c
De koetspaarden zijn welkom
Een beetje rare weken, nu de grootste drukte over is
Elk blik heeft
een eigen verhaal
Buitenplaatsen
in Kloetinge
23
De Collectie
dinsdag 7 november 2006
In De Collectie staat weke
lijks een museum in Zee
land centraal. De collecties
van de kleinere musea in
de -provincie worden in de
ze serie belicht. Deze week:
blikmuseum De Blikvanger
in Renesse.
Annemarie Heiligers in haar als ouderwets kruidenierswinkeltje in
gerichte blikmuseum. foto Dirk-Jan Gjeltema
H. Pauw van Wieldrecht maakte in 1890 de eerste foto van het jachthuis.
In de stallen van het koetshuis zijn de antieke giet- en smeedijzeren
ruiven bewaard gebleven.
Vraag een verzamelaar met
een verleden als onderwij
zer én een meer dan gewone be
langstelling voor kunst en ge
schiedenis naar haar favoriete
blik en de voorbeelden vliegen
om je oren. Er is in de loop der
jaren tenslotte heel wat moois
en gedenkwaardigs 'ingeblikt'.
In blikmuseum De Blikvanger
in Renesse zijn er hoogtepunten
te over.
Het oudste exemplaar is, met
z'n donkere prent, misschien
niet het meest attractieve blik
uit de verzameling van Annema
rie Heiligers. Bijzonder is de
Duitse tabaksdoos uit 1840 wel.
De afbeelding is er nog met de
hand op geschilderd.
Dat geldt voor de later geprodu
ceerde blikken niet, maar dank
zij haar nu al jaren aanhouden
de verzamelwoede weet Heili
gers als geen ander welke voor
werpen in haar circa 4000 blik
ken tellende collectie als origi
neel zijn aan te merken. Van dat
schattige oranje blikje met ooie
vaar dat ter gelegenheid van de
geboorte van de toenmalige prin
ses Beatrix, gevuld met een be
schuit met muisjes, werd uitge
deeld - zijn er nog best veel in
omloop.
De uitgebreide verzameling blik
ken gewijd aan het honderdja
rig bestaan van het koninkrijk
der Nederlanden (1813-1913)
kan daarentegen als zeldzaam
worden gezien.
Heiligers liep haar 'tic' bij toe
val op in 1965. Op de vuilnisbelt
van haar toenmalige woon
plaats Noordwelle vond ze een
groot jamblik van Flipje Tiel.
Ze is een rasverzamelaar, erkent
ze grif. Brilletjes, carbietlam-
pen: de Renesser museumeige
naar heeft nog heel wat meer ob
jecten in veelvoud in bezit.
„Maar verschillende mensen uit
het dorp die dat jamblik zagen,
zeiden meteen; ik heb ook nog
wel iets voor je. Binnen de kort
ste keren had ik er vier. Ik
dacht: hé, nu is het begonnen."
Met het blikmuseum (sinds 12,5
jaar) als resultaat. Want, eerlijk
is eerlijk, wat heb je aan al dat
moois als je blikjes in blikken
opslaat om je alsmaar uitdijen
de verzameling een plaatsje te
kunnen geven. Dus werd de wo
ning van Heiligers en haar echt
genoot in Renesse met een mu
seumruimte uitgebreid.
Heiligers heeft bovendien een
zwak voor nostalgie; voor din
gen die verdwijnen. Zoals ze
ook intens kan genieten van stijl
stromingen als jugendstil en art
deco. „Beide dingen kom ik in
blik vaak tegen." Het maakt dat
het vuurtje in haar zoveel jaar
later nog altijd door een 'blik-
kie' aangewakkerd kan worden.
„Ja, ik blijf altijd naar bijzonde
re exemplaren op zoek."
In haar als ouderwets kruide
nierswinkeltje ingerichte mu
seum vertelt elke plank, elke vi
trinekast en elke hoek een eigen
verhaal.
Hoogte- en dieptepunten in de
geschiedenis (als een soort stof
felijk gemaakte historische ca
non) zijn in alle kleuren en ma
ten terug te vinden. De grijzige
Welfareblikken die in oorlogs
tijd - gevuld met voedsel - wer
den gedropt en een zeskantig
oranje blik gemaakt naar aanlei
ding van de in Amsterdam ge
houden Olympische Spelen in
1928.
Andere blikken maken weer dui
delijk hoe algemeen gebruikt
het materiaal vroeger was, juist
omdat vele dagelijkse produc
ten erin bewaard werden. Neem
de tabaksdozen (waarvan som
mige halfrond waren zodat ze
Esme Soesman
Blikmuseum De Blikvanger aan
de Capelweg 18 in Renesse is ge
opend op dinsdag (10.00-12.00
uur), woensdag (14.00-17.00
uur), elke derde zondag van de
maand (13.00-17.00 uur) en 19
november, 17 december, tweede
kerstdag en 7 januari. Meer in
formatie via www.blikmu-
seurn.nl.
makkelijk in de kontzak gestopt
konden worden). Of die bus le
vertraan, die elke keer weer kre
ten van afschuw uitlokt bij mu
seumbezoekers. „Het publiek
zorgt zelf ook voor hele leuke
verhalen. Dat maakt het nog
eens extra leuk."
Kijk, wijst Heiligers op een veld
fles en jerrycan uit Lourdes die
met gewijd water gevuld zijn ge
weest. Deze beauties staan in
haar rooms-katholieke hoekje.
Elders zwerven nog juweeltjes
als een blikken poppenhuis,
broodtrommel en kooktoestelle-
tje rond.
Met vijf thematentoonstellingen
per jaar probeert Heiligers
steeds weer extra aandacht aan
een ander stukje van haar collec
tie te besteden.
Vanaf 7 november is het thema
Oma's keuken in kerstsfeer,
waarbij naar een combinatie
met emaille is gezocht.
Als het om Zeeuwse bui
tenplaatsen gaat, komt
meestal Walcheren in beeld.
Daardoor is onbekend dat
ook Zuid-Beveland veel kas
telen en buitenplaatsen
had. In Kloetinge bestaan
er nog twee. Daarover gaat
het boek Over ambachtshe
ren en kasteelbergen van
Marian Lenshoek-Smeets
en Ronald van Immserseel.
Ze tonen zich bescheiden aan
de buitenwereld. De buiten
plaats aan het Kloetingse Markt
veld en het ambachtsheerlijke
Jachthuis aan de Jachthuis
straat. De gebouwen torsen
geen eeuwenoude geschiedenis
mee, de omgeving waarin ze
staan doet dat wel. Van de bui
tenplaats aan de markt is vooral
de nauwelijks zichtbare tuin
zeer bijzonder.
Dichter Hans Warren ging er in
maart 1979 op bezoek en doet in
zijn Geheim Dagboek verslag.
'Het is een park met eeuwenou
de bomen, een vluchtheuvel,
grachten en vijvers. Soms zagen
we tien, vijftien uilen bij elkaar
in de bomen en struiken zitten.
Geluidloos vlogen ze rond. On
der de bomen bloeiden duizen
den winterakonieten en hon
derdduizenden sneeuwklokjes,
je kon er niet lopen zonder er
een paar te vertrappen, al paste
je nog zo goed op.'
Dat voorjaarsbeeld bestaat nog
altijd. Want de familie Lens
hoek, sinds 1895 eigenaar van
panden en paradijselijke tuin,
hecht aan behoud van cultureel
erfgoed. In het oude koetshuis
met stallen, naast het herenhuis,
zijn de antieke giet- en smeedij
zeren ruiven voor de koetspaar
den nog aanwezig. Het is als één
van de weinige in de provincie
vrijwel in de oorspronkelijke
staat (1851) bewaard gebleven.
De oorspronkelijke woning van
de buitenplaats uit het begin
van de achttiende eeuw, werd in
1924 gesloopt en vervangen
door een villa, ontworpen door
architect A.L.J. Goethals uit
Middelburg. Het koetshuis bleef
staan, evenals de in 1896 ver
nieuwde koetsierswoning er
naast. Tot de buitenplaats be
hoorde inmiddels ook het huis
Geertesplein 1, één van de
oudste woningen in Kloetinge
(uit 1616), nu kantoor van de
Lenshoeks. In 1916 werd de
voormalige pastorie gekocht,
De buitenplaats Kloetinge vanaf het Marktveld. Van links naar rechts: de koetsierswoning, het koetshuis, de in 1924 gebouwde villa en op
de hoek de oude pastorie. foto's uit besproken boek
waar in 1817 de bekende weer
kundige C.H.D. Buys Ballot, op
richter van het huidige KNMI,
het levenslicht zag.
Zo is van lieverlee een uit ver
schillende gebouwen bestaande
buitenplaats ontstaan, die de
oostkant van het Marktveld do
mineert: koetsierswoning, koets
huis, villa, oude pastorie en om
de hoek de oude slagerswoning
Geertesplein 1.
Bij de aankoop ruim honderd
jaar geleden, schakelde Willem
Lenshoek boomkweker D.J. van
der Have uit Kapelle in voor her
inrichting van de tuin, mét be
houd van de oude, vaak uitheem
se bomen. Tegenwoordig zijn er
drie gedeelten: een landschappe
lijke tuin achter de huizen, daar
achter de oude kasteelberg uit
de elfde eeuw en vervolgens de
siértuin.
Jachthuis
De buitenplaats waarop sinds
1871 het Jachthuis staat, is het
domein van de ambachtsheren
en -vrouwen van Kloetinge. Die
hadden sinds de tweede helft
van de 18e eeuw een groot heren
huis aan het Geertesplein in be
zit, waar in 1881 de nieuwe pas
torie (later gemeentehuis, nu
woongemeenschap ouderen)
werd gebouwd.
Dat ambachtsherenhuis paste
bij de status van de ambachts
heer, de plaatselijke alleenheer
ser, die het tot aan de Franse
tijd voor het zeggen had. Onder
de ambachtsheren van Kloetin
ge zijn veel Van Borseles te vin
den. Maar ook het geslacht Van
Brederode speelt in de zestiende
en zeventiende eeuw een rol.
Daarna is het de beurt aan de
familie De Jonge van Ellemeet.
In 1843 komt de ambachtsheer
lijkheid voor 13.000 gulden in
bezit van J.C. Clotterbooke-Pa-
tijn.
De huidige ambachtsvrouwe is
J.J. van Dijk van 't Velde-Rade-
macher Schorer. In het boek
zegt zij: „Een ambachtsvrouwe
kan zeker een functie vervullen
in het dorp. Hoewel symbolisch,
hecht ik persoonlijk sterk aan
de waarde die de ambachtsheer
lijkheid hier tegenwoordig nog
heeft. Juist in deze tijd: in het
algemeen hebben we al zo wei
nig tradities en een eigen burge
meester heeft het dorp ook niet
meer. Daarbij wil ik graag iets
voor het dorp doen."
Alsof de tijd heeft stilgestaan.
Jaarlijks geeft de muziekvereni
ging een concert op het Jacht
huis, de ambachtsvrouwe steunt
plaatselijke activiteiten, opent
de hobbytentoonstelling en be
noemt de nieuwe leden van
handbooggilde Sint Sebastiaan.
In de kerk bevindt zich een am-
bachtsherenbank met familiewa
pens.
Het auteursduo Lenshoek-Van
Immerseel heeft een zeer lees
baar boek samengesteld. Met
kort aandacht voor de geschiede
nis van het dorp en de kastelen
en de ontwikkeling van de am
bachtsheerlijkheid.
Rinus Antonisse
M. Lenshoek-Smeets en R. van
Immerseel: Over ambachtsheren
en kasteelbergen. De geschiede
nis van twee buitenplaatsen in
Kloetinge - Uitgeverij De Kope
ren Tuin in Goes, in samenwer
king met stichting De Vijf
Cappelarijen/Ambachts
heerlijkheid Kloetinge en de
Kastelenstichting Holland en
Zeeland. Prijs 27,50.
In een verre hoek van de Vroon-
landseweg in Kapelle telen Ivo
van Gaaien (40) en Janette van
Gaalen-Doppenberg (38) aard
beien onder ruim een halve hec
tare glas. Ze telen ook kersen,
frambozen en bessen en verder
op in het dorp peren en appels.
De kinderen, Wilco, Lilian, Jan,
Annemieke, Miranda en René
helpen af en toe ook een handje.
In Onder glas volgen we het ge
zinsbedrijf van week tot week.
Wat krijgen we nou? Ivo in
een lange broek! Is hij
soms van zijn geloof af? „Tja,
het kon geloof ik niet langer, al
ben ik zelf geneigd om het erg
lang vol te houden. Maar ik ging
een eindje fietsen met René, hij
moet zijn pas verworven kunst
per slot nog oefenen, toen er een
fietser achter ons opdoemde.
Die riep: 'Heu, het is eind okto
ber, hoor'. Het was de dominee.
Dat is nog niet zo erg, maar de
kinderen bleken ook min of
meer gegeneerd. Toen ik ze van
school ophaalde, begonnen ze er
ook over. Bij ons in de kas was
het nog tussen 25 en 30 graden,
dus die korte broek zat me nog
best goed. Nou ja, een spijker
broek dan maar."
Janette is druk bezig met de
schoonmaak van de sorteerma-
chine. Nu alle peren daar over
heen zijn gegaan, moet alle sap
en drap dat erlangs is gelopen,
grondig worden weggepoetst.
„Er is natuurlijk weieens een
peertje stuk en dat geeft rom
mel. Als je dat niet op tijd
poetst, loopt dat ding geheid
vast."
Na een poosje staat de machine
weer spic-en-span te glimmen.
Alle peren hebben nu het be
drijf verlaten. Ivo heeft er geen
spijt van, dat hij ze heeft opge
slagen toen de de prijs door alle
bodems heen zakte. „Er was
toen niets meer te verliezen en
al krijgen we nu ook geen we-
reldprijs, het is tenminste nog
iets."
De beslissing om nu te sorteren
en de boel naar de veiling te
brengen, was goed beschouwd
niet aan Ivo en Janette, want de
rioleringswerkzaamheden aan
de Vroonlandseweg beginnen
snel. Er is een goede kans dat de
maatschap de peren helemaal
niet meer weg kan krijgen, als
een kraan eenmaal aan het gra
ven is. Janette heeft al een flin
ke telefoonronde gedaan naar
mensen die iets hadden opgesla
gen in de koelcel en naar een
kennis die een kar wilde lenen.
„Ze hebben nog een paar dagen
de tijd, als het open ligt, zullen
ze moeten wachten."
Overigens zijn de ambtenaren
bij de gemeente Kapelle op bete
re gedachten gekomen, nadat
ook buren zijn gaan klagen over
het feit dat de toegang tot de
dreef enkele weken geblokkeerd
dreigt te worden. Ivo: „Er zijn
nu rijplaten beloofd." Janette:
„Eerst zien, dan geloven."
Het zijn een beetje rare weken.
Nu de grootste drukte over is,
krijgt de familie Van Gaaien
tijd voor dingen die óók moeten
gebeuren. De tandarts, bijvoor
beeld. Janette moet terugkomen
en Wilco ook. „Hij moet voor
het eerst een gaatje laten vullen
en ik zit te twijfelen of ik mee
moet. Ivo vindt van niet, maar
zelf heb ik het ook helemaal niet
op de tandarts, misschien moet
ik mee als morele steun."
„Onzin", zegt Ivo, „als je wilt
dat het een vent wordt, laat je
hem alleen gaan." Daar zijn ze
dus duidelijk nog niet uit.
Minder opgewekt zijn de berich
ten over het been van Janette,
waaraan ze al maanden pijn
heeft. De specialist in Bergen op
Zoom stelde de diagnoseher
nia, met het advies voor een ope
ratie. Daar heeft Janette erg wei
nig zin in, want het kost enorm
veel tijd om daarvan op te knap
pen. „Ik ga eerst nog eens probe
ren of de fysiotherapeut er wat
mee kan. Misschien met oefenin
gen of kraken. Bovendien weet
ik nu dat het uit mijn rug komt,
wellicht heb ik mijn rug belast
door mijn been te ontzien. Het
lijkt net of het al ietsje beter
gaat."
Een heet hangijzer in de maat
schap is het huwelijkjubileum.
Afgelopen week waren ze drie
jaar getrouwd en Ivo heeft er
niks aan gedaan. Janette vindt
dat dat wel had gemoeten en
daarin heeft ze in ieder geval
één medestander. „Toen we vori
ge keer wat te vieren hadden",
vertelt Janette, „had ik een bloe
metje voor hem gekocht en op
appelflappen getracteerd. Vond
hij helemaal niet nodig. Dat is
toch een romanticus van niks?"
„Ho, ho", repliceert de bruide
gom, „we zijn drie jaar voor de
wét getrouwd. Eind juni is het
pas drie jaar geleden dat we in
de kerk zijn getrouwd. Boven
dien: de man is een jager. Als hij
getrouwd is, is de buit binnen!"
Janette laat zich niet op de kast
jagen maar tot een belofte voor
een mooi cadeau in juni, wil me-
neer-de-jager zich ook niet la
ten verleiden.
Miranda heeft het ondertussen
al vreselijk druk met de organi
satie van haar verjaardagsfeest
je. „Ze is pas 14 december jarig,
maar goed, je kunt maar voor
pret hebben." Janette heeft al te
horen gekregen dat er twaalf
gasten moeten komen en het me
nu is ook al uit-en-te-na bespro
ken. Janette: „Tegenwoordig zit
ten er zoveel kinderen tussen
met verschillende allergieën,
het wordt heel ingewikkeld om
te koken, zonder dat er eentje
ziek naar huis gaat. Kijk nou,
zit ik me ook al anderhalve
maand vantevoren druk te ma
ken."
Mieke van der Jagt
