PZC
List en bedrog in Zeeuws Archief
is
de
Markant punt
moeite van het bewaren waard
namen
Archievendag
weerwoord
Aanmeren
Redactie bijlagen: 0113-315680
www.pzc.nl
E-mail:redactie@ pzc.nl
Postbus 31,4460 AA Goes
Advertentie-exploitatie:
Noord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Zeeuws-Vlaanderen: 0113-315570;
Nationaal: 020-4562500.
dinsdag 10 oktober 2006
Roosanne Goudbeek van het Zeeuws Archief: „Mensen kunnen alles vragen, het hele'huis is open."
Programma
De landelijke archievendag, komende zater
dag duurt van 9.00 tot 17.00 uur. Naast
het Zeeuws Archief in Middelburg haken ook
de gemeentearchieven van Goes en Terneuzen
erop in (zie www.archievendag.nl). Het pro
gramma in het Zeeuws Archief bevat de volgen
de onderdelen:
- rondleiding door depot langs archiefstukken
over oplichters en bedriegers, van 10.00 tot en
met 16.00 uur, vertrek elk uur;
- workshops criminele voorouders, om 11.00 en
15.00 uur in het auditorium;
- lezing papieren familiereünie door Nelleke
Noordervliet (in de Hofpleinkerk, toegang 5 eu
ro), om 13.00 uur;
- rondleiding van kelder tot zolder door het 18e
eeuwse Van de Perrehuis, 9.30,10.30,13.30,
14.30 en 15.30 uur;
- uitleg over zoeken in het archief, hele dag in
de studiezaal;
- muziek door het saxofoonkwartet Quafcre Van
Die, tussen 12.00 en 15.00 uur;
- expositie schatten uit het archief, kelders Van
de Perrehuis, vanaf 9.00 uur;
- vragen over het onderbrengen van f arniliege-
gevens in het archief voorleggen aan experts,
hele dag ih de studiezaal;
- demonstraties restauratie- en conserverings
technieken in het atelier, vanaf 10.00 uur;
- film van een bezoek aan Middelburg in 1935,
gemaakt door J. Jacobs te Ridderkerk, op het
hele uur in het auditorium.
leden. Die zijn tijdens de rond
leidingen door de depots te zien.
Het kostte weinig moeite om vol
doende aardige zaken op te spit
ten. Bedriegers en oplichters
zijn van alle tijden.
Eén ervan is Abraham Macha-
ris, alias Johan Cato. Kamerling.
Hij gaf zich in Brouwershaven
uit voor doctor in de medicij
nen, terwijl hij slechts een sim
pele opleiding als scheepschirur
gijn had genoten. Met valse pa
pieren en een vlotte babbel
kreeg Macharis ofwel Kamer
ling toegang tot de hogere krin
gen. Hij trouwde met de dochter
van de burgemeester en ging
ook de zaken van deze regent be
hartigen. Toen hij met vervalste
wissels aan de slag ging, wérd
hij betrapt.
Tijdens het onderzoek bleek dat
Macharis als 19-jarige al in Rot
terdam wegens een misdrijf was
gebrandmerkt en dat hij daarna
overal in het land onder verschil
lende namen als bedrieger actief
was geweest. Van de rechtbank
in Middelburg kreeg de man in
1765 een langdurige gevangenis
straf opgelegd. Macharis' activi
teiten spraken wel tot de ver
beelding. Er verscheen een boek
over hem, dat verschillende her
drukken beleefde en er werd
een toneelstuk over hem geschre
ven, dat recent nog in Zierikzee
is opgevoerd.
Een andere bedrieger die aan de
vergetelheid wordt ontrukt, is
Jan Willem de Crane. Begin 18e
eeuw verving hij tijdelijk zijn
oom bij de Bank van Lening ge
vestigd in de Sint-Janstraat te
Middelburg. Hij zag kans zich
te verrijken door onderpanden
te vervalsen en fictieve leners
op te voeren. Bij terugkeer ont
dekte zijn oom dat diverse pand-
doosjes niet de aangegeven juwe
len bevatten, maar waardeloos
materiaal, zoals koperen gespen
en een gebroken mesheft. Op die
manier had De Crane 7.000 gul
den weten te bemachtigen (te
genwoordige waarde 61.000 eu
ro). Hij ontkwam aan een proces
door in 1711 naar de vrijplaats
Culembox'g te vluchten. Daar
Regen met Sint
Denijs voorspelt
een natte winter
en weinig ijs
(Sint Dionysius
is 9 oktober)
UzzDoud
Mevrouw IJzebaart
had het laatste taart
je bij bakker Izeboud. Het
was toch beter dan niks. Ze
had in ieder geval iets bij
de koffie, als de kinderen
kwamen. Als ja, als... want
er werd vaak afgebeld. Al
tijd was er wel iets. In ieder
geVal had zij iets in huis.
Toch goed dat er nog een
bakker op 't durp was. Al
zat Izeboud er niet meer
in...
Ze wist eigenlijk niet waar
Izeboud tegenwoordig
woonde. Wie weet, alles
ging zo vlug vandaag de
dag. Ze wist ook niet meer
of het nou Izebout was met
een t, of Izeboud met een cl.
Affijn, ze kon het niet meer
vragen, en de spelling ver
anderde ook steeds.
Toch is die spelling niet he
lemaal onbelangrijk. Er ko
men wel Izebouten voor,
net als Herebouten, Herre-
bouten en Claarbouten en
nog veel meer. Dat zijn ech
ter andere bouten. Normaal
is het in Zeeland Izeboud.
De meeste wonen op Wal
cheren. Het telefoonboek
van Nederland geeft zo.'n
zeventig Izeboud-families,
de helft in onze provincie.
Cijfers zijn maar betrekke
lijk.
De naam Izeboud moet een
oude voornaam zijn: Ize, Ie-
se komt van het Germaanse
woord voor 'ijzer'. Dat
boud is het oude bald en be
tekent 'dapper, sterk, stout
moedig'. In het Latijn werd
deze Germaanse voornaam
tot Isebaldus: 'sterk en dap
per als ijzer'.
Toen mevrouw IJzebaart
de winkel uitliep, kwam ze
buurvrouw Cevaal tegen.
Die moest natuurlijk ook
nog iets kopen. Voor mor
gen, voor het geval dat.,.
Zou ze mevrouw IJzebaart
zeggen dat zij het laatste
taartje had?
Ach, laat maar doen. Als ze
morgen niet kwamen, zou
ze haar taartje altijd nog
naar bure Cevaal kunnen
brengen.
Lo van Driel
ABRAM MAGARES
m/a- ?tzd -
ÖJJÏT '71 JAAR.
IT. MÜDELBT1RG i.v ZEELAND,
foto Dirk-Jan Gjeltema
leefde hij in goeden doen; zijn
zoon bracht het tot professor
aan cle Friese universiteit in Fra-
neker.
Zo heeft Goudbeek een soort
top-tien samengesteld van be
driegers en oplichters. Fraude
met melk (water erbij) en ande
re levensmiddelen en het ontdui
ken van de belasting komen aan
de orde. Ook een verkiezings
fraude (in 1899) te Arnemuiclen:
vissers werden te Vlissingen op
gewacht en omgekocht met
geld, drank en rookwaar om op
Benjamin Franse te stemmen.
En de opmerkelijke diefstal van
een in 1637 op de Noord-Beve-
landse kust aangespoelde wal
vis (die verdween naar Veere,
werd daar in stukken gehakt en
verkocht). Genealogie-expert
Leo Hollestelle legt in twee
workshops uit hoe gegevens
over criminele voorouders te
achterhalen zijn. Mensen met
zo'n voorouder treffen het, zegt
Goudbeek. Dankzij de strafrech
telijke archieven is daarover
meer te vinden dan over de bra
ve burgers.
Hoe je archieven, bronnen en fa
milieverhalen kunt combineren
tot een boeiend verhaal, vertelt
schrijfster Nelleke Noordervliet
in een lezing (na afloop signeert
zij haar werk). Voor het eerst is
ook het Van de Perrehuis toegan
kelijk en kunnen mensen met ex
perts overleggen over het over
dragen van familiedocumenten,
foto's en films aan het archief.
De van oorsprong Zeeuwse
snoepfabrikant Perfetti-van
Melle zorgt voor zoete steekpen
ningen.
Rinus Antonisse
Abraham Magaris, alias Johan Cato Kamerling; een oplichter uit de
18e eeuw. illustratie Zeeuws Archief
Heeft u criminele voor
ouders en zo ja, wat
hadden ze op hun kerfstok?
Hoe daar achter is te komen
wordt zaterdag 14 oktober
uit de doeken gedaan tij
dens de landelijke archie
vendag in het Zeeuws Ar
chief te Middelburg. Het is
één van de vele program
ma-onderdelen waaraan be
zoekers kunnen deelnemen.
Thema: Firma List Be
drog uit de Zeeuwse geschie
denis.
Het is de derde keer dat het
Zeeuws Archief een groots
opgezette archievendag organi
seert, vertelt Roosanne Goud
beek, medewerker communica
tie. De bedoeling is meer be
kendheid te geven aan de archie
ven. Dat is niet overbodig, zegt
ze, want veel mensen weten niet
welke schat aan inteiessante in
formatie opgetast ligt.
Informatie, die voor de 'gewone
burger' gewoon toegankelijk is.
Tijdens de archievendag is de
drempel heel laag, stelt Goud
beek. „Mensen kunnen alles vra
gen, het hele huis is open. Je
krijgt een goede indruk van wat
een archief is. Je ziet niet alleen
de studiezaal, ook de rest. Bij
voorbeeld ook het restaura
tie-atelier is open, de restaurato
ren en de behoudsmedewerkers
zijn aan het werk.-"
Ze onderstreept dat de archie
ven altijd, dus niet slechts een
dag per jaar, royaal toeganke
lijk zijn voor de mensen. „De ar-
De Bank van Lening in de
Sint-Janstraat te Middelburg
werd begin 18e eeuw bedrogen
door Jan Willem de Crane.
illustratie Zeeuws Archief
chieven zijn er voor iedereen en
ze zijn gratis toegankelijk. We
verlenen best veel diensten,
maar het is nog te onbekend wat
je allemaal te weten kunt ko
men. Over de geschiedenis van
je eigen huis en die van je woon
omgeving, over je voorouders."
Het Zeeuws Archief doet ook
mee met een proef om een digita
le kijk in de bestanden van het
Kadaster mogelijk te maken, zo
dat niet langer onhanteerbare
leggers doorgeworsteld moeten
worden.
Vanwege het thema Firma List
Bedrog uit de Zeeuwse ge
schiedenis maakt het archief
een selectie van stukken over be
driegers en oplichters in het ver-
Zeeuwse getijhaventjes, was de
simpele voorziening bedoeld
voor het verschepen van land
bouwproducten. Een haven-
dam, afmeergelegenheid en er
achter een spuiboezem. Daar
mee moest de haven op diepte
worden gehouden door bagger
te verwijderen. Bij hoogwater
liep de spuikom vol water, bij
laagwater ging een schuif open
en stroomde het er weer uit, zo
doende de blubber wegspoe
lend.
Het is inmiddels allang verle
den tijd. Na het op deltahoogte
brengen van de zeedijk in de ja
ren zeventig van de vorige eeuw
is de al kwakkelende havenfunc
tie definitief vervallen. Ook de
spuiboezem werd opgeruimd.
Nu i,s het haventje vrijwel hele
maal dichtgeslibd. De haven-
dam en de ringdam van de spui
kom liggen er nog, vertelt mede
werker Ad Beaufort van eige
naar waterschap Zeeuwse Eilan
den. Waarom is het haventje bij
de dijkverzwaring niet meteen
opgeruimd, zoals op veel plek
ken in Zeeuws-Vlaanderen ge
beurde? „Eigenlijk omdat nie
mand er belang bij had om het
op te ruimen of in stand te hou
den. Men wilde er geen geld aan
besteden om het op te ruimen",
zegt Beaufort. Voor de veilig
heid van de waterkering was
het ook niet nodig, legt hij uit.
De zeedijk ligt erachter. „Als
het haventje bij wijze van spre
ken wegspoelt, is er niks aan dë
hand." Beaufort beschouwt het
als een markant punt in het
landschap. „Ik vind zelf dat het
moet blijven, het is toch cultu
reel erfgoed." Om te voorkomen
dat de natuur het allemaal op
ruimt, dient er wel een beetje
onderhoud aan uitgevoerd te
worden, geeft hij aan.
Enkele jaren geleden is er nog
wat aan de havendam gedaan
en ook bij de recente verzwa
ring van de dijkglooiingen is ge
zorgd voor een keurige aanslui
ting tussen dijk en dam. Alles
zins de moeite waard, stelt de
medewerker van het water
schap.
Rinus Antonisse
Toch een kanttekening. Aan de
einder verdringen de fabrieken
van het Antwerpse haven- en
industriegebied elkaar. De koel
torens van de kerncentrales bij
Doel zijn niet te missen. Hier
Zeeland grossierde vroeger in
haventjes. Veel zijn-er verdwe
nen, in onbruik geraakt of heb
ben een andere bestemming ge
kregen. In de serie Aanmeren
aandacht voor dit maritiem erf
goed, met illustraties van Adri
Karman. Deze week: het haven
tje van de Zimmermanpolder bij
Rilland.
wordt goed duidelijk dat de mo
tor van de Vlaamse economie
tot op de drempel van Zeeland
is opgerukt.
De havendam moet er, aan de
bekleding en de verweerde hou
ten palenrij te zien, al geruime
tijd liggen. Om precies te zijn
ruim honderd jaar. Wanneer
het haventje in gebruik is geno
men, is niet bekend. Meestal
wordt 'omstreeks 1890' aange
houden. De Zimmermanpolder
zelf werd als jongste polder tus
sen Sloedam en Rilland in 1883
bedijkt en kreeg de naam van J.
C. Zimmerman, ambachtsheer
van Maire.
Uiteraard, zoals bij de meeste
Vanaf de aangenaam ouder
wets aandoende havendam
bij het sluimerende haventje
van de Zimmermanpolder on
der Rilland is het zicht op de
Westerschelde grandioos. Aan
de overkant priemt de toren
van de walradarketen op de
hoek bij het Verdronken Land
van Saeftinghe de lucht in. Op
het water glijden schepen onver
stoorbaar voort.
