als knotboom het land
schap bepalen. Populieren ko
men opvallend veel voor in
West-Zeeuws-Vlaanderen. Ze
komen overigens niet alleen
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
voor op de dijken, maar bijvoor
beeld ook op de wallen van Re
tranchement. Het verschil met
de knotwilgen, die daar ook
staan, is goed te zien. De stam
en de takken van de populier
zijn meer gegroefd dan die van
de wilg.
Kwaliteit
Langs een dijk in de omgeving
van Cadzand staat een prachti
ge rij knotessen. Het nadeel van
een es als knotboom is, dat hij
veel langzamer groeit. Maar zo
als altijd, heeft ook hier het na
deel zijn voordeel. Doordat het
hout van de es langzaam groeit,
is het beter van kwaliteit. Daar
door was het uitstekend ge
schikt voor bijvoorbeeld het ma
ken van stelen voor gereed
schap.
Knotessen zijn zeldzaam in Zee
land. De onlangs door Het
Zeeuwse Landschap aangekoch
te boerderij bij 's-Heer Absker-
ke heeft nog een prachtige rij
knotessen, maar het is minstens
vijfentwintig jaar geleden dat ze
geknot zijn. Dergelijke bomen
moeten omzichtig behandeld
worden. Zou je al het achterstal
lige knotwerk ineens uitvoeren,
dan loopt de boom het risico om
dood te gaan.
Een aantal Zeeuwse dijken die
gesierd worden door knotbo
men, is in beheer bij Het Zeeuw
se Landschap. Als dergelijke ka
rakteristiek Zeeuwse land
schapselementen niet veilig ge
steld worden, is de kans groot
dat ze verdwijnen. Het Zeeuwse
Landschap heeft op dergelijke
dijken de plantrechten gekocht.
De vaak dure grond hoeft dan
niet te worden aangekocht om
het behoud van de bomen te
waarborgen.
De functionele betekenis van
het knotten is niet meer wat het
geweest is. Toch wordt het knot
ten van bomen in stand gehou
den. Niet alleen voor het mooie
plaatje, maar ook omdat de bast
in zou kunnen scheuren. Als de
knotboom al jaren geknot
wordt, is er een dik stelsel van
afgezaagde takken ontstaan.
Als enkele jonge takken hierop
uitgroeien tot hele grote, zware
exemplaren dan zou het oneven
redig evenwicht het einde van
de boom kunnen betekenen. In
onze gecultiveerde tuinen wordt
het principe van het knotten
ook toegepast. Denk maar aan
de bolbomen, zoals de bolcatal-
pa of de bolesdoorn.
Carolien van de Kreeke
Het was 'n doönkeren tied
toen ik mien kammeraod
Henk leerde kennen. Ik lag alleê-
nig in 'n tweêpersoanskaèmer in
't zieken'uus bie te komme van
'n bypass-operatie. Net toe 'k
d'r an lag te dienke, dat 't gezel
lig zou weze as 't aandere bédde
ok in gebruuk enome zou oare,
reeë 'n paèr zusters 'n nieuwe pa
tiënt naè binne. De man was t'r
nog nie eêmaè bie. Z'n oad rolde
nog 'n bitje slapjes een in were
in z'n oagen keke mien lodderig
an. Oöndertussen wier d'n aolf
zittend in z'n bédde geïnstal
leerd.
„Willu nog wat was de leste
vraège van eên van de zusters.
M'n buurman schudde z'n oad
in de zusters verliete 't vertrèk.
Intusse lag ik te popele om 'n ge-
sprèk an te knoape. Verschrikke
lijk interessant zag die vint t'r
nie uut, ma jao, 't is beter dan
niks, doch ik bie m'n eige.
„Arte?", vroeg ik, toe de deure
achter de leste zuster was geslo
te. „Dat arte van mien bluuf ie
dere keer stille staè", staèmelde
de man. Ie strekte z'n aand uut
om z'n eige voor te stélle. Ik dee
't zèllefde, ma de bédden stienge
te vérre van mekander vandaè-
ne. Daèrom pompten wilder oön-
ze aanden ma 'n bitje in 't lucht
ledige een in were.
„Ik eête Henk", zei de man. „Ik
eête Joop", aantwoordde ik in
ik vervolgde: „Dat arte van
mien loapt nog stees, ma daè is
dan ok aolles mee ezeit. Ik noe
vier omleidingen, 't Zou noe be
ter motte gaè, ma ik voele mien
eigen nog stees as 'n schuttel
doek." „Och m'n d'n tied", zei
Henk.' „Ik d'r speciaol 'n paèr
snipperdaègen vö op 'enome",
in zöwaèr grinnikte t'n d'r 'n bit
je bie. „As ik nie vódien uut d'n
tied bin, leg ik ier om op 'n rui-
larte te wachten."
„Steek wé j'n aand naè bove, as
je voelt dat j'n arte stil bluuf
staè, dan za ik de zuster bèlle",
aantwoordde ik. „Das 'n eêle ge-
ruststèlling", zei Henk. „Ik za je
vanaèvend wé 's vertèlle wat
mien vorige weke is overkom-
me", vervolgde d'n vertraauwe-
lijk.
Toen viele z'n oagen dicht. Ik
dienke dat oöns gesprek em 'n
bitje te vee op'ewoönden ao. Ok
ik ao meer epraèt dan ik de leste
daègen gewénd was. Tevree om-
da 'k 'n acceptaobele kaèmerge-
noat ekregen ao, voelde ik mien
verstaand langzaèm'an 't nul-
punt bereiken. Tied vó 't mid-
dagslaèpje in vervolgens twee
waèrreme aèrremen om mien
ene van 't liefste bezoek. Nie vee
praète ma lékker 'n aolf uurtje
saème weze, net as tuus...
„Ze mien vandaège wï van de
monitor aof'aèlt", vervolgde
Henk dien aèvend z'n ver'aèl.
„Ik bin a 'n aolf jaèr an 't sukke-
le mee om d'n aèverklap 'n stil
staand van mien arte. Soms lég
ik in 't ziekenuus in soms aore
ik tuus verpleegd deü mien
vraauwe, ie gediplomeerd ver
pleegkundige is. De cardioloog
ei mien ezeit, da 'k op de lieste
staè vö 'n ruilarte, ma dan mot
t'r wé eêst eêntje doadgaè die
nét zö'n arte eit, as ik noadig
Dan mot t'n bovendien nog 'n
machtigieng etekend dat t'n
z'n arte aof wil staè in as z'n fa
milie 't dan ok nog goed vindt,
krieg ik z'n arte. De kaanse dat
je de postcodeloterie wint is
groater, mien vintje."
Henk nam even een pauze. Ie
hijgde 'n bitje. Op dat oagenblik
voelde ik angst dat 't em tevee
oaren was. Ma as 'n vint mee 'n
willetje rechttte d'n z'n rik in
vervolgde z'n ver'aèl. „Vorige
weke lag ik lékker confortaobel
in mien bédde tuus, toen mien
vraauwe mien lunch op bédde
brocht. Midde op 'n blad stieng
'n zaolig bord mee aèvermoutse-
pap naè mien te glimlache. Gin
eêne kan dat zö goed zonder
klontjes koke as mien vraauwe.
Ze ree 't bèddetaèfeltje vö mien
neuze. Ik zat eve stil te geniete
van d'n anblik van dat borretje
pap, toen d'r 'n vrimde gedachte
in mien op kwam. Stél noe 's vö,
doch ik bie mien eigen, da 'k op
dit oagenblik 'n artestilstaand
zou kriege. Oe zou ik dan vaolle,
voorover of achterover? Toe ik
biekwam lag ik ierbove an de
monitor op de 'intensive care'.
Ik was mee mien neuze in de
aèvermoutsepad evaolle." Op
dat oagenblik zag ik dat z'n ge
zicht z'n eige vertrok in 'n
grijns. Ik voelde de schotsen van
mien bostbeên over mekaore
schuve. Het gierend lache ver-
oarzaèkte 'n vreêselijke piene -
op de boste, ma ik ao 't nie wille
misse.
Toe ik naè mien oöntslag uut 't
ziekenuus wi tuus-was, kwam
Henk mien bezoeke. Of ik wou
of nie, nam d'n mien mee naè 't
verwèrremde zwembad van 'n
revalidaotieinrichting.
Op 'n dag béide d'n mien op.
„Hallo Joop, je spreekt mee
Henk. Ik lègge noe in 't zieke
nuus in Rotterdam. Het gaèt ge-
beure, m'n vintje. D'r is 'n
nieuw arte naè mien oönderweg-
te." „Henk, ik gaè m'n eige
vanaof noe op joe instèlle, mien
kammeraod. Dat èllept. Ik bluve
an je dienke tot dat je mien op-
bèlt dat je nieuwe arte d'r in
zit", riep ik blie.
Zèllef eit t'n mien nie ebèld. D'r
kwam wè 'n kaèrte, mee 'n paèrs
raandje... 'overleden mijn innig
geliefde echtgenoot'.
Joop van Zijp
De raadkaart van vorige
week had nogal wat over
eenkomsten met die van veer
tien dagen geleden. Een markt
en op de achtergrond een mo
len. Gelet op het grote aantal in
zendingen is de Markt in Ter-
neuzen kennelijk herkenbaar
der dan die in Vlissingen. „Een
schilderijtje van die kaart
hangt bij mijn moeder in de
woonkamer te Terneuzen",
schrijft J. A. van Wijck uit Oos-
terland. „Mijn vader had deze
kaart ook bij zijn kaartenverza
meling, hij was vroeger een fer
vent verzamelaar van oude an
sichtkaarten."
Voor B. Bliek uit Vlissingen is
het een beeld van zijn geboorte
plaats. „De Markt gezien vanuit
de richting Burgemeester Geil-
straat, in de richting van de De
Jongestraat. De molen is de
stadsmolen van Jan van de Ree,
gebouwd in 1853 en in 1917 van
zijn kap ontdaan. Achterin is de
De Jongestraat te zien. Het was
oorspronkelijk een smalle zijtak
van het kanaal met op het eind
een spuisluis, een waterkering
tussen de oude gemeentehaven
(thans markt) en het kanaal
(Heerengracht). Deze zijtak is
in 1871 gesloopt en gedempt."
De huizen rechts staan volgens
Bliek in de oude Molenstraat,
thans Kersstraat. „In 1893 is de
straatnaam gewijzigd; de naam
is waarschijnlijk afkomstig van
de zogenaamde kaarsbranding
bij publieke verkopingen. Bij
zo'n verkoop brandde men in de
vierschaar achtereenvolgens
die Terneuzen nog heeft. „Want
jammer genoeg heeft men zo
wat alles afgebroken wat vroe
ger Terneuzen tot zo'n gezellige
en aantrekkelijke stad maakte."
M. S. Hamelink-Dooms uit Mid
delburg vertrok 53 jaar geleden
uit Terneuzen, maar herkent de
afgebeelde situatie nog goed.
„Op de markt woonden voorna
melijk mensen die een zekere
welstand genoten. Niet te zien
op de foto zijn de gezellige ca-
fé's waar je dansen leerde; ook
niet het voormalige kantonge
recht, nu een restaurant."
A. Sponselee uit Sas van Gent
wijst op het zijstraatje links, de
Molenwerf. „Er staat nu het ge
bouw van Emergis, met bij de
ingang een muurtje met hierop
in de vorm van een ongeveer
kwart 'namaakmolensteen' de
tekst: eerste steen gelegd d.d. 20
mei 1983."
C. F. Stevense uit Middelburg
merkt op dat de molen eerst ei
gendom was van Jan de Jonge
uit Zaamslag (overigens niet de
naamgever van de De Jonge
straat, dat was een wethouder).
„In de Tweede Wereldoorlog
stond er afweergeschut op de
molenromp. De resten zijn in
1981 afgebroken en toen restte
alleen nog de gevelsteen met de
namen van de gemeentebestuur
ders", aldus Stevense.
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar:
A. T. Zegers-de Feyter, Terneu
zen, J. A. Heerenthais, Nisse en
F. van Opdorp, IJzendijke.
Er waren in Zeeland steden en steden. De klei
nere werden smalstad genoemd. De nieuwe
raadkaart uit de collectie van Hans Lindenbergh
toont een deel van een kleinere stad. De vraag is
uiteraard: om welke stad gaat het? Nadere bijzon
derheden (naam straat, situatie toen en nu) zijn
welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
18 november worden gezonden naar:
Redactie PZC Buitengebied, postbus 31, 4460 AA
Goes; fax 0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van een goede oplossing worden
drie waardebonnen verdeeld.
drie waskaarsen. Zolang een
kaars brandde, was er koop- en
biedgelegenheid. Kersstraat is
waarschijnlijk een dialectische
vorm van Kaarsstraat."
De 82-jarige E. Busman-Leunis
uit Terneuzen herinnert zich
dat er twee molens in de stad
waren, 'maar ik heb er nooit
wieken op geweten'. In een van
de witte huisjes links woonde
de eigenaar van de molen. „In
die tijd had je het Nederlands
Padvindergilde. We huurden de
molen voor een luttel bedrag.
Het was een gezellig clubhuis,
maar in de winter niet warm te
krijgen. Op zaterdagmiddag wa
ren er wel veertig tot zestig
meisjes aanwezig. In een ander
huisje links was een depot van
het Nederlands Bijbelgenoot
schap."
D. E. Tollenaar uit Terneuzen
geeft aan dat voor de muur van
het eerste huis links de ingang
van de Zandstraat te zien is. „In
dit huis woonde Frans Kense,
broodbakker op hel Boeregat.
In het huis eraan gebouwd
woonde de familie Molsaeke.
De man was vertegenwoordi
ger. Later was in dit pand de
vuurwerkwinkel van Urk geves
tigd, daarnaast de ingang naar
het Molenpad, waar jeugdhuis
Het Kotje stond. Naast de wo
ning van de familie De Smidt
slagerij Van de Bent."
Nu is op de hoek Kersstraat-De
Jongestraat de Fortisbank ge
vestigd, meldt M. de Blaey uit
Terneuzen. „Aan de overzijde
vinden we nu Manpower, met
daarnaast de schoenmakerswin
kel van Wentzier en de kaaswin
kel van De Caluwé."
H. Hamelink uit Middelburg
noemt de molenrest - geruime
tijd in gebruik als jongerencen
trum Tiffany - één van de weini
ge dingen uit vervlogen tijden
