Wandelbos r
een verleden
PZC
Tip fghps
Omzet reisbranche
stagneert
Picknick vanuit het graf
zaterdag 11 november 2006 W21
Het kerkhof van Poltava in Oekraïne ligt vlak
buiten de stad en glooit eindeloos over vrien
delijke heuvels. Ik heb wel wat met begraaf
plaatsen. Vooral in het buitenland en op
plaatsen waar de dood niet wordt weggestopt in sombe
redodenakkers, grijs en grauw, droevig en donker.
Nee, dan Zuid-Europa, of de Latijns Amerikaanse
'anden. Mensen worden daar vaak begraven in een soort
opgestapelde schoenendozen. Witte appartementen-
blokken van Magere Hein, blinkend in de zon. Op elk
graf foto's van de overledene. Niet zelden een vitrine met
herinneringen aan de dierbare. Kleine dingetjes, soms
briefjes van kinderen,'of kleinkinderen. Ontroerende
boodschappen aan de bewoners van het dodenrijk.
Opa je was de beste'. Prachtig. De grote begraafplaats
Athene, blinkend schoon. Er wordt gepoetst en ge
schrobd, verse bloemen sieren de graven. Mannen, vrou-
Wen> kinderen, ze praten tegen de doden. Hier en daar
®isnik, soms een lach of een diepe zucht. Barcelona,
ome. Buenos Aires, Santiago, Parijs, de begraafplaat
sen leven er op de een of andere manier.
In de noordelijke landen voel ik me ongemakkelijk
op het kerkhof. Misschien ligt het aan mij. Maar neem
nou de meeste begraafplaatsen in Noord Amerika. Het
zijn net golfbanen. Graven zie je niet. Die liggen verbor
gen in het gras en zijn alleen herkenbaar aan een meta
len afdekplaatje met de naam van de overledene. Zon
der twijfel zijn er mensen die juist dit afstandelijke en kil
le op prijs stellen, maar ik ben ervoor om de doden nog
een tijdje bij ons te houden en het afscheid zo een klein
beetje te rekken. Afijn, het kerkhof van Poltava dus. Ook
dat heeft weer iets speciaals dat me aanspreekt. Ik be
zoek het graf van de gezochte vader samen-met een paar
van zijn vrienden. W'e halen ze op bij het flatgebouw
waar ze wonen. Dat is al geen feest. In Oekraïne vindt
men veel sombere flats en in Poltava de allersomberste.
De gebouwen zijn afgeleefd en uitgewoond. De
vrienden wonen op de 10de verdieping. Daardoor ko
men we een paar keer in de lift terecht. Ook geen pretje.
Al schokkend en knarsend beweegt het ding van bene
den naar boven en weer terug. Als de rammelbak stopt
en de deuren gaan open valt hij plots 20 centimeter
naar beneden. Het hart staat dan even stil. De gaanderij
en die naar de voordeuren van de woningen leiden geven
het begrip 'achterstallig onderhoud' een nieuwe beteke
nis. Eigenlijk lijkt het er in de hoogbouwwijk van Poltava
nog het meest op alsof de F-Side samen met alle andere
Sides van Nederland zich een weekje flink hebben uitge
leefd. De glascontainers beneden zijn dan ook tot de
rand gevuld met lege wodkaflessen. Ik begrijp dat.
De vrienden waarmee ik het kerkhof zal bezoeken
zijn vriendelijke en waardige mensen. Ze zijn bezig met
het vullen van een picknickmand. Er gaan broodjes
worst in en stukjes kaas, wat fruit, groene salade, een
flesje zelfgemaakte wijn en een stevige fles wodka,
Pas op het kerkhof begrijp ik waarom. Tussen de
graven staan overal picknicktafels. Misschien wel meer
dan duizend moeten het er zijn. Wie hier de doden be
zoekt gaat namelijk traditioneel een hapje eten en een
slokje drinken. Samen met de overledene. Want van alle
spijs en drank wordt een gedeelte op het graf gelegd. On
der het eten denkt men aan de dierbare.
Er wordt over hem gesproken, herinneringen wor
den opgehaald en verhalen verteld. Er wordt gegeten, ge
dronken en gelachen. Het is gezellig op het kerkhof van
Poltava op zondag in de zon. Pas wanneer de gehele
picknickmand leeg is vertrekken we weer. ledereen staat
even stil bij het graf voor nog wat laatste woorden. Tot
volgende week Dimitro. Als het niet regent tenminste.
En, oh ja, Dinamo Kiev staat weer bovenaan.'
Opgewekt gaat ieders zijns weegs. Ook deze men
sen zullen hier eens hun laatste rustplaats vinden. Ook
zij zullen uiteindelijk meepicknicken vanuit het graf. En
ookzij worden niet vergeten. Waarom hebben wij dat
soort tradities nou niet, vraag ik me af? Misschien is
daarom het cremeren bij ons zo populair. Je kunt beter
in rook opgaan omdat je er hier als dode eenvoudigweg
niet meer bij hoort.
De Nederlandse reisbranche heeft het afgelo
penjaar qua omzet een pas op de plaats ge
maakt. De 50 grootste reisbedrijven van Neder
land gingen er in 2005 gemiddeld 0,1 procent
in omzet op achteruit. Dit meldt het vakblad
Reisreveu op basis van de jaarlijkse top 50, die
nog steeds wordt aangevoerd door (het Duitse)
TUI, gevolgd door (het Nederlandse) Oad en op
plek 3 (het opnieuw Duitse) Thomas Cook. Reis
bedrijven die direct via internet verkopen, doen
het juist wel goed. De groei zit bij online-reisbe-
drijven als Sunweb, Jiba, VakantieDiscounter,
FOX en Bizz Travel. In de eerste helft van dit
jaar bedroeg de online omzet in reizen in ons
land 572 miljoen euro. Dat is 16 procent meer
dan in dezelfde periode vorig jaar. De daling
van het aantal reisbureaus valt mee. Per 1 juli
dit jaar telde branchevereniging ANVR 1748
reisbureaus in ons land, 250 minder dan vijf
jaar geleden, maar de teruggang is lang niet zo
erg als tot nu toe werd aangenomen. Daar komt
bij dat ook steeds meer reisbureaus actief zijn
op internet.
Nieuwe parken van Landal
Landal GreenParks opent een nieuw park aan
de Duitse Oostzeekust: Landal Travemünde. Het
park, dat aan het strand op het schiereiland Pri-
wall ligt, opent op 3 augustus 2007 de poorten.
Maar er kan nu al worden gereserveerd. Dat
geldt ook voor het nieuwe Zwitserse park Lan
dal Vierwaldstattersee bij Luzern, dat op 20 juli
2007 open gaat. Travemünde krijgt de beschik
king over 63 luxe 6- en 8-persoonsbungalows,
die alle over een eigen sauna beschikken. Vier
waldstattersee in Morschach telt 42 nieuwe ap
partementen met centrale faciliteiten als een
overdekt zwembad met whirlpool en glijbaan
en een uitgebreid Wellness Thermen Com
plex.
www.landal.nl
Linksboven: Het Murnser Klif is een van de zeven 'kitesurfplaatsen' in Friesland. Er is een kitesurfschool.
Linksonder: Het Rijsterbos is een echt wandelbos.
Rechts: Een zwerfsteen met plaquette markeert de plaats waar ooit de Steenkist is gevonden en vernield.
De wandelingen
door het Rijsterbos be
ginnen bij de parkeer
plaats waar je het dorp
vanaf de weg Balk-Stavoren bin
nenkomt. De met blauwe paal
tjes gemarkeerde route is een
wandeling van anderhalf uur,'
die met rode paaltjes van een
uur www.itfryskeqea.nl
Bij het Murnser Klif duiden wap
perende vlaggen op een kite
surfschool. Voor de kust zijn
tientallen surfers te zien, die
hun snelheid ontlenen aan de in
de wind bollende vliegers. Er
zijn in Friesland nóg zes van die
kitesurfplaatsen. Willen de kin
deren niet meewandelen en ook
geen surfles? Drop ze dan in Sy-
brandy's Ontspanningspark in
Rijs, ontstaan uit een vogelpark,
maar uitgegroeid tot hét attrac
tiepark van Friesland. De nieuw
ste attractie is de Sky-ride, een
autobaan op een hoogte van 5
meter.
Weiness is toverwoord op nieuwe Landalparken.
Foto's GPD
Veelzijdig Vietnam
Summum organiseert bijzondere rondreizen
door Vietnam. Zo kan je in Ho Chi Minh City,
voormalig Saigon, de attracties per fiets bezoe
ken en in de Mekongdelta kun je bij families
thuis overnachten. In
Ho Chi Minh City zijn
overal fietsen te
huur, waar tevens
fietsroutes voor be
schikbaar zijn, zegt
Summum. Deze voe
ren de fietsende be
zoekers langs alle re
levante bezienswaar
digheden die de stad
te bieden heeft. Alter
natief voor de iets
minder sportieve rei
ziger is natuurlijk de
riksja oftewel
fietstaxi. In de Me- Riksja in Vietnam, voor de
kong Delta - qua op- minder sportieve reiziger,
pervlakte even groot
als Nederland waar 17 miljoen mensen wonen -
speelt het toerisme zich grotendeels af op en
langs het water. Summum stelt de reiziger in
staat om de Vietnamese gastvrijheid en het le
ven aan de Mekong Delta aan den lijve te onder
vinden door middel van een overnachting bij
een gastgezin in een van de dorpen.
www.summum.nl
K-Tours is failliet
Roro Touroperating BV, eigenaar van Egyptespe-
dalist K-Tours, is failliet en kan geboekte reizen
niet meer uitvoeren. Volgens het Garantiefonds
zijn 600 consumenten gedupeerd, van wie een
deel al in Egypte is, de overigen waren nog niet
vertrokken. Het fonds zorgt ervoor dat aange
vangen reizen kunnen worden voortgezet en
dat klanten op de geboekte datum naar Neder
land kunnen terugreizen. Alle consumenten die
bij K-Tours een nog niet aangevangen reis ge
boekt hebben kunnen zich tot hun reisbureau
wenden voor terugbetaling van hun reisgeld en
het boeken van een nieuwe reis.
Win een camperreisje
Bij de stand van Travelhome op de komende Va
kantiebeurs maken bezoekers kans op een mid
week camperhuur.
Op de stand staat een
originele Cruise Ame
rica camper type
CT25. Bezoekers kun
nen de camper van
binnen bezichtigen
en even plaats nemen
achter het stuur. Per
soneel van Travelho
me geeft tekst en uit
leg over de facilitei
ten van de camper.
Bezoekers die een vra
genformulier in deze
camper invullen, ma
ken kans op een gra
tis midweek camper-
huur in Nederland
om te ervaren hoe het is om met een camper op
vakantie te gaan.
www.travelhome.nl
Win een reisje in een cam
per op de Vakantiebeurs.
Majestueuze beuken van honderden jaren oud
staan in het Rijsterbos, van die woudreuzen
waarin verliefde stelletjes hun namen zetten.
Foto's It Fryske Gea
lce doden het ging. De mensen uit de
streek weten het wel: kloosterlingen
uit de Benedictijner abdij St. Odulfus in
Stavoren.
Tempeltje
Het Vredestempeltje zelf, gebouwd op
vier pilaren, is een verhaal apart. Het
moet kort na de val van Napoleon zijn
opgericht. Het raakte in verval, werd ge
restaureerd, maar overleefde de Twee
de Wereldoorlog niet. Schram: 'De Duit
sers lanceerden er vlakbij de V2 projec
tielen naar Londen. Onder dat oorlogs
geweld zakte het tempeltje in elkaar.'
Het werd na de oorlog herbouwd, maar
in 1969 wegens bouwvalligheid op
nieuw gesloopt. De eerste steen van het
huidige Vredestempeltje, weer met de
oorspronkelijke tekst, is in juni 1977 ge
legd door jhr. L.F.A.G. van Swinderen.
Afgezien van het feit dat van het 14e
eeuwse grafveld niets meer te zien is,
doen wandelaars er verstandig aan een
van de paaltjesroutes te volgen. Dan ko
men zij de mooiste bomen tegen, van
die woudreuzen waarin verliefde paar
tjes hun namen aan weerszijden van
een hartje zetten en grillig gevormde
grove dennen, allerlei varensoorten en
een rijkdom aan vogelsoorten, want
voor hen vormen wegen geen barrière.
In de herfst doen houtsnippen op hun
trek het Rijsterbos aan. Om ze te van
gen gebruikten de mensen vroeger een
snippenflouw. Een flouw is een 10 me
ter hoog en 28 meter lang valnet, dat op
een open plek in het bos heel wat snip
pen, die in het bos dekking wilden zoe
ken, naar beneden liet tuimelen. Er heb
ben er in het Rijsterbos wel 20 gestaan.
Nu is er nog één, bediend door een vrij
williger, niet voor consumptie, maar
om de houtsnippen voor wetenschappe
lijk trekvogelonderzoek te ringen.
Halverwege de wandeling lijkt het alsof
de lucht lichter wordt. Het is de invloed
van de Friese IJsselmeerlcust, een be
schermd natuurgebied. De Zuiderzee
sloeg ooit delen van het heuvelachtige
kustlandschap af. Zo ontstonden klif
fen, steile oevers van keileem. Strandpa
viljoen 't Mimserklif biedt een prachtig
uitzicht over het IJsselmeer. Een sympa
thieke zaak, waar de serveerster alstu
blieft en niet bitte zegt als zij de spijs
kaart aan een Duits gezelschap overhan
digt.
Het Rijsterbos, in het zuiden van Friesland, is een
schitterend wandelbos en heeft ook historische betekenis.
Dat er aan het besef daarvan in het verleden wel eens wat
schortte, leert een bezoek aan dit natuurgebied van It
Fryske Gea, een van de 12 'Landschappen' die in ons land
actief zijn op het gebied van natuurbescherming.
Loslopende honden noemt hij een hei
kel punt. 'Ik vind wel eens reeën in het
prikkeldraad die door honden zijn op-
gejaagd.'Schram is van plan er strenger
tegen te gaan optreden: een maand
lang waarschuwen en foldertjes uitde
len, daarna rücksichtlos bekeuren.
Wie de Murnserleane rechtstreeks
volgt naar het Murnsner Klif passeert
kort na het Vredestempeltje een graf
veld uit de 14e eeuw. Ook deze vondst
was een toevalstreffer. Kinderen, met
even weinig historisch besef als de bos-
arbeider in 1849, speelden een partijtje
voetbal met een schedel, die zij bij het
graven van een kuil hadden gevonden.
Dat het om een grafveld uit de late Mid
deleeuwen ging, konden archeologen
met zekerheid vaststellen, niet om wel-
niets meer over. Op de plek van het graf
herinnert slechts een sobere tekst aan
de archeologische vondst die niet als zo
danig werd herkend. Vast staat wel dat
mensen het meer dan 5000 jaar gele
den de moeite waard vonden in deze
omgeving te wonen en dat het nu nog
steeds een aangename plek is om te ver
toeven.
Het Rijsterbos is een echt wandelbos.
Het is niet meer dan 1500 meter lang
en 600 meter breed, maar de wandelpa
den beslaan meer dan twintig kilome
ter. De meeste zondagswandelaars haas
ten zich over de Murnserleane (de Kal-
verstraat van het bos) naar het Murnser
Klif aan het IJsselmeer, maar veel inte
ressanter zijn de met rode of blauwe
paaltjes gemarkeerde wandelroutes.
Terreinbeheerder Jan Schram vertelt
dat het Rijsterbos grotendeels bestaat
uit loofhout, vooral veel oude eiken, en
voor de rest uit naaldhout. Het beheers
plan (1999) geeft voorrang aan inheem
se soorten om het bos een natuurlijker
aanzien te geven. 'Dus hebben we de
laatste jaren heel wat douglas en lariks
weggekapt', zegt Schram. 'Het is nu al
een gevarieerder bos met open plek
ken, waar natuurlijke verjonging plaats
vindt. Een Vlaamse Gaai hoeft er maar
een eikel te begraven.'
Eekhoorn
Te betreuren valt dat het Rijsterbos een
eilandje in het Gaasterland is. Dat
maakt de uitwisseling met dieren in an
dere bossen, noodzakelijk voor popula
ties om op langere termijn te overle
ven, niet gemakkelijk. Schram heeft al
jaren geen eekhoorn meer gezien. Wel
vindt hij jaarlijks dode dassen, die het
slachtoffer van het verkeer zijn gewor
den, de op strategische plaatsen aange
legde dassentunnels ten spijt. In de
werkschuur staat een opgezet exem
plaar. Schram: 'Die vond ik aan de
Schotanusweg naar Oudemirdum, bij
een boerderij waar ze pompoenen en
courgettes te koop aanbieden. Mis
schien had hij zin in een courgette,
maar dan was het wel zijn laatste.'
Over reeën maakt hij zich minder zor
gen. 'Die kunnen beter dan de das naar
andere gebieden trekken. Maar het
mooiste zou een ecologische verbin
dingszone door de polder zijn.'
Een ander punt van zorg is dat de re
creatiedruk in het Rijsterbos, vooral in
vakantietijd, erg groot is. Op een mooie
zondagmiddag kunnen er zomaar 2000
a 3000 wandelaars lopen.
Hnnr CARLO NAGEL
Bosarbeider Herman Wessels
Kouwenhoven graaft in maart
1849 ontwateringsgreppels in
het Rijsterbos, op een steen
worp van de Zuiderzee. Bij het doorgra
ven van een ovale heuvel stuit hij op
een paar grote zwerfkeien. Hij reali
seert zich niet dat zij uit historisch oog
punt een belangrijke vondst zouden
kunnen zijn. Ook vuurstenen en aarde-
werkscherven, die hij op de schop
krijgt, doen bij hem geen lampje bran
den. De grondeigenaar, jhr. Van Swinde
ren, is er niet om om raad te vragen.
Kouwenhoven hakt de grote stenen in
stukken en gebruikt ze voor wegverhar
ding. Maar in de dorpen Rijs en Mirns
wordt over de vondst gesproken. Op 30
maart 1849 wijdt het Handelsblad er
een stukje aan. De archeoloog L.J.F. Jans
sen van het Oudheidkundig Museum in
Leiden spoedt zich naar het Gaaster
land om een onderzoek in te stellen.
Zijn conclusie is snel getrokken: hét eni
ge tot nu toe bekende 'hunebed' van
Friesland is kort en klein geslagen.
Later onderzoek, in 1996, stelt overi
gens vast dat het in het Rijsterbos niet
om een hunebed gaat, maar om een an
der prehistorisch graf: een steenkist.
Steenkisten werden grotendeels onder
gronds aangelegd, hadden geen ingang
en ook geen delcstenen. Ze werden ge
bouwd door mensen uit de Trechterbe-
kercultuur, die vanaf 3400 voor Chris
tus naar onze streken kwamen en die
ook de hunebedden bouwden. De Trech-
terbekermensen leefden in nederzettin
gen in de bossen op de hogere zand
gronden.
Van de steenkist in het Rijsterbos is dus
