Zonder dood geen leven
Als vader weg moest, ging ik voor de tram staan
Van Terneuzen nao
Tholen is mao
zó'n schiiteindje ee
Nieuwe raadkaart
24
dinsdag 10 oktober 2006
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
Of t'r nog een plekje is op de
Dialectdag, klinkt het aan
de andere kant van de lijn. En
binst a tie dat vraagt, zoek ik al
naar een potlood omjiaam en
adres op te schrijven. Mijn hand
gaat automatisch naar de schuu-
ve van d'n anrecht. Daar liggen
niet alleen de messen en ander
etensgeriefmaar ook pennen en
potloden.
Altied makkelijk joengen, zeg ik
dan tegen mezelf, altied alles op-
ruumen en op 't zelfde plekje leg
gen. Het is eigenlijk al een hele
boel jaren geleden dat ik mijn la
onder het aanrecht in orde heb
gebracht. En oorspronkelijk la
gen daar ook geen pennen en
potloden in, maar na verloop
van tijd is dat zo gegroeid. Som
mige mensen bellen me altijd on
der etenstijd. Of vlak ervoor of
erna. En dan ben ik altijd in de
buurte van den anrecht. Van
daar dat op een kwade dag dat
potlood of die pen in de schuuve
terecht is gekomen. En een klad
blokje. Allicht.
Schööne
De Zeeuwse Dialectdag in Ka-
pelle op 21 oktober is zo langza
merhand een begrip geworden
in onze regio. Niet alleen bij de
achthonderd leden van de Dia
lectvereniging, maar ook bij an
dere dialectsprekers. Wieder
kommen ieder jaor, zei vorige
week een man (Wim) door de te
lefoon, da 's toch zövee schööne.
En in z'n sappig Temeuzens dia
lect, ging hij verder met: En 't is
nii allêêne om 't lekker eeten
'öör, mao 'k vind ook zövee ge
zellig ee.
En daar heeft Wim wel gelijk in.
Het is nu eenmaal zo, dat bij
voorbeeld voetballiefhebbers on
der mekaar het ook gezellig heb
ben, omdat ze allemaal enthou
siast over hun sport kunnen pra
ten. Maar mensen die over dia
lect niet uitgesproken raken, die
hebben toch iets meer. Wat dat
is, is moeilijk te omschrijven.
Het is niet alleen hun gezamen
lijk enthousiasme, hun belang
stelling voor taal en folklore of
laten we het maar Zeelandkun-
de noemen. Nee, het is ook be
langstelling voor mensen van nu
en toen. Dat maakt juist het ver
schil.
Een paor jaor gelejen toen zoa-
ten me neffest een paor mensen
uut Tholen. En da waon ook
schappelijke mensen, dao kon
j'ook goed mee praoten. En met
een tinkeling in z'n ogen gaat
Wim verder. Mao die wisten
daorom nii wa pielen waoren.
Daor 'èn me toch zó om gela
chen. Z'aon glad nii in de gao-
ten dat 't. eenden waoren.
En achter mekaar haalt hij moei
teloos nog twee, drie van zulke
voorbeelden aan. En 't is mao
zö'n schiiteindje uut mekaore
ee, van Terneuzen nao Tholen,
besluit hij z'n relaas.
Ook de voorzitter van de Dia
lectvereniging is erg enthousiast
over de jaarlijkse dag in Kapel-
Ie.
Hij draait al weer heel wat jaar
tjes mee, Kees Martens uit
's-Heerenhoek. Kiekzegt hij, ik
weune noe in Middelburg ee,
mao kom 'k in een wienkel, 'k
praote gewoon dialect. En met
verve vertelt hij verder, dat die
Middelburgers dat al jarenlang
niet meer gewoon zijn, maor ik
bluuve dialect praote en praote
ook gewoon terug. En of ik noe
om. brood, kaes of 'amme vrao-
ge, 'lc kriige 't allemao. En na
een korte stilte zegt hij ondeu
gend: Kriege? 'k Mot wel alle
mao betaole.
Op de vraag waar toch die gezel
lige sfeer vandaan komt, is Kees
duidelijk. Die brienge de mènse
zelf mee. Ze doen gewoon. Een
klaar en duidelijk antwoord. En
't ligt natuurlijk ook an 't pro-
grammao ee. En achter fnekaar
noemt hij de artiesten op die de
ze keer op het podium zullen ko
men, zoals Pau Heerschap, Kant'
ooi, Anja Kopmels, Adrie Ooster
ling en Engel Reinhoudt. Inder
daad, allemaal mensen, streek
taalartiesten, die hun sporen al
dubbel en dik verdiend hebben.
Kees vertelt, dat ieder jaar uit
bijna alle streken van Zeeland
artiesten optreden. O/c dijaor is
da wee gelukt.
Terloops wijst hij nog op de boe
kenstand. Dao ka je noe alle boe
ken over Zeeland koope. Soms
komme d'r mènse uut Olland en
die aole dao 'êêl ulder winter-
voorraod boeke. Net zo as de pe-
taote vroeger bie de boer g'aold
wiere.
Gisteravond was ik weer bezig
in de keuken toen de telefoon
ging. Of er nog plek was op de
Dialectdag. In de zaole wè maor
op 't podium nii mêe, flapte ik
er uit. Het was onze voorzitter.
't Is maor even om te kieken of
alles klopt ee, hoor ik 'm zeggen.
Kiek, da's noe typisch Middel
burgs, denk ik.
Rinus Willemsen
Zeeuwse Dialectdag: zaterdag
21 oktober in De Vroone, Kapel-
Ie. Aanvang 9.30 uur, afsluiting
16.00 uur. Met optredens van
Anja Kopmels, Kant'ooi, Adrie
Oosterling, Pau Heerschap en
Piet Westhoeve. Kosten, inclu
sief Zeeuwse koffietafel, 25,-.
Programma en toegangsbewijs
ontvangt u na storting van het
bedrag op giro 439827 ten name
van Zeeuwse Vereniging voor
Dialectonderzoek Middelburg
onder vermelding van Dialect
dag 2006. Inlichtingen bij J.L.
Murre, 0118-629556 (na 18.00
uur).
De vliegenzwam is een paddenstoel die samenleeft met berkenbo
men.
Paddenstoelen op dood hout. Deze zogenoemde saprofyten breken het dode materiaal af.
foto's Monica Salmang
Zo'n samenwerkingsvorm
wordt in jargon symbiose ge
noemd.
Toch komen paddenstoelen ze
ker niet alleen in een bos voor.
Ze zijn ook te vinden in bijvoor
beeld tuinen en graslanden. Ie
der terreintype kent zo zijn ei
gen soorten. Voor een ecosys
teem zijn ze ook functioneel; de
functie geeft eigenlijk ook di
rect de indeling. Er zijn soorten
die zorgen voor de afbraak van
dood materiaal (saprofyten) en
er zijn soorten die gebruik ma
ken van levende organismen, in
sommige gevallen ten gunste
van het organisme (symbiotisch)
en in andere gevallen ten koste
van het organisme (parasitair).
Saprofyten komen voor op een
humusrijke bodem, dode bo
men, composthopen en dode die
ren. Ze zorgen dat dode organis
men worden omgezet in fijn, or
ganisch materiaal dat weer opge
nomen kan worden door plan
ten als zijnde hun voedingsstof
fen. Dit is de bekendste groep
paddenstoelen, met als functie
reduceren.
Toch is de bekendste padden
stoel geen saprofyt. De vliegen
zwam (rood met witte stippen)
is een paddenstoel die leeft in
symbiose met een berk (wit
schilferige boom). Vliegenzwam-
men staan dan ook altijd onder
een berkenboom. Op het eerste
gezicht lijkt hij er niet op te
staan, maar schijn bedriegt.
Want zoals eerder genoemd, is
de paddenstoel slechts de
vrucht, maar de schimmel leeft
wel degelijk op de wortels van
de berk. Het is een vlok in de bo
dem die door middel van draden
een web spint rond de haarwor
tels. De berk profiteert van de
bescherming en betere absorp
tie en de door de boom geprodu
ceerde koolhydraten worden ge
bruikt voor het vormen van de
paddenstoel en sporen.
Er zijn meer soorten die deze
vorm van 'samenwerking' ge
bruiken. En niet alleen bij bo
men, er zijn ook paddenstoelen
in graslanden die dezelfde sym
biotische leefwijze hebben. In
graslanden zie je af en toe een
plek waar het gras donkerder
groen is dan er omheen. Vaak
duidt dit op een schimmel in de
wortellaag.
Naast saprofyten en symbioti
sche soorten zijn er ook parasite
rende paddenstoelen. Deze le
ven op levende organismen die
uiteindelijk kunnen sterven.
Dat lijkt in eerste instantie niet
zo nuttig voor een ecosysteem,
maar het is in de praktijk wel
degelijk van belang. Want ook
dode bomen hebben bijvoor
beeld een functie voor allerlei
insecten, vogels én saprofyte
paddenstoelen. Zonder dood
geen leven.
Paddenstoelen produceren heel
veel sporen, die zo licht zijn dat
Een heksenkring is een
cirkel van paddenstoe
len. Vroeger werd verteld
dat de paddnestoelencirkel
was ontstaan door heksen.
Die hadden in een kring ge
danst en op elke plek waar
ze met hun voeten de grond
hadden geraakt, groeide
een paddenstoel. Een iets
modernere theorie is dat
paddenstoelen de vruchten
van een schimmel zijn, zo
als bramen dat zijn van een
braamstruik.
De schimmel waarvan pad
denstoelen de vruchten
zijn, bestaat uit een web van mi
croscopisch dunne draden. Dit
web wordt zwamvlok genoemd.
Aan de rand van hét zwamvlok
ontstaan de paddenstoelen, die
dus vaak in een kring staan.
Paddenstoelen worden vaak in
één adem genoemd met bos. Dat
is dan ook de bekendste plek om
paddenstoelen te zoeken. Niet
geheel onterecht; veel padden
stoelen kunnen namelijk niet te
gen droogte en vorst. Bos heeft
net een iets ander klimaat dan
een open terrein. Zo heeft iedere
terreintype zijn eigen klimaat;
dit wordt ook wel microklimaat
genoemd. Het microklimaat van
bos bestaat uit een relatief hoog
vochtgehalte en weinig vorst.
Een andere reden voor de pad
denstoelenrijkdom van bossen
is dat veel soorten paddenstoe
len samenleven met bomen.
Daarvan ondervinden zowel de
boom als de zwam voordeel.
ze gemakkelijk verspreiden. Na
neerstrijken kan het ontwikke
len van zwamvlok zeer snel
gaan, mits de omstandigheden
goed zijn. En dat betekent dat
er al snel paddenstoelen uit de
grond schieten. Op dat moment
kun je als beheerder zeggen wel
ke soort zich heeft gevestigd.
Aangezien er vele soorten zijn
die veelal ieder hun eigen eisen
stellen aan het milieu, kan dit
wat zeggen over het beheer. Om
dat ze zo snel kunnen reageren
op verandering in het milieu,
zijn het zeer goede indicatoren.
Het nadeel is dat het lastig is de
vele soorten op naam te bren
gen.
Toch gaat Het Zeeuwse Land
schap dit jaar paddenstoelen mo
nitoren. In de jaren tachtig is
dat in onze belangrijkste pad-
denstoelengebieden ook ge
beurd. We zullen dit jaar kun
nen vaststellen wat de belang
rijkste veranderingen zijn.
Wannes Castelijns
Eén van de (vele) goede op
lossingen van de raadkaart
die vorige week in Buitengebied
stond, komt helemaal uit het
Friese Stiens en wel van A.
Vader-Vermaire. „De foto is ge
nomen in de Stationsstraat in
Axel. Daar heb ik 68 jaar gele
den gewoond."
Ze vertelt een aardige herinne
ring aan die tijd. „Mijn vader
was in militaire dienst. Hij
moest in de regel zondagavond
weer terug. Ik vond het zo ver
schrikkelijk dat hij wegging,
dat ik altijd voor de tram ging
staan, om die tegen te houden.
Het is iets wat je nooit meer ver
geet." J. J. Schelland uit Middel
burg somt een aantal kenmer
ken op, die op de kaart te vin
den zijn: „Het huis rechts met
de vlaggenstok is van burge
meester Blok; daarnaast woon
de Leendert de Regt; helemaal
aan het eind woonde de familie
Van der Bilt, de vlashandelaar;
dan had je de spoorwegover
gang van de trein Malines-Ter-
neuzen, die bij doorkomst van
de trein de toegang tot de
Nieuwendijk afsloot. Het witte
huis links werd bewoond door
de familie Den Hamer; het vol
gende huis naar rechts woonde
de familie Van Hoeve; het huis
met de witte gevel was van de
ijnsdijk, die daar ook een weeg
brug had. Later was daar café
Benelux." Tollenaar merkt op
dat de loods zich bevindt achter
de spoorbomen (hij gebruikt het
fraaie woord barelen), neerge
zet ten behoeve van de spoorlijn
Terneuzen-Mechelen, in ge
bruik van augustus 1871 tot ok
tober 1951. „Het in het oog
springende huis rechts was ooit
van de heer Bruinincks, direc
teur van de Zeeuwsch Vlaam-
sche Tramwegmaatschappij, la
ter woonde er burgemeester
Blok en nu is het bewoond door
Paul en Jopie Lion." C. F. Ste-
vense uit Middelburg geeft aan
dat de naam Stationsstraat met
name slaat op de halte van de
spoorlijn van de Société du che-
min de fer de Malines a Terneu
zen. De spoorbomen waren in
feite ijzeren rolhekken. De tram
rails links is in 1916 aangelegd
door de ZVTM. Waar de tram
rails de spoorrails kruiste was
bij het hoge huis links een zoge
naamde ontsporingswissel aan
gelegd, om ongelukken te voor
komen, aldus Stcvense.
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar:
J. van Drongelen, Axel, K. van
Dorst, Sas van Gent en
R. Dek-Dieleman, Kruiningen.
Uit de collectie van Hans Lindenbergh op
nieuw een stadsbeeld. Dat kan, gelet op de
allure van de bebouwing, nauwelijks missen.
Vraag is: om welke stad gaat het en welke straat
is afgebeeld? Nadere bijzonderheden over de si
tuatie toen en nu zijn welkom.
Oplossingen kunnen tot en met uiterlijk zaterdag
14 oktober worden gezonden naar:
Redactie PZC Buitengebied, postbus 31, 4460 AA
Goes; per fax 0113-315669; per email
redactie@pzc.nl (svp adres erbij vermelden).
Onder inzenders van een goede oplossing worden
als gebruikelijk drie waardebonnen verdeeld.
gebroeders Dieleman en dan vol
gen de winkel van Albert Mel,
de loodgieter en de winkel van
Ko van de Ree." Schelland
meldt verder: „Als je bij Van
der Bilt rechtsom ging, had je
het café van Joost van Damme.
Dit is de vader van Ben van
Damme, grootvader van de hui
dige directeur van het Arionho-
tel in Vlissingen."
F. Verschelling uit Axel geeft
aan dat rechts op de foto nog
een stukje te zien is van de wo
ning waarin heel lang de fami
lie Vasseur woonde, schoenhan
delaar en -hersteller. „Trou
wens de eerste waar je na de oor
log echte voetbalschoenen en le
deren voetballen kon kopen."
Volgens deze inzender is in de
rij waarin het burgemeesters
huis staat later de muziekwin
kel van de firma Koster-Deij ge
komen. „Aan het eind van de
straat kijk je over de toenmali
ge spoorlijn heen in de richting
van de Oude Weg en zie je de
schuur van de kolenhandelaar
firma Oppcnecr."
D. E. Tollenaar uit Terneuzen
weet dat in het huis links op de
foto met puntdak de directeur
van het postkantoor woonde en
later de familie Cambier. „In
het huis met de witte gevel
woonde Willem Dieleman, bijge
naamd Kromme Willem, die
daar een uitspan had met ver
gunning voor de bezoekers van
Axel die vroeger met paard en
wagen naar de markt kwamen.
De loods op de achtergrond was
een aardappelloods van Jan He-
