Aardappels werden met de hand gerooid
Leven op het platteland
tussen 1900 en 1950
r~
Schouwspel
De boeren zijn volop in
de weer met het bin
nenhalen van de najaarspro
ducten. Een groot deel van
de aardappelen is inmiddels
geoogst en de suikerbieten
campagne loopt. Met grote
en slimme machines wor
den de gewassen van het
land gehaald. Nog maar een
halve eeuw geleden ging het
er heel anders aan toe.
Het rooien van de aardap
pels vergde een eigen tech
niek. Eerst moest het loof van
de aardappelstronk verwijderd
worden. Daarna konden de knol
len enkele weken in de grond
verharden. Pas daarna begon
het eigenlijke rooien. Met de
hand. De grond werd met een
spa losgewoeld, zodat de aardap
pel naar boven kwam. Dat was
bepaald zwaar werk. Vooral de
rug kreeg het flink te verduren.
De knollen werden meestal ver
zameld in rieten manden en
daarna gesorteerd. Formaat bij
formaat: de bonken, groten, drie
lingen, kleinen, krielen en po
ters.
De beschrijving staat in het
boek Het vergeten landleven. In
geborg Wind duikt in het leven
op het platteland tussen 1900 en
1950. Vergeleken met de huidige
situatie is sprake van een revolu
tie. Nog maar een halve eeuw ge
leden stonden mens- en paarden
kracht centraal. Zaaien met de
hand, oogsten met een zeis, de
was op de bleek en met paard en
wagen naar de markt. Het is alle
maal in een rap tempo compleet
veranderd.
'Een schatkist vol herinnerin
gen' - zo wordt het boek om
schreven. Tegelijkertijd laat het
zien dat het landleven in de eer
ste helft van de vorige eeuw be
zig was aan een sprong voor
waarts, niet alleen wat mechani
satie en teelttechnieken betreft,
ook op het gebied van hygiëne
en huisvesting.
Nog even terug naar de aardap
pels. De veredeling van rassen
nam een vlucht. Kweker Geert
Veenhuizen ontwikkelde 94 ras
sen. Schoolmeester Klaas de
Vries kruiste aardappels en gaf
elk nieuw ras de naam van een
van zijn kinderen. Toen ze alle
negen aan de beurt wai'en ge
weest, noemde hij het volgende
ras naar een favoriete leerlinge:
Bintje Jansma. Van alle aardap
pelrassen is bintje - nu op zijn
retour - wel de bekendste gewor
den.
Pijpenkoppen
Het is lastig om het landleven
voor heel Nederland tegelijk
weer te geven. Het verschilde
van streek tot streek, soms zelfs
per plaats. Wat in de ene streek
heel gebruikelijk was, werd in
eën ander deel van het land op
een andere manier gedaan. In
het noorden en oosten, van het
land werden aardappelkrabbers
gebruikt bij het rooien, ook wel
pijpenkoppen genoemd. Een
soort vingerhoedjes, om bij het
wroeten in de aarde de vingers
te beschermen tegen stenen glas
en scherven. Dat was nodig om
dat in de 19e eeuw veel gebruik
werd gemaakt van straatvuil als
bemesting, stelt Wind.
Het is lang geleden dat in Zee
land een grootscheepse land-
bouwmanifestatie werd gehou
den (de laatste was in 1988 op
Neeltje Jans). In het verleden
waren die in het hele land be
faamd. Evenals de jaarlijkse
Landbouwtentoonstelling in
Goes, vaak gecombineerd met
een presentatie van het Neder
landse Trekpaarden Stamboek.
Voor de bezoekers was er veel
nieuw landbouwmaterieel te
zien. Vooral tractoren waren
zeer in trek (dat is nauwelijks
veranderd).
Wind: „De nieuwste wanmo
lens, tractoren en andere handi
ge moderne apparaten werden
tentoongesteld en konden uitge
breid bekeken en bewonderd
worden. In het stadje Goes heer
ste gedurende de twee dagen
van de tentoonstelling een ware
feeststemming. In de avonduren
speelden op de Markt de plaatse
lijke muziekgezelschappen, op
verschillende plaatsen kon ge
danst worden en op de laatste
avond organiseerde de gemeen
te een daverend vuurwerk. Het
was hét moment om nieuwe con
tacten op te doen en oude con
tacten warm te houden."
Tegenwoordig rijden in oogst
tijd ook op zondag machines op
het land. Vroeger was die dag
echt (de enige) rustdag. Afhanke
lijk van welk geloof er beleden
werd, was er een- of tweemaal
(en soms driemaal) de gang naar
de kerk in zondagse kledij. Ook
een moment om voor en na de
dienst de laatste nieuwtjes uit te
wisselen.
Mede dankzij de foto's uit de ar
chieven van Spaarnestad en het
Nederlands Openluchtmuseum
schetst Wind een uitvoerig
beeld van het werken op de boer
derij en op het land. De plaats
van de mens daarin krijgt zeker
zoveel aandacht. Onder meer
over wat er gegeten werd. Ge
zien de zware lichamelijke in
spanning was een flinke, vette
hap onontbeerlijk. En liefst op
vaste tijden. Na een stevig ont
bijt om tien uur koffie, om
twaalf uur warm eten, om drie
uur thee of koffie en om zes uxxr
brood.
Het was eten wat de pot schaft,
met spek- en sudderlapjes,
worst en gehakt als populaire
vleessoorten.. Het meeste voed
sel, zoals groenten, fruit en aard
appels, kwam uit eigen teelt. In
november werd een varken ge
slacht. In het najaar was het
wecken aan de orde: bij afwezig
heid van een koelkast dé manier
om een voorraad voor de winter
aan te leggen.
Boerin
De boerin moest naast de zorg
voor kinderen en huishouden
(koken, naaien, verstellen,
de was doen) ook andere werk-
zaamheden verrichten. De
moestuin onderhouden, karnen.
De in 1931 opgerichte Neder
landse Bond van Boerinnen
en andere Plattelandsvrouwen
droeg in grote mate bij -aan
erkenning van de belangrijke
positie van de boerin binnen het
bedrijf. De huishoudelijke
voorlichting ten plattelande
voerde de boerin binnen in de
moderne gemakken van het huis
houden.
Rinus Antonisse
Het vergeten landleven. Door In
geborg Wind. Uitgave Terra
Lannoo, Arnhem (www.terralan-
noo.nl). Prijs 24,95 euro.
dinsdag 7 november 2006
Landbouwtentoonstelling in Goes in 1919. Het was hét moment om nieuwe contacten op te doen en oude contacten warm te houden. foto's uit Het vergeten landleven Het uitgaan van de kerk in Biggekerke
Aardappelen poten
Bijna altijd biedt de Wester-
schelde een boeiend
schouwspel. Boordevol dyna
miek en verscheidenheid. Vanaf
de monding wordt de rivier rich
ting Vlaanderen geleidelijk
smaller. De weidsheid is dan
ook vooral aan het begin van de
trechter te vinden. Een schip
waarbij een mens in het niet ver
dwijnt, wordt dan opeens zelf
een stipje tussen hemel en wa
ter.
Het is in feite de scheepvaart
waardoor er de laatste tijd zo
veel over de Westerschelde te
doen is. Vanwege de toeganke
lijkheid van de Antwerpse ha
ven is een nieuwe verdieping
van de vaargeul gewenst. Daar
door en door andere menselijke
ingrepen als inpolderingen, ra
ken dynamiek en verscheiden
heid in de knel. Hoe dat ook uit
pakt - de indrukwekkende luch
ten zullen wel blijven.
-
foto Ludo Goossens
•Ml
IIIIIIMMIIII
