lBoomschors is voedzaam, zei de Geliefde Leider
Bolwerk familia
brokkelt snel af
PZC—-
Italiaanse
mama
kiest voor
zichzelf
Leven in
Noord-Korea
Zuid-Koreaanse uitzendingen worden be
luisterd. De Noord-Koreaanse radio's heb
ben namelijk slechts één frequentie, die van
de staatsradio. Zo komt er langzaam een ver
andering in het rotsvaste geloof.
De twijfel groeide bij Lee en Park met de
grote hongersnood die in 1997 begon. „We
hadden heel weinig te eten. Ik hoorde dat
het buiten de stad nog erger was", zegt de
eerste. „Dat mensen daar echt stierven van
de honger. Ik zag op straat wel mensen die
heel mager waren en kinderen die mager en
ziek waren. Voor ik vluchtte kregen we iede
re dag 300 gram maïs per persoon. Daar
kun je niet van leven."
Park: „De mensen verdipnen nauwelijks
iets. Ook heeft de Centrale Voedseldistribu
tie van de staat niet veel. Op de zwarte
markt kun je voor veel geld wel eten kopen.
Dat is onbetaalbaar. Er werd boomschors
gegeten en gras."
De Geliefde Leider verkocht het aan zijn
volk door te stellen dat boomschors zeer
voedzaam was en dat Koreanen een bijzon
der volk zijn dat zonder problemen met wei
nig eten uitstekend kan functioneren.
Tweeënhalf tot drie'miljoen Noord-Korea
nen, tien procent van de totale bevolking,
konden dat echter niet en stierven.
De zwarte markt en de beperkte hervormin
gen van drie jaar geleden verlichtten het le
ven, zo vertelt Park.
„Dat was ineens afgelopen. Toen kon ik er
niet meer tegen. Bij ons krijg je maar een
paar schoenen per jaar. Als je daar zuinig
op bent, gaan die drie of vier maanden mee.
Tenzij je lid bent van de Partij. Je kunt aan
de schoenen zien wat iemands positie in de
samenleving is. Het is daarom goed als je
Partijlid kan worden. Ik was dat nooit ge
worden omdat mijn opa iets verkeerds had
gedaan."
Erwin Tuil
M j
rLL 7
zaterdag 4 november 2006
Van de Agnelli's van Fiat, de
kleine kruideniertjes, de res
taurantfamilies, de maffiafami
lies. Nergens lijkt het gezin zo'n
hoeksteen van de samenleving'
als in Italië. De tand des tijds
slaat bressen in het (katholieke)
bolwerk.
Erika zucht. Haar 28-jarige zoon
Paolo had toch echt beloofd zelf
standig te gaan leven en wonen. Het
komt er niet van. Zelfs haar verhui
zing naar een kleinere woning in het
Siciliaanse Messina bracht geen echte
verandering in haar leven. Haar vori
ge huis, eigendom van haar ex, heeft
zij leeg voor Paolo achtergelaten. De
eeuwige student is er nooit.
Hij houdt veel te veel van zijn mama.
Daar woont hij gratis, en moeder mag
op haar 52e dan wel een volledige
baan als onderwijzeres hebben, Paolo
merkt daar niks van. Zij kookt voor
hem/wast zijn vuile goed en zet des
noods de schoenen voor hem klaar.
Esther (58) hangt dagelijks minstens
twee keer met haar 33-jarige dochter
Martha aan de telefoon. Sinds Esther,
ruim vijf jaar weduwe, een vriend
heeft gaat het geregeld mis tussen
haar en Martha. Dochterlief heeft een
goedverdienende man en zelf een yup
pie-baan, top ontwerp ster bij een gra
fisch bedrijf in Milaan.
Voor mama, die op een steenworp af
stand woont, had zij na een conflict
met de betaalde oppas een mooie acti
viteit bedacht: fulltime grootmoeder
spelen voor het anderhalf jaar oude
oogappeltje Maria. Esther wil echter
haar eigen leven leiden. Af en toe bij
springen voor het kleinkind, prima.
Altijd beschikbaar, voor geen goud.
Plet gevolg: tranen bij Esther na harde
verwijten van Martha: je bent egoïs
tisch, je hebt nooit meer tijd voor mij,
voor Maria.
Moedertje Staat
Mama Italia, twee voorbeelden die mo
del kunnep staan voor talloze andere
in familieland Italië. De rek is eruit.
Ondanks beperkingen die de wet op
legt neemt het aantal scheidingen in
hoog tempo toe. Hierdoor stijgt het
aantal eenoudergezinnen. De afwezig
heid van moedertje Staat bij sociale
regelingen wordt steeds beklemmen
der. Verworvenheden zoals huursubsi
dies, bijstandsuitkeringen, studiefi
nanciering, ontbreken.
Traditioneel ving de familie de afwe
zigheid van de staat op. Nergens was
het gezin zo de hoeksteen van de sa
menleving, nergens de familiebanden
zo sterk als in Italië. „Families in Ita
lië zijn totaal anders dan die in Enge
land of Nederland", zegt Paul Gins
borg, docent hedendaagse Europese
geschiedenis aan de Universiteit van
Florence. „Er is een veel grotere afhan
kelijkheid, zowel van ouders naar kin
deren als omgekeerd."
Ginsborg, sinds 1992 in Italië en daar
inmiddels een bekend wetenschapper
en publicist, schrijft dat vooral toe
aan de toegenomen druk op de fami
lie. In de jonge eenheidsstaat Italië wa
ren tot de jaren zestig, zeventig van de
vorige eeuw de families kinderrijk.
Zij konden door onderlinge steun over-
Hoe de Noord-Koreaanse leider Kim
Jong-il leeft, is inmiddels genoegzaam
Jekend, maar hoe vergaat het zijn onderda
nen? Het Arbeidersparadijs dat door zijn va
der werd gesticht geeft middels de propa
ganda en strikt georganiseerde tours een
beeld dat nauwelijks strookt met de werke
lijkheid. Tenminste, zoals Noord-Koreaanse
vluchtelingen die beschrijven.
Om acht uur begon ik met werk in de fa
briek, maar we moesten al een half uur eer
der aanwezig zijn. Je zweert dan trouw aan
de Grote Leider en we krijgen een toe-
spraak van de politiek commissaris van de
de fabriek over de Juche-ideologie. 's Avonds
icht pm 7 uur zit het werk er op, maar daarna be-
t ge studeer je de ideologie van de Grote Leider
Kimll Sung."
Je bekritiseert anderen en jezelf om zo een
jeter mens te worden. Ik ben er nooit geluk-
thui |iger van geworden. Ik zag alleen maar men
sen om me heen die het steeds slechter
dat De 31 -jarige Lee Ji-won vertelt op wat vlak
ke toon over zijn jaren in Noord-Korea,
Qver Kim II Sung en zijn zoon en huidige Ge
doe liefde Leider Kim Jong-il. Tien jaar werkte
|j in de zware industrie in het district
ïungnam, aan de Koreaanse oostkust. Drie
aar geleden ontvluchtte hij zijn land. Hij
heeft nog familie in Noord-Korea en daar-
Öpi spreken we af dat hij onder een pseudo-
r Dl l}iem in de krant komt.
i)We hadden een tweekamerappartement
t tui met een raam in iedere kamer, een bed, stoe-
rgjj jen, een tafel en wat andere spullen. Een
n M koelkast heb ik voor het eerst hier in China
gezien. Een televisie hadden we wel, maar
Aul 4aar keken we niet vaak naar. De stroom
Werd 's avonds uitgezet omdat de industrie
die nodig heeft."
li >fEr zijn veel programma's over de Leiders
vond het lastig om te weten te komen wat er
in China gebeurde."
Wang viel het wel op dat de inwoners van
de hoofdstad niet representatief zijn voor
de rest van het land.
Pyongyang is de etalage voor de rest van het
land. Wasgoed mag bijvoorbeeld niet buiten
te drogen worden gehangen. „Het bescha
digt het imago van het land", weet Lee die
een keer naar Pyongyang mocht.
Het is een modelstad. „Ik vond het heel ver
warrend. Je ziet er geen mensen die dood
gaan van de honger, zoals in mijn stad.
Waar ik woonde zijn kinderen op straat ge
storven omdat ze niet te eten hadden." De
Leiders, vader Kim II Sung (de Grote) en
zoon Kim Jong-il (de Geliefde) domineren
het straatbeeld.
Hun portretten hangen overal, in de metro,
in gebouwen, op straat en in huis. Mensen
gaan de deur niet uit zonder een speldje van
Kim II Sung.
„Dan is hij de hele dag dichtbij je hart",
zegt Lee. Dat speldje heeft hij nog steeds,
voor het geval dat hij wordt teruggestuurd.
„Dan ben je geen verrader."
Godheid
Hoewel de oude Kim in 1994 overleed, is hij
nog steeds president. „Kim II Sung heeft de
status van een godheid", zegt de Britse
Noord-Koreakenner Jasper Becker. „Er is
zorgvuldig een mythe ontwikkeld rond de
familie. Het Kimilsung-isme is een geloof
waaraan niet getornd kan worden." De
Noord-Koreanen die met ons wilden praten
maakten een onderscheid tussen vader en
zoon Kim. „De Grote Leider bevrijdde het
land van de Japanse imperialisten en drong
de Amerikaanse imperialisten tijdens de oor
log (de Koreaanse Oorlog vanl950 - 1953)
terug. De Geliefde Leider deed dat niet",
zegt de 37-jarige Park Plyung-duk. Hij
vluchtte vorig jaar uit de stad Sinanju. Met
andere woorden, de huidige leider wordt
lang niet zo gerespecteerd en vereerd als
zijn vader.
Lee: „We geloofden dat de bomen huilden
toen de Grote Leider overleed en dat ze bo
gen toen hij door de straten van Pyongyang
werd gereden. Ik heb gehuild. Het was vrese
lijk." Dat geloof gaat zover dat alle beslis
singen die Kim II Sung ooit genomen heeft,
nog steeds als juist en onveranderbaar wor
den gezien.
De bevolking is in een soort massapsychose
gebracht door de voortdurende propaganda
en de isolatie van de buitenwereld. Alleen
met een speciale vergunning mag je het land
uit. Net als de voormalige communistische
landen in Europa, stond het prikkeldraad
aan de grens er ook om mensen binnen te
houden.
Noord-Korea en China, voormalige commu
nistische broederstaten, hebben hun grens
de afgelopen weken versterkt. Noord-Korea
wil de bevolking niet laten gaan en China
wil ze niet hebben. De dreigende hongers
nood zal leiden tot meer vluchtelingen, zo
wordt gevreesd.
„Ik dacht lange tijd dat het bij ons veel be
ter was dan in de rest van de wereld. Daar
om stond de rest van de wereld klaar om
ons te vernietigen. Daarom ook geloofden
we onvoorwaardelijk in de Grote Leider",
zegt de vroegere fabrieksarbeider Lee.
Inmiddels zijn er Chinese radio's waarmee
In Italië is een grote afhankelijkheid, zowel van ouders naar hun kinderen toe
als omgekeerd. foto Chris Helgren/GPD
leven. Een late en snelle industriële
ontwikkeling, maatschappelijke ver
anderingen en de komst van de pil wij
zigden dat. Steeds meer vrouwen gin
gen werken; mannen bleken te lui of
te conservatief om de taken in het
huishouden te delen. De gezinnen wer
den kleiner, vrouwen kozen steeds la
ter voor het krijgen van het eerste
kind. Italië neemt al jaren de laatste
plaats in de Europese geboortestatis
tieken met gemiddeld 1,3 kind per
vrouw.
Tegelijkertijd is de leeftijd waarop
vrouwen dat eerste kind krijgen in
twintig jaar gestegen van 25 naar
bijna 29.
Het aantal scheidingen van tafel en
bed en officiële echtscheidingen mag
in vergelijking met Nederland (3,9 per
1000 inwoners) laag lijken, de stijging
verliep sinds 1981 explosief. Het aan
tal eenoudergezinnen nam sinds 1988
toe van 1.546.000 naar 1.972.000,
waaraan vooral de stijging van het
aantal scheidingen van 372.000 naar
653.000 debet is.
Het lage geboortecijfer zorgt er voor
dat de vergrijzing in Italië harder toe
slaat dan elders. Wanneer de huidige
trend doorzet, dan is over ruim twin
tig jaar 40 procent van de bevolking
boven de zestig jaar. Het zijn gege
vens die niet alleen een economische
tijdbom leggen onder de Italiaanse
staat, maar ook vreten aan een familie
cultuur van sociale steun en sociale
controle.
Neem Flavia, een 44-jarige ongetrouw
de gemeenteambtenares uit een satel
lietdorp van Florence. Toen haar in
het zuiden van Italië wonende moeder
een beroerte kreeg, wierp zij zich op
als verzorgster van de invalide mama.
Zij nam moeder in haar kleine woning
en toen vader - die wegens een fraudu
leus faillissement in de gevangenis zat
- met hartklachten voortijdig op vrije
voeten, kwam verruilde zij haar eigen
kleine woning voor een grotere huur
woning om beide ouders in huis te ne
men.
Flavia had willen trouwen met haar
nieuwe liefde. Die voelde weinig voor
haar voorstel om gezamenlijk een
nieuw huis te kopen met aanleunruim-
te voor de beide ouders. „Hij het me
gewoon in de steek, maar wie moet er
anders voor mijn ouders zorgen? Je
denkt toch niet dat ik ze in een bejaar
den- of verzorgingstehuis stop? Er
zijn geen plaatsen, en wat er is, is zo
slecht, daar zijn ze binnen de kortste
tijd dood." Maar gelukkig, nee, dat is
ze niet meer. „Ik word ouder, de kans
dat ik nog een partner vind wordt al
leen maar kleiner", weet ze. Zij heeft
alleen zorgen overgehouden. Hoe kan
zij met haar salaris en het pensioen
van haar moeder (haar vader overleed
drie maanden na zijn vrijlating) van
1500 euro rondkomen met een huur
van maandelijks 500 euro? Het ook
nog eens inhuren van een badante,
een meestal Filippijnse huishoudster,
om wat meer vrijheid in haar leven te
brengen is er in elk geval niet bij.
Paolo, de zoon van Erika, klaagt ook.
Hij kan geen werk vinden, zegt hij.
Nee, dan is een stage bij een toeris
tisch instituüt in Londen een betere
optie. Wel te bekostigen door de beide
ouders. Erika ziet de bui al hangen.
Een aanmoediging om zoonlief tot
meer zelfstandigheid te bewegen, bij
voorbeeld door niet langer zijn onbe-
In Italië stijgt het aantal echtscheidingen en daalt het aantal huwelijken. foto Paolo Cocco/GPD
taalde huishoudster te spelen, nee, dat
ook weer niet.
„Het is toch mijn kind. Hij krijgt ook
geen goed voorbeeld van zijn omge
ving, er zijn er zoveel als hij, die maar
bij de ouders thuis blijven hangen."
Dat laatste klopt. In Italië woont 67,9
procent van de mannen tussen de 18
en 35 jaar bij de ouders thuis. Voor
vrouwen ligt dat percentage op 52,1
procent. Ter vergelijking: in Neder
land gaan jongens voor hun 23e en
meisjes voor hun 2 le het huis uit.
Heilig
Ginsborg heeft daarvoor deels een eco
nomische en een sociologische verkla
ring. „Zelfstandig wonen is voor veel
jongeren gewoonweg niet op te bren
gen. Zeker in een tijd met een steeds
flexibiler arbeidsmarkt, waarbij va
ker van baan moet worden gewisseld
en het inkomen op langere termijn on
gewis is." Dat mannen daarvoor extra
gevoelig zijn schrijft Ginsborg toe aan
het karakteristieke imago van de Hei
lige Moeder.
In zijn boek illustreert hij dat met ge
gevens van het Italiaanse CBS uit
1992/1993: eenderde van alle getrouw
de Italiaanse mannen zag moeder iede
re dag, nog eens 27 px-ocent minstens
eenmaal per week.
De vraag of het uit de pas lopen van
traditionele cultuur en maatschappe
lijke ontwikkeling de familie tot een
gevangenis van wederzijdse verplich
tingen maakt wordt niettemin door
Renata Maderna ontkennend beant
woord. Zij is dan ook chefredacteur
van het zeer katholieke weekblad Fa-
miglia Cristiana, met een oplage van
ruim zeshonderdduizend het grootste
nieuwsmagazine van Italië. „Voor mij
is de familie nog steeds de .veilige ha
ven die het altijd was", zegt ze.
Maderna zou het tij van meer echt
scheidingen en minder huwelijken het
liefst keren met een betere voorberei
ding op het huwelijk. De kerk geeft
die met een pre-huwelijkscursus, die
in de praktijk weinig voorstelt. „Dat
kan en moet beter", vindt Maderna.
De afbraak van de familie gaat in Ita
lië vooralsnog gepaard met berusting.
Daniela, een 25-jarige studente in Ro
me, zou het liefst vandaag nog op ka
mers gaan wonen. Zij is militant lid
van de voormalige communistische
partij Linkse Democraten. „Nee, die
heeft geen echte jongerenpolitiek,
geen leuke ideeën over goedkope huis
vesting voor jongeren", geeft ze toe.
„Daar actie voor gaan voeren? Ach,
dat heeft geen enkele zin. We worden
geregeerd door mannen, maar vooral
door Italianen net als wij
Hans Geleijnse
(Namen en omstandigheden van enke
le geïnterviewden zijn op hun verzoek
gewijzigd).
Inwoners van de provincie Kangwon in Noord-Korea op weg naar hun werk op het land. In
2005 werd 90 procent van de bevolking gedwongen op het land te werken.
foto GPD/LAIF/Hollandse Hoogte
en films over de oorlog tegen de Japanse be
zetters. Het is veel leuker om naar de bio
scoop of een massa-evenement te gaan",
zegt Lee. Duizenden mensen maken met ge
kleurde borden revolutionaire slogans, af
beeldingen en symbolen, alles ter meerdere
eer en glorie van de leider.
De laatste jaren smokkelen Chinese toeris
ten DVD- en videospelers naar Noord-Ko-
rea. Ook films en Zuid-Koreaanse soapse
ries zijn geliefd. Op de zwarte markt doen
ze het uitstekend. Wat smeergeld aan de
grens en je kunt de handelswaar meenemen,
bezweert de Chinese studente Wang Xi die
zich meteen haast te vertellen dat ze dat
soort dingen zelf nooit heeft gedaan..
Ze studeerde in 2004 aan de Ki Hengji Uni
versiteit in de hoofdstad Pyongyang en
werd daar behoorlijk afgeschermd: geen ge
mengd eten, een eigen slaapafdeling en zel
den contact met Noord-Koreaanse studen
ten. „Het deed me erg denken aan foto's van
Peking in de jaren tachtig. Weinig auto's,
maar ook niet'zoveel fietsen."
„Een hele schone stad, maar er is heel wei
nig te doen. Geen shopping mails, maar wel
gewone winkels waar mensen eten kunnen
kopen. Alleen voor rijst hebben ze coupons
nodig. Een mobiele telefoon mocht ik niet
meenemen, internet was heel moeilijk en ik
il
