PZC
22
Gewelddadigheden
stapelen zich op
Irs
Bart
van Lierde
De taal van
bloed en bodem
Lucas
Hirsch
I I
woensdag 25 oktober 2006
nieuwe boeken
Herman Brood Uncut. Het is in
middels vijf jaar geleden dat
rock-'n-rolljunk Herman Brood
van het dak van het Amsterdam
Hilton sprong. Is het niet dit lus
trum dat dezer dagen wordt her
dacht dan is het wel het feit dat
Brood op 5 november zijn zestig
ste verjaardag had kunnen we
ren. Het Groninger Museum be
licht vanaf die dag met de expo
sitie Cha Cha het schilderende
fenomeen. Op woensdag 8 no
vember is er in Zwolle een eerbe
toon met een concert van
Brood's band The Wild Roman
ce en zangeres Ellen ten Dam
me. De dag erna gaat de film
Wild Romance in première, met
Daniel Boissevain als de ge
doemde popster.
Ook TM Publishers pikt graag
een graantje mee. Op cle dvd Un
cut,zijn resten ongebruikte opna
men gebundeld die destijds de
documentaire Rock 'n Roll Jun
kie (1994) niet gehaald hebben.
Plet zijn tamelijk wazige scènes
en beelden waarvan het geluid
niet synchroon loopt met de Her
man Brood die schildert, die filo
sofeert en die op weg is naar een
optreden. Uncut heet ook het bij
behorende boekje waarin een do
zijn auteurs herinneringen aan
Brood hebben opgetekend. Ove
rigens was de helft van de verha
len al eerder gepubliceerd, zoals
de bijdragen van popfilosoof
Joost Zwagerman, Brood-bio-
graaf Bart Chabot en columnist
Martin Bril. Gelukkig wordt
Brood niet heilig verklaard.
Uitgeverij TM Publishers, 156
pag. 17,99 euro.
Donkere Haven, David Hosp Op
nieuw slaagt een Amerikaanse
advocaat er in een adembene
mend thrillerdebuut af te leve
ren. De knappe, jonge advocate
Natalie Caldwell wordt ver
moord. De beestachtige wijze
.waarop dat gebeurt, doet ver
moeden dat de juriste het zeven
de slachtoffer is van de serie
moordenaar Little Jack. Echter,
de eerdere zes dames waren van
lichte zeden. Zowel rechercheur
Linda Flaherty als Natalies
ex-geliefde en collega Scott
Finn hebben hun groeiende twij
fels over de werkelijke dader.
Flaherty's team betrapt de gods
dienstwaanzinnige Little Jack
op heterdaad en pakt hem op.
De hoogste bazen uit de hoek
van justitie en politiek eisen dat
het Caldwell-onderzoek wordt
gestopt. Zowel Flaherty als
Finn dreigt ten onder te gaan
aan hun eigenwijze optreden.
De lijnen 'Natalie' en 'McGuire'
lopen lange tijd naast elkaar,
zonder dat duidelijk worclt
waar ze bij elkaar (moeten) ko
men. 'Een knappe prestatie van
Hosp. In de ontknoping over
treft hij zichzelf. Waarschuwing
vooraf: 'Donkere haven' bevat
veel extreem geweld.
Uitgeverij Van Holkema Wa-
rendorf, 16,95 euro
uiselijk geweld is
een thema van be
llang, niet alleen in
de krantenkolommen, die
steeds vaker melding maken
van het leed dat sommige ge
zinsleden elkaar kunnen aan
doen, maar ook in de Neder
landstalige roman.
Lange tijd had Renate Dor-
restein het monopolie op on
derwerpen als moord, verkrach
ting, incest en onvrijwillige op
sluiting, maar sinds een jaar of
wat zijn er meer auteurs die dit
taboebeladen terrein verken
nen. Om maar een opvallend
voorbeeld te noemen: een paar
weken geleden verscheen Arnon
Grunbergs Tirza, een boek dat
in zijn plot (vader snijdt zijn
dochter in stukken, dumpt haar
resten en wendt vervolgens voor
dat ze in het buitenland ver
blijft) opvallende overeenkom
sten vertoont met het recente ge
val van het nu al legendarische
Maasmeisje.
Naast Grunberg laat ook Bart
van Lierde zich niet onbetuigd.
Dat hij gefascineerd is door ex
cessief geweld in de familiale
kring, werden we onlangs nog
gewaar in Een sprong naar de
hemel, een lijvige roman over
een negentiende-eeuwse compo
nistenfamilie. Alleen een naïeve
ling had nog kunnen menen dat
het hier om lichtjes uit de hand
lopende fictie ging. Maar nu
Van Lierde met Mokerslag het
geweld heeft gelokaliseerd in
het hedendaagse Vlaanderen en
hij niet aarzelt om er de funeste
invloed van het Vlaams Blok bij
te betrekken, kan het niet an
ders of het moet hem bittere
ernst zijn.
Waarover gaat MokerslagIn de
laatste fase yan een twintigjari
ge gevangenisstraf kijkt ene Yoe-
ri terug op de omstandigheden
die aanleiding gaven tot zijn ver
oordeling. Hij groeide op in de
verstikkende aanwezigheid van
een extreem-rechtse, om niet te
zeggen fascistische vader met
uiterst losse handjes. Moederlief
deed wat ze kon om haar zoon
tegen deze tiran te beschermen,
maar zelf liep ze ook het nodige
gevaar. Yoeri's oudere zus Lies
had ze al min of meer opgege
ven. Die werd stelselmatig door
vader voor eigen gerief mis
bruikt, een feit waaraan moeder
voorbij leek te gaan, misschien
wel omdat zij lang tevoren de
echtelijke seks eraan gegeven
had. Haar incasseringsvermo
gen - om niet te zeggen: onver
schilligheid - overschreed alle
grenzen nadat ze zo hevig werd
afgetuigd dat ze er haar voortan
den bij veiioor, maar niettemin
bleef zitten waar ze zat.
Yoeri releveert hoe hij in zijn pu
berjaren zon op een plan om
zichzelf, zijn moeder en ook zijn
zus uit papa's klauwen te red
den. Dat hij daarbij heel ver wil
de gaan, kunnen we nog veront
schuldigen met een beroep op
zijn kinderlijke mentaliteit. Ga
maar na: hij overwoog zijn va
der met een moker te doden, oe
fende alvast op de (bijtgrage)
hond van de buren, en wel met
succes, betrok op een zeker ogen
blik de buurjongen in de plan
nen, ging serieus in op diens
voorstel een huurmoord te ple
gen, en zo voorts en zo verder.
Tenslotte liep deze escalatie van
gewelddadigheden en snode
plannen wel degelijk uit op een
moord, weliswaar niet op het be
oogde slachtoffer, maar toch.
In het voorafgaande ben ik er er
misschien wel iets te gemakke
lijk van uitgegaan dat het Van
Lierde menens was in zijn be
trokkenheid met het soort toe
standen waarvan de media ons
elke week wel een aansprekend
exempel presenteren. Want wan
neer je naar de inkleding van de
ze moordgeschiedenis kijkt, dan
heeft die bedenkelijk veel weg
van een slasher, het succesvolle
filmgenre waarbij tot genoegen
van de toeschouwers het bloed
ïïjkelijk in het rond spat. Niet
alleen stapelen in Mokerslag de
incidenten zich op als ging het
om de nieuwste gigaburger van
McDonald's, in hun onwaar
schijnlijke opeenvolging (én
hun weinig subtiele literaire
aanpak) verliezen ze ook hun ef
fect, of om het in wat passender
bewoordingen te zeggen: ze
gaan je net zo snel tegenstaan
als de producten van de
fast-foodketen.
Effectbejag
Het kan geen kwaad in dit ver
band een vergelijking te trekken
met Dorrestein en Grunberg.
Zijn ook hun romans over
üioord, doodslag en andere on
verkwikkelijk ongerief niet van
hetzelfde vlees een plak? Raak
je ook hun gruwel en griezel
niet tegengegeten?
Wat Dorrestein aangaat weet ik
het nog niet zo net, maar voor
Grunberg zou ik toch graag enig
voorbehoud maken. Zeker, hij
kijkt niet op een paar doden
meer of minder. En hij gleed in
zijn voorlaatste roman De jood
se messias uit in de richting van
een niet al te smaakvolle slas
her. Maar niettemin verstaat hij
de kunst om de lezer in zijn ban
te slaan, en dat meestal zonder
te vervallen in het grove effect
bejag waar Van Lierde zijn
winst probeert te halen. Grun
berg suggereert, zuigt, sart, irri
teert en jaagt je tegelijkertijd de
rillingen over het lijf.
Inmiddels hebben we hier wel te
maken met een heuse literaire
trend. Ook bij succesvolle jonge
schrijvers als Saskia de Coster
en Christiaan Weijts en een
oudere auteur als Paul Marijnis
ligt expliciet geweld, niet zelden
verbonden met kinky seks, voor
op de tong. Betekent het dat de
roman vanuit de achterhoede de
concurrentie aangaat met inter
net en videogames? Wie het
weet, mag het zeggen.
er wordt kanker gezegd en
nog wat later gelispeld
dat mijn vader net zo gek
in bad gaat zitten
met dat woord
waarvan je denkt dat sist wel
als het door de gootsteen
langs de zwanenhals versnelt
en dat het stoomde was dan
ook zoiets het zou wel vallen
naast de man met zijn vinger
in het putje
Lucas Hirsch (geb.1975)
Bart van Lierde: Mokerslag.
Uitgeverij Nieuw Amsterdam. 256
pag. 17,50 euro
Familieleden zijn als huisdie
ren, je kunt er nooit meer
met goed fatsoen vanaf. Maar ie
der kent de momenten dat je
naar verlossing snakt. Waarom
die dwarse broer niet als een
dwarse kat van een hoge brug
geworpen? Waarom die keffen
de tante niet als een keffende
hond aan een dikke boom gebon
den? Lucas Hirsch, een debute
rende dichter, durft te breken.
Misschien niet in de realiteit,
maar wel in de poëzie. Geen va-
derverering, maar de hardvoch
tige aankondiging: 'vader het is
bijltjesdag/ gelieve geen
vegetatie/ om handen te heb
ben.'
Familie gebiedt heet de bundel.
Familie zou een gevarenzone
zijn waarin het noodzakelijk is
'klare taal te spreken'. De klare
en een beetje wrede taal van het
hierbij afgedrukte gedicht.
Maar ook deze dichter kan zich
niet aan de knellende banden
onttrekken: 'er graast een zus/
er blaat een zoon.' Woorden die
grazige weiden doen vermoe
den, en we zien dan ook veel boe
renbestaan in dit werk. In een
gedicht als wat er zich op Wal
cheren voordeed waarin zoiets
onpoëtisch als een groothandel
voor tractoronderdelen tot poë
zie wordt verheven. Of in in
zeeuws-vlaanderen over het
trekpaard en moeders spek met
reuzel.
In het boerenbestaan zijn erfop
volging -en familie minstens
even belangrijk als in konings
huizen. Bloed en bodem! Deze
vernieuwende poëzie lijkt in het
teken van die oeroude begrip
pen te staan. Terug naar het we
zenlijke. In een van zijn gedich
ten vermaant de dichter zich
zelf: 'begin dichter op de huid
dichter bij/ het begin en op
nieuw.' We weten, alles is geoor
loofd om bloed en bodem te ver
dedigen. Wees dus niet v
over uitspraken als
klein resultaat van bloei.' I
je je bij Hirsch nergens ova
hoeft te verbazen.
Vergis je trouwens niet in hom,
hij controleert de chaos door
zijn meesterschap over he;
woord. Je taal, net zo'n twijfel-
achtig geschenk als je familie
Gekregen zonder erom te vra
gen, inruil uitgesloten, gegaran
deerd geen garantie. Dit is gc-ei
poëzie van het heldere hoofd,
maar poëzie van 'hup de koster
de lucht in van je bim bam beie
ren.' Poëzie waarin vogelaars
vliegtuigen voor vogels aanzien
Poëzie waarin het beroemde
vers 'De tuinman en de dood' op
bizarre wijze wordt verhaspeld
De tuinman in kwestie woidl
verwezen naar 'de goot volI lo
den ballen/ lijkt het tikken/ van
knikkers te tellen.'
Ik was, geloof ik, in de ideal:
stemming om van zijn werk le
genieten. Een verkouden kop,
de thermometer op verhoging
Dan zie je de werkelijkheid pre
cies zoals die door deze dichter
wordt gezien, heel erg onderste
boven. Zo kijken: 'in een hoé
van het plafond gehurkt/' de ka
mer aanschpuwen.' Het zit
in de familie.
Mario Molegrac
Lucas Hirsch: familie gebiedt, gedich
ten - 72 pag./ 15,95 - De Arbeiden-
pers, Amsterdam-Antwerpen.
Rudy Kousbroek
Roos
ok dit is, op een bescheiden ma
nier, een onmogelijke foto. Die
poes kan daar helemaal niet zijn,
tenzij geënsceneerd, d.w.z. daar
neergezet door de fotograaf zelf; dat zou de fo
to oninteressant maken, maar het is niet zo.
Dat is niet uit de foto af te leiden, ik weet het
door informatie van buitenaf: ik ken degene
die de foto heeft genomen.
Wat uit de foto zelf volgt is dat de beweegbaar
heid van de deur het berekenen van een
sprong, zowel er op als er af, in de war stuurt.
Uit het beeld is zonder meer duidelijk dat de
sprong er af wordt bemoeilijkt doordat de
deur in tegengestelde richting zal bewegen. Er
is ook de suggestie dat de deur moet hebben
meebewogen met de sprong er op, aldus zor
gend voor instabiliteit. Hoe is dit dier - haar
naam is Roos - daar terechtgekorpen? Vanaf
de grond gesprongen? Vanaf een stoel of kast
buiten beeld?
Een andere overweging betreft het dier zelf.
Lang niet alle katten tonen zoveel onderne
mingslust. Het wijst op bijzondere intelligen
tie. Zelf heb ik ook zo'n kat gehad, altijd op
verkenning, altijd bezig iets te ondernemen.
'Wat zou er zijn, daar bovenaan de gordijnen?
Kom, daar ga ik maar eens kijken'. De meeste
andere katten zijn minder nieuwsgierig. Een
van de mijne, een Siamees, had zichzelf ge
leerd deuren te openen door op de klink te
springen; ook als de deur naar binnen open
ging; dan duwde hij tegelijk af met een poot.
Dit vermogen moet volledig berust hebben op
observatie en deductie, iets waartoe in mijn er
varing geen enkele hond in staat is. De meeste
katten trouwens ook niet: als zij door die deur
wilden bleven ze ernaast zitten wachten tot
mijn Siamees hem kwam openmaken.
Ook Roos is begiftigd met een grote intelligen
tie en daarmee een ondernemingslust die haar
eigenaar regelmatig tot wanhoop brengt. Vol
verontwaardiging toont zij mij de onmogelijke
sluipwegen en gescheurde vitrages, waar ik
juist trots op zou zijn.
De vraag die zich hierbij voordoet is: hoe ziet
zo'n kat het huisinterieur? Wat betekent het
voor hem/haar? Van de bioloog Paul Leyhau-
sen, die zijn hele leven besteed heeft aan het
observeren van katten, komt de schitterende
theorie dat de zo geslaagde symbiose van men
sen en katten in feite op een misverstand be
rust. Een gelukkig misverstand: allerlei onder
delen van de mensenhuishouding hebben toe
vallig ook betekenis voor katten, alleen niet
dezelfde; maar zij maken er dankbaar gebruik
van en ervaren het niet als een vijandige of on
herbergzame omgeving. Wat betekent voor
Roos het springen op de deur? Wat behaagt
haar in het geluid van scheurende vitrages?
Hoe komt het dat katten meteen komen aan
stormen wanneer je een bed wilt opmaken?
Hun visie is als een sleutel die toevallig ook op
een andere deur past. Een mensenhuis is een
speciaal voor katten bedachte wildernis; en,
het voornaamste: er is een dankbare identifica
tie met die andere, op hun achterpoten lopen
de bewoners. Katten zien zichzélf als een
soort mensen, of mensen als een soort katten,
en op die dwaling berast onze innige relatie.
Een relatie die inniger is dan tussen katten on
derling, schrijft Leyhausen. Vanwaar dat ver
mogen tot aansluiting met mensen, bij dieren
die in het wild geen enkele behoefte hebben
aan contact met soortgenoten? Leyhausen for
muleerde een theorie over de 'Verwendbarkeit
von Instinktbewegungen', bijvoorbeeld de toe
pasbaarheid van drifthandelingen als kinder
lijk gedrag in andere situaties. Zo is er tussen
mensen en katten een 'echt dauernde Freund-
schaft' mogelijk, zoals onder katten onderling
niet voorkomt.
Voor mensen geldt mutatis mutandis hetzelf
de. In elk geval voor mij: sommige katten ken
ik persoonlijk, ik ken hun gemoed, hun karak
ter; ik zie ze onmiskenbaar als een soort men
selijke wezens - in sommige opzichten als kin
deren, maar ook als volwassen soortgenoten
wier liefde ik ervaar zoals de liefde van een
mens.
Berüst dat ook op een misverstand? Ik hoop
van niet, de gedachte is ondraaglijk. Desmond
Morris geeft in Catlore een mogelijke verkla
ring voor het feit dat katten als zij sterven
soms het huis uitgaan en zich verbergen, alsof
ze alleen wilden zijn. Het is een ingenieuze ver
klaring, berustend op het nuchtere inzicht dat
katten niet weten dat zij doodgaan en alleen
reageren op pijn en de dreiging van pijn, en
die proberen te ontvluchten.
Mij in de diepste wanhoop en in tranen achter
latend.
Paul Leyhausen, Katzen, eine Verhaltenskun-
de, Verlag Paul Parey 1982. Desmond Morris,
Catlore, Crown Publishers 1987.
Lien Heyting 2006
