PZC
Dan zie je hoe motpi
de knoopjes zijn
Zeeuws vlekje was ooit beroemd in Nederland
Sieraad
Plant
weerwoord
namen
Aanmeren
Redactie bijlagen: 0113-315680
www.pzc.nl
E-mail:redactie@ pzc.nl
Postbus 31, 4460 AA Goes
Advertentie-exploitatie:
Noord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Zeeuws-Vlaanderen: 0113-315570;
Nationaal: 020-4562500.
dinsdag 31 oktober 2006
foto's Silvia Wennekes
De edelsmeedtechniek voor het maken van
een Zeeuwse knop is niet exclusief Zeeuws,
maar bekend over de hele wereld. Doordat de
Zeeuwse knop wel speciaal voor de streekdrach-
ten werd gemaakt, is de techniek in Zeeland naar
verhouding lang toegepast. Dat leidde tot de bena
ming 'Zeeuwse knop'.
De toepassing is breed, zowel in goud als in zilver.
Hemd- en halsdoekknopen voor de mannen,
hoed-, muts- en doekspelden voor de vrouwen.
Ook is het motief terug te vinden op ceintuurges
pen, broches en manchetknopen.
Voor het maken van een knopje gebruiken goud
en zilversmeden een loden mal en draadwerk (fili
gram). Met de draad wordt een kransje gemaakt,
waarop een bolletje of een halfrond dopje gesol
deerd wordt. Dat heet een spinnetje, de basis voor
het knopje. Een aantal spinnetjes (uitgangspunt is
acht) en een grotere bol in het midden vormen de
knop.
Net als het sieraad is de plant die Zeeuws
knoopje of knopje wordt genoemd aller
minst Zeeuws. De gelijkenis van de bloem met het
sieraad uit de streekdracht is wel erg groot, dus is
dezelfde benaming niet zo vreemd.
Officieel heet de plant Astrantia, afgeleid van het
Latijnse woord voor ster. De plant komt voor in
grote delen van Europa, klein-Azië en de Kauka-
sus. In de 16e eeuw is de plant al bekend onder de
naam Magistranta, een meesterkruid dat ver
werkt wordt in medicijnen voor verschillende
kwalen.
Er is een flink aantal soorten en kleuren: roze,
wit, rood, groenwit en diverse tinten ertussenin.
Het is een sterke, winterharde vaste plant, die in
mei begint te bloeien, tot ver in de nazomer. De
soort Astrantia buckland, zacht roze met wit,
bloeit het langst van allemaal. De knoopjes zijn
goede snijbloemen. Ze zaaien zich in de tuin ge
makkelijk uit.
Het laatste weer
van oktober reikt
Allerheiligen de
hand
(Allerheiligen is 1 november
czJïfzinfioudt
Ze zaten op het ver
warmde terras in het
late seizoen. De bomen dor
den reeds en de bladeren
dwarrelden al. Ze genoten
zichtbaar van de koffie.
Met een bolus. Zo te zien
stond Nederland er goed
voor.
Het stel kwam nogal be
kend voor. Waren dat niet
meneer en mevrouw Rein-
houdt of zo? Ja of zo - wat
heb je daaraan?
De familienaam Reinhoudt
heeft een onnoemelijk aan
tal variaties. Dat rein schrij
ven ze als reijn en reyn. Je
hebt Reinout en Reinhoud.
Ze doen het met en zonder
t. Zo krijg je een hele verza
meling: Reijnhoud, Reijn-
houdt, Reijnhout, Reijn-
oudt, Reijnout, Reinhoudt,
Reinhout, Reinoudt, Rein
out en Rijnhout. Met Rein
houdt hebt je zo 260 woor
den.
Zouden die verschillen iets
te maken hebben met de
plaats waar ze wonen? Le
ven ze zonder h - de Reijn-
oudts dus - in het h-loze
dialectland? Vermoedelijk
halen de Reinhoudts samen
in Zeeland tussen de vijftig
en honderd families.
De naam is een voornaam.
Die bestaat nog: Reinout en
Reinald. In andere provin
cies van Europa is het Ri-
naldo, Reginald, Reggy,
Renaud of Renault, Rey
nolds en zo. Allemaal aflei
dingen van een oude voor
naam.
Rein komt van het Ger
maanse woord voor 'raad
der goden'. Later kreeg het
de betekenis van 'zuiver' en
'sterk'. Het tweede deel is
verwant aan wald, dat
'heersen' betekent. Daarom
is de betekenis van Rein
houdt: 'wie door zijn raad
heerst' of 'de goede heer
ser'.
De naam was in de Middel
eeuwen populair. Ze kwam
in ridderverhalen voor.
Ook onder heiligen zien we
de naam wel eens.
En nu zitten ze op het ter
ras. Ach, het echtpaar gaat
al weer weg.
Lo van Driel
Wie het eiland Sint-Philipsland
op komt en almaar rechtdoor
blijft rijden, komt vanzelf bij de ha
ven van Anna Jacobapolder. Bijna
een eeuw lang was het daar een druk
te van belang, soms met rijen wach
tende auto's om overgezet te worden
naar de overkant, ofwel Duiveland.
Staande op de dijk lijkt die overkant
heel dichtbij. Nauwelijks de moeite
waard er de boot voor te nemen. De
oversteek was toch nog een tochtje
van pakweg tien minuten. Het smalle
Zijpe moest met een bocht overgesto
ken worden. Een gevaarlijk vaarwa
ter, met sterke getijstromen en diepe
geulen.
Ondanks de korte afstand had de
veerboot gauw last van de elemen
ten. Ouderen herinneren het zich
vast nog wel. 'Het veer Anna Jacoba-
polder-Zijpe is wegens mist uit de
vaart genomen.' Zo werden twee
vlekjes op de Zeeuwse kaart wereld
beroemd in Nederland.
De veerhaven is inmiddels veerha-
ven-af. In het water dobberen blau
we tonnetjes die duiden op de kweek
van hangmosselen. Boten kunnen er
niet meer afmeren. Wel heeft de ge
meente Tholen een speciale steiger
aangelegd voor het recreatieveer
over het Zijpe. Afgelopen zomer
kwam dat niet in de vaart, omdat de
veerman vreesde er teveel op te moe
ten toeleggen.
Een stukje geschiedenis. Er is bij An
na Jacobapolder sprake van twee ha
vens. De eerste ontstaat in de uitwa
teringsgeul van de sluis in de in 1847
bedijkte Anna Jacobapolder (door
W. F. del Campo). Het is een getijha
ven voor transport van bouwmateria
len en landbouwproducten, die in
1931 nog wordt uitgebreid. Als het
wegtransport veld wint, verkommert
dit tegen de zeedijk aan gelegen ha
ventje. Als je weet waar je moet kij
ken, zijn er nog wat resten van te
zien.
Er ligt dan inmiddels een grotere en
veel bekendere haven: de tramwegha
ven uit 1900. Eind 19e eeuw krijgt de
Rotterdamsche Tramweg Maatschap
pij (RTM) een concessie voor aanleg
en exploitatie van een tramverbin
ding tussen het Brabantse Steenber
gen en Brouwershaven op Schou-
wen-Duiveland. Daarin is inbegre
pen een veerdienst over het Zijpe, tus
sen Anna Jacobapolder en Duive
land.
Het Rijk zorgt voor bouw van een
veer- of tramweghaven aan beide zij
den van het vaarwater. Aanvankelijk
maken vooral passagiers gebruik van
het veer. Als er meer aanbod van au
to's komt, worden de havens enkele
malen aangepast. Na de aanleg van
de Philipsdam wordt de veerdienst in
1989 uit de vaart genomen.
De haven is nog altijd eigendom van
het Rijk. Beheerder Rijkswaterstaat
heeft er weinig omkijken naar. De
waterkeringen worden op orde ge
houden door het waterschap. Het wa
ter is in erfpacht uitgegeven aan mos
selkweker De Keijser uit Bruinisse.
Rinus Antonisse
-y
achtig in Eindhoven en met een
atelier in Zierikzee, raakte ge
boeid door de uiterlijke overeen
komsten tussen plant en sie
raad.
„Je begint vanuit het idee: twee
dingen zijn allebei heel mooi.
Als je er dan mee aan de slag
gaat, kom je er pas goed achter
hoe mooi knoopje en knop zijn."
Haar foto's die ze van beide
maakte, onderstrepen duidelijk
hoe tijdloos de schoonheid is
van zowel het sieraad als de
plant. Het is lang niet het eerste
Zeeuwse onderwerp dat Wenne
kes oppakt. Ze fotografeerde on
der meer de kenmerkende boe
renschuren, bracht de Mante
ling van Walcheren in beeld en
maakte een beeldreportage over
Frans Dingemanse, snikkeraar
ofwel snijder van Zeeuwse boe-
renzakm essen.
En dan nu het Zeeuws knoopje,
zoals de Astrantia als tuinplant
in heel Nederland bekend staat.
In De Drukkerij te Middelburg
exposeert ze een twintigtal fo
to's van plant en sieraad, op een
achtergrond van Zeeuws boeren-
Bij het horen van de omschrijving
'Zeeuws knoopje' denkt de een aan het
sieraad uit de streekdracht en de ander aan
een fraaie plant met stervormige bloemen.
Fotografe Silvia Wennekes bracht beide sa
men in de tentoonstelling Zeeuws knoopje,
halssieraad of sieraad in de tuin, tot 12 de
cember te zien in De Drukkerij te Middel
burg.
Tuinieren boeit haar enorm.
Zo ontmoette ze ook de Ast
rantia ofwel Zeeuws knoopje.
Ze heeft een band met Zeeland
en zo maakte ze ook kennis met
de sieraden van de streekdracht,
waaronder de Zeeuwse knop. Fo
tografe Silvia Wennekes, woon-
goed. Daarvan zijn door haar
broer Ivo Wennekes (ook foto
graaf) zogenaamde irisprints
gemaakt. Dat is een bepaalde
grafische techniek, waarbij de
foto's op aquarelpapier afge
drukt worden. Het levert bijzon
dere effecten op; je wilt onwille
keurig de prints aanraken. Bij
de tentoonstelling hoort een ge
schenkdoos, waarin een boekje,
ansichtkaarten en zaad zitten.
Keurig verpakt met een lintje
waaraan een echt Zeeuws knop
je zit.
„Het is wel grappig ze eens
naast elkaar te zetten", zegt
Wennekes. „Je gaat je afvragen:
'Wat was er eerder, de plant of
het sieraad?' Als je erin duikt
dan vind je steeds meer materi
aal waaruit blijkt dat het sie
raad, met name de mannenbro-
che, het eerst een Zeeuwse
knop werd genoemd en later
volgde de benaming van de
plant."
Ze hoopt dat mede door de ten
toonstelling het sieraad weer
meer in de belangstelling komt.
„Een groep mensen in Zeeland
bekijkt momenteel hoe het dra
gen bevorderd kan worden."
Wennekes merkt wel dat men
sen het sieraad mooi vinden en
willen dragen. „Het is ontstaan
doordat mensen op het platte
land de dracht van de burgerbe
volking wilden volgen. Nu is het
omgekeerd: de burgerbevolking
die een boerensieraad draagt."
Juwelier-goudsmid Piet Minder-
Fotografe Silvia Wennekes: „Het is wel grappig de Zeeuwse knoop
jes eens naast elkaar te zetten. Je gaat je afvragen: 'Wat was er eer
der, de plant of het sieraad?'" foto Dirk-Jan Gjeltema
houd, dé Zeeuwse sieradendes-
kundige bij uitstek, vertelt dat
de Zeeuwse knopjes nog altijd
worden gemaakt. „In allerlei for
maten, van goud en zilver." Ko
peren knopen bestaan ook. Die
werden vroeger vooral gedragen
door mensen met een smallere
beurs. Dat zag je ook bij de stik
ken aan de muts, merkt Minder-
houd op. „Elke dag even poet
sen en dan leek het net goud. Je
herkent het aan de slijtage van
de graveringen. Die is er bij ko
peren stikken wel en bij gouden
veel minder." Een rijke boer
had voor in de week wat kleine
re knopen en op zondag droeg
hij grotere.
Rinus Antonisse
Tentoonstelling Zeeuws knoop
je, halssieraad of sieraad in de
tuin. Irisprinten naar foto's van
Silvia Wennekes. Tot 12 decem
ber in De Drukkerij te Middel
burg.
Zeeland grossierde vroeger in
haventjes. Veel zijn er verdwe
nen, in onbruik geraakt of
hebben een andere bestem
ming gekregen. In de serie
Aanmeren aandacht voor dit
maritiem erfgoed, met illus
traties van Adri Karman. De
ze week: de haven van Anna
Jacobapolder.
