Breekbaar maakt
balans op
van het leven
Toneelman Frans Strijards
Zuidelijk
Toneel
foto Bert Jansen
Profiel Frans Strijards: Geboren in 1952 in Rotterdam Ac
teur, regisseur, docent, schrijver van toneelstukken.
Oprichter van het Projekttheater'(1974) en Art Pro, voluit de
stichting Artikelen en Projekten. Daarvan was hij van 1985 tot
2001 artistiek leider.
Het repertoire: actuele interpretaties van klassiekers, teksten
van Strijards, eigen hand en nog niet eerder in Nederland opge
voerde stukken. Handelsmerk van Strijards was zijn excessie
ve omgang - in mise-en-scène, ruimtegebruik en speelstijl -
met klassieke en moderne teksten uit het wereldrepertoire. En
kele van zijn bekendste eigen stukken uit die tijd zijn Gesprek
ken over G., Het Syndroom van Stendhal en Golfbrakers. Strij
ards' producties bevatten ook vaak liedjes en circusachtige ele
menten.
In 2001 fuseerde Art Pro met de Trust tot De Theatercompag
nie, o.l.v. Theu Boermans, met Strijards als vaste huisregis
seur, auteur en toneelcoach. De fusie mislukte al na een jaar,
waarna Strijards freelance verder ging als regisseur, docent en
toneelauteur.
Dit najaar gaan er drie nieuwe stukken van zijn hand in pre
mière: Breekbaar en de mini-voorstelling Jan bij het Zuidelijk
Toneel, en zijn eerste tekst voor het jeugdtheater, Stemmen bij
Kwatta.
n: 0113-315680
ivww.pzc-nl
F.mail:redactie pzc. n I
Postbus 31,4460 AA Goes
Advertentie-exploitatie:
Lrd- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
freuvvs-Vlaanderen: 0113-315570;
Nationaal: 020-4562500.
«oensdag 18 oktober 2006
ij maakt, na dertig
jaar, de balans op
van zijn eigen rijke
theaterleven. Maar toneel
schrijver Frans Strijards laat
in zijn nieuwe stuk Breek
baar voor het Zuidelijk To
neel, ook zien hoe vluchtig
ambitie en roem zijn.
Spelen met illusies
Zelfoverschatting is een ern
stig onderschat probleem,
vindt Frans Strijards (Rotter
dam, 1952). „Je zou er toch ie
dereen voor willen behoeden. Ik
kan af en toe voor de televisie
zitten en een politicus zo horen
spreken dat ik denk: Doe het
niet! En als ik zelf lesgeef aan
theaterstudenten, dan komt het
wel eens in mij op dat ik tegen
over een aantal potentiële werk
lozen sta." Na een ogenblik stil
te: „Dat is op zo'n moment geen
prettige gedachte."
Hier spreekt een grijze eminen
tie van het vaderlandse toneel.
Gewezen acteur en oprichter
van onder meer het gezelschap
Art Pro, dat onder zijn leiding
spraakmakende visies op klas
sieke stukken en opzienbarende
eigen producties bracht. En
sinds een paar jaar, na een mis
lukte fusie met de Trust tot De
Theatercompagnié, zelfstandig
regisseur, docent aan de toneel
academies in Arnhem en Maas
tricht, en toneelauteur.
Die Frans Strijards schreef een
toneeltekst met de titel Breek
baar. En antwoordt op de vraag
wat er vooral zo fragiel is: „Al
les. Dat merk je wel in dertig
jaar. Je voorstellingen zijn
breekbaar, jijzelf - met je hele
reputatie - bent het, het lichaam
is het.. En ook in het theater
geldt: mensen zijn gevoelsbun-
kers, maar hoe stevig ze zich
ook voordoen, ze kunnen elkaar
verwonden. Een regisseur kan
een acteur beschadigen, een ac
teur kan een regisseur het repe
teren onmogelijk maken. Dat is
de onvruchtbare kant van alle
risico's die je bij repeteren en
lesgeven loopt. Dus als je al
mijn ervaring in een la stopt,
dan is breekbaar wel hét etiket
dat daar op past."
Tegenwicht
Zo kwetsbaar blijkt ook de posi
tie van toneeldiva en docent
Magda in het stuk. Haar leer
school is er een van de harde
hand en biedt een in haar ogen
noodzakelijk tegenwicht voor
de gemakzuchtige scoringsdrift,
die slechts leidt tot instant -
breekbaar - succes. Ze culti
veert haar status als podium
beest, maar de studenten drij
ven haar in het nauw met hun
eigen visie op de waarheid. De
zakelijk leider van de opleiding
komt ook in verzet, en dan wan
kelt Magda's troon.
Afgezien van die complicaties
zien we in Breekbaar de ideale
theateropleiding volgens Frans
Strijards. Hij had bij Art Pro,
of later een ander gezelschap,
graag een postacademische op
leiding willen opzetten voor be
roepsacteurs met ambitie, die
werken 'in het besef dat ze nog
niet alles hebben geleerd'. Het
kwam er niet van. „En dan kun
je alles wat je in de aanloop wél
hebt bereikt weggooien, maar
mijn stijl van leven is alles pro
ductief te maken. Dat heb ik ge
daan. Wat ik had willen onder
wijzen aan zang, dans, bewe
ging, acteren heb ik nu gestopt
in een denkbeeldige opleiding
met een denkbeeldige docent en
denkbeeldige studenten." Het is
niet, verklaart Strijards, dat hij
met dit stuk wie dan ook tot de
orde zou willen roepen. „Ik
denk dat iedereen zich aange
sproken kan voelen. Als je bij
voorbeeld dom roept: toneel is
passé, dan laat je al veel aan je
voorbij gaan." Hoofdrolspeler
Bert Luppes (die zakelijk leider
Andrew speelt) heeft gezegd dat
hij de onstuitbare vercommer
cialisering van de maatschappij
als een prominent thema be
schouwt. „Maar voor mij is dat
maar één aspect. Breekbaar
gaat ook over ouder worden.
Over ambitie en de vluchtigheid
ervan." Er wordt, koi'tom, een
balans opgemaakt. „Zoals je
met je boekhouding naar de ac
countant gaat omdat je wilt we-
:ten of je in de plus of de min ein
digt. Het is ook een metafoor
voor hemel en hel, en de aardse
bestemming daarbinnen. De
thermometer gaat ook diep in
het echte leven, om te zien hoe
hoog de temperatuur daar op
loopt, los van de commercie."
Strijards gelooft niet dat zijn
ideeën voor een eigen theaterop
leiding ooit nog vorm.zullen krij
gen, maar het bestaansrecht er
van neemt intussen alleen maar
toe. „De concurrentie is zó ver
pletterend. Je moet tegen een
vercommercialiseerde industrie
op, dan kan veelzijdigheid een
belangrijk wapen zijn. Zeven
weken repeteren voor een stuk
is niet genoeg voor stabiele kwa
liteit. Wat je leert en je ambitie
moeten wel bestand zijn tegen
een heel leven. Wil je daar een
beetje plezier aan ontlenen, dan
vraagt dat een enorm uithou
dingsvermogen, en strijdensbe-
reidheid." En kom daar maar
eens om, bij die 'soaptypes' die
hij steeds vaker ziet opduiken in
voorstellingen. „In vrije produc
ties ontkom je er bijna niet aan.
Dan belt er iemand op, en die
wil dan 'geile namen'. Zo heet
dat. Nou, dan weet ik niet wat
ik hoor." Hij zwijgt even. Zegt
dan: „Ik heb toch liever een goe
de acteur."
Parabel
Breekbaar is voor Strijards zelf
een afsluiting, maar dat moeten
we niet verwarren met verwer
king. „Dit is geen sleutelstuk, of
een documentaire, maar een pa
rabel. Die moet mijn persoonlij
ke weedom vermijden. Dat ver
lang ik ook." Niettemin biedt
het stuk ook een onthullende
kijk achter de schermen, met al
le jaloezie, hiërarchie en gedoe
tussen de seksen die daarbij ho
ren. Toneel is oorlog, in de sa
menvatting van actrice Ria Ei-
mers, die de rol van Magda
speelt. Maar de auteur zoekt de
tegenstander dan toch vooral
buiten het theater. „Toneel is
Darwin." De strijd om het be
staan, het recht van de sterkste.
En dan hangt daar ook nog 'de
geur van een archaïsche onder
neming' omheen. Misprijzend:
„Er zijn mensen die toneel afwij
zen alleen omdat het een van de
oudste vormen van kunst is. Dat
riekt teveel naar frustratie. En
gefrustreerde mensen schrijven
ingezonden brieven, geen toneel
stukken. Toch: als je in het de
fensief zit, altijd met argumen
ten moet komen om je te recht
vaardigen, als iedere nieuwe
Raad voor de Cultuur weer je cv
moet hebben, dan word je daar
wel stapelgek van. Dat is geen
kwestie van miskenning. Dat
zou ik veel objectiever een ge
brekkig cultureel besef willen
noemen. Aan de andere kant:
Verslag doen van wat een getor
menteerde ziel ervaart is toch
gewoon een literaire opgave?
Dat is precies wat iedere schrij
ver probeert te doen."
Dat Breekbaar vooral voor inge
wijden interessant zou zijn is
een misvatting, verzekert de au
teur, die zelf ook gaat kijken
met mensen die slechts vaag op
de hoogte zijn van de achter
grond. „Ik ben ervan overtuigd
dat ze het begrijpen. De trage
die hier is vergelijkbaar met die
in relaties. Daar gaat het welis
waar niet direct over, maar wel
over die kwetsbaarheid, en die
afrekening."
Er is ook prachtige zang, van
vijfstemmige madrigalen tot rit
mische nummers en parlan-
do-stukken in de geest van
Brecht.
En humor, niet te vergeten. Strij
ards, bezwerend: „Ik heb echt
geprobeerd geestig te zijn. Ik
hoop dat er óók veel wordt gela
chen. Gemengde gevoelens... dat
is niet altijd negatief."
Ingrid Bosman
Tournee Breekbaar van het Zuidelijk
Toneel (selectie): di. 7 november
Stadsschouwburg Brugge; do. 9 no
vember Chassé Theater Breda; vr. 17
nov. De Kring Roosendaal; za. 9 dec.
Rotterdamse Schouwburg Rotter
dam.
foto's Philé Deprez
Ria Eimers (links) en Trudi Klever.
Scène uit Breekbaar met op de voorgrond Ria Eimers als de toneeldiva Magda.
Na een flink stel composities heeft pia
nist Michiel Borstlap nu ook een boek
geschreven. Opera in Qatar.
Het is allebei componeren, zegt Michiel
Horstlap. Of je nu een muziekstuk schrijft
ei een boek. Zoveel verschil is er niet, vindt
<je muzikant, tien jaar geleden winnaar van
de prestigieuze Thelonious Monk Compo
sers Award met zijn werk Memories of
wchantment.
Maar nu heeft Borstlap een boek geschre
ven: Opera in Qatar. Daarin beschrijft hij
avontuur in het Midden-Oosten. Over
a°e hij door de emir van Qatar en diens
vrouw werd benaderd de eerste opera uit
de Arabische geschiedenis te componeren.
Een avontuur in de woestijn. Over louche
zakenlieden, een incompetente hofcompo-
nist, over een podium zo groot als drie voet
balvelden, over tv-zender Al Jazeera die de
Engelse wereldpremière intergraal uitzond
voor miljoenen kijkers en die een week la
ter bij de première van de Arabische versie
op last van het hof het beeld na een minuut
al op zwart zette.
Avontuur
Drie jaar na de uitvoering ligt het boek in
de winkels. Of er nog elementen van fictie
in het boek zitten? Borstlap schudt z'n
hoofd. Het bizarre avontuur heeft precies
zo plaatsgehad als in het boek staat. Hij
heeft niets verzonnen.
„Het was zo'n bizar avontuur. Wat ik in die
drie maanden heb meegemaakt, brandde in
mijn hersenen. Ik schreef al columns. Ik
had wel eens wat gedaan voor een blaadje
van Paul Haenen, ik had voor de Nieuwe
Revu een paar columns geschreven. Sinds
een jaar schrijf ik columns voor Esquire.
Schrijven heb ik altijd wel leuk gevonden.
Als ik er echt voor ga zitten,, lukt het wel.
Toen ik werd gevraagd ook voor de Pen
thouse te gaan schi'ijven, kwam ik op het
idee om dat boek over die opera zelf te ma
ken. Ik schrééf een proefhoofdstuk en de
uitgever reageerde enthousiast. Nee, een
dagboek had ik niet bijgehouden. Ik heb al
les uit mijn hoofd opgeschreven. Wel ko
men er veel mensen in het boek voor met
wie ik nog steeds omga. Die heb ik steeds
gebeld over details." Schrijven zit in de fa
milie, zegt hij. Van het boekje dat zijn groot
vader Oege de Moor schreef over de Mat-
thaus Passion verscheen inmiddels al een
negentiende druk. Zijn moeder Bertien de
Moor schreef twee boeken. Dan is er nog
een Janny de Moor succesvol in de sector
kookboeken. En Margriet de Moor natuur
lijk, een aangetrouwde tante. Om dit boek
te schrijven heeft Borstlap zich afgezon
derd.
„Vorig jaar na kerst ben ik twee weken
naar een stad geweest waar ik niemand ken
de. Palermo, op Sicilië. Daar heb ik het in
tien dagen geschreven. Wat dat betreft is
het net als met het schrijven van muziek. Je
moet je gewoon afzonderen. Op een plek
gaan zitten waar niets is en dan achttien
uur per dag schi'ijven."
Het verhaal is verteld. Het bizarre avon
tuur staat op schrift. Borstlap maakt zich
geen illusies de Nobelprijs voor de Litera
tuur nog eens te winnen. De Nobelprijs
voor de Muziek zal hij ook nooit krijgen.
Maar pikant detail is dat hij onlangs wel is
genomineerd voor de Polar Music Prize,
een dermate prestigieuze prijs, dat die wel
als de Nobelprijs voor de Muziek wordt be
schouwd. Een bedrag van 125.000 euro dat
in november zal worden uitgereikt door de
koning van Zweden. „Wie de andere geno
mineerden zijn, is zwaar geheim. Heel lief
allemaal. Maar ik krijg die prijs echt niet.
Ik heb gekeken wie eerdere winnaars wa
ren en ik zag allemaal grote namen voorbij
komen. Keith Jarrett, Stevie Wonder, Har-
noncourt, Gergiev, Ray Charles, Pierre Bou-
lez, Paul McCartney, Elton John. Ik maak
me geen enkele illusie."
Ton Ouwehand
Michiel Borstlap - Opera in Qatar, uitgeverij Van
Oorschot, 12,50ISBN 9028240667
