Bed op recept houdt je staande
Zwanger zonder zorgen
Welk ziekenhuis
mag niet uitmaken
Korte logeerpartijen bij Emergis verminderen lange opnames borderliners
Dag over borderline
Nog dit jaar vaccin tegen
baarmoederhalskanker
Therapie voor paren met
psychiatrische problemen
maandag 2 oktober 2006 7
Meer zelfmoord na borstvergroting
TORONTO - Vrouwen die hun borsten hebben laten ver
groten hebben hierdoor (gemiddeld) niet een hogere kans
vroegtijdig te overlijden. Wel is het zo dat het overlijden
van vrouwen die hun borsten hebben laten vergroten (73
proeent) vaker te wijten is aan zelfmoord dan bij vrou
wenzonder borstvergroting.
Dit constateert P. Villeneuve van de Universiteit van Tor
onto op grond van gegevens over ruim 24.000 vrouwen
die tussen 1974 en 1989 een borstvergroting hebben onder
gaan. Ook andere vormen van cosmetische chirurgie blij
ken gepaard te gaan met een toegenomen zelfmoordcijfer.
Hij adviseert meer rekening te houden met mogelijk on
derliggende psychische problemen bij vrouwen die vra
gen om cosmetische chirurgie. GPD
Prikkeling roept schijnschaduw op
LAUSANNE - Prikkeling van een bepaalde plek in de her
senen roept het bizarre gevoel op dat er zich iemand vlak
achter je bevindt die als een schaduw voortdurend jouw
lichaamshouding imiteert. Dit schrijft S. Arzy van Ecole
Polytechnique Fédérale de Lausanne op grond van bevin
dingen bij een vrouw bij wie de hersenen op allerlei plaat
sen elektrisch werden geprikkeld, in het kader van epilep
tisch onderzoek.
Deze bevinding werpt mogelijk meer licht op psychiatri
sche aandoeningen waarbij patiënten overtuigd zijn van
de aanwezigheid van een 'schaduw', oppert Arzy. GPD
Viagra verergert slaapapneu
SAO PAULO - Het gebruik van het erectiebevorderende
middel Viagra verergert de ernst van slaapapneu, een toe
stand waarbij tijdens de slaap de keelholte regelmatig
dichtvalt waardoor de adem stokt en het zuurstofgehalte
in het bloed ernstig daalt. Dit constateert S. Roizenblatt
van de universiteit Sao Paulo op grond van onderzoek bij
veertien mannen met slaapapneu.
Aangezien slaapapneu nu juist een conditie is die het ont
staan van erectieproblemen in de hand werkt, kan het ge
bruik van Viagra dus mogelijk op de lange duur de erectie
problemen verergeren. GPD
Simpele truc voorkomt flauwvallen
AMSTERDAM - Plet kruisen van de benen en tegelijker
tijd de spieren aanspannen, is een simpele en effectieve
methode om flauwvallen te voorkomen.
Dat blijkt uit een experiment dat N. van Dijk heeft ge
daan bij 223 patiënten. Belangrijke oorzaken van flauw
vallen zijn warmte, lang staan en het zien van bloed en/of
injectienaalden. Flauwvallen houdt meestal verband met
de bloeddruk. GPD/Novum
Hoofdpijn kost jaarlijks 3 miljard
AMERSFOORT - Hoofdpijn kost de Nederlandse samenle
ving jaarlijks 3,1 miljard euro. Dat stelde vrijdag de Ne
derlandse Vereniging van Hoofdpijnpatiënten, die zich ba
seert op onderzoeken in andere Europese landen. De mil
jarden bestaan uit zorgkosten en kosten als gevolg van
ziekteverzuim. Volgens de vereniging zouden de kosten
kunnen worden gehalveerd als meer mensen een adequa
te behandeling krijgen. ANP
door Claudia Sondervan
KLOETINGE - Bed op recept
heet de oplossing die het cen
trum voor geestelijke gezond
heidszorg Emergis heeft voor
honderdtwintig mensen met
borderline in Zeeland. Het
scheelt het centrum de helft van
de langdurige opnamen en het
1 houdt mensen staande in hun
dagelijks leven.
I Het principe is eenvoudig: als ie-
mand merkt dat de stoornis de
overhand krijgt en het mis gaat,
kan hij bellen en een bed bestel-
len voor een paar dagen. Dat
bed is er altijd. Zes van de
twaalf kamers op de speciale
borderlineafdeling van het cen-
i trum in Kloetinge zijn daarvoor
bestemd. „Desnoods zetten we
I een bed op mijn kamer of op de
teamkamer", zegt psychiater
I J. van Blaricom. „Vroeger had
den we lange wachtlijsten. We
I deden eigenlijk alles om de bor
derliners zo lang mogelijk weg
j te houden. Als er iemand belde
I dat er ruzie was met zijn
vriend, dan riepen wij 'da's
i toch geen reden voor opname?'
We namen pas op als er iemand
wat was overkomen. Dat was al
tijd strijd en we waren altijd te
laat. Dat is veranderd toen we
de bedden openstelden."
Mariëtte Langenberg uit Ril
land is één van de vaste gebrui-
kers van de slaapkamers. Ze
heeft een druk bestaan, met
man, twee kinderen, twee hon-
j den en een kat, zoals ze opsomt.
Tot drie jaar geleden werkte ze
l als verkoopster bij een bedden
speciaalzaak.
Snijders
Tot ze ernstig ziek werd. Maan-,
i den van opname gingen er voor-
bij tot de diagnose kwam; bor
derline. „Ik dacht, borderliners,
dat zijn toch snijders?", vertelt
ze. Zelfverwonding is inder
daad één van de verschijnselen
die de stoornis mee kan bren
gen. Mariëtte heeft er weinig
last van, zegt ze. „Mij over
kwam het twee keer in drie
jaar."
Wel heeft ze zelfmoordpogin
Jan van Blaricom en Mariëtte Langenberg in een kamer met een bed op recept. foto Willem Mieras
gen gekend in de diep bedroef
de perioden die ze doormaakte,
vaak na een tijd van buitenspo
rig hard werken, feesten en mid
delengebruik. „Ik neig sterk
naar te veel alcohol en wiet."
Voor mensen met borderline be
staat er geen gematigd leven. Al
les is zwart of wit, grijs bestaat
niet. Mariëtte vindt het moeilijk
te beschrijven. „Je leeft con
stant op de grens van wat wel
en niet kan. Als ik werk, wil ik
teveel doen. Achteraf donder ik
dan in elkaar. Dan heb ik weer
te hard gelopen. Dat heb je met
relaties, met eten en drinken,
met alle dagelijkse dingen."
„Het houdt zichzelf in stand",
voegt Van Blaricom toe. „Of
een borderliner is mateloos ac
tief, of hij is helemaal uitge
teld." „En als je dan vol schaam
te bewust wordt wat je gedaan
hebt, dan ga je ook diep hoor",
weet Mariëtte. Met trainingen
leren borderliners om hun ge
dragspatroon te herkennen,
hun grenzen aan te geven en om
in te grijpen als het uit de hand
loopt. Dat laatste is het moei--
lijkste ter wereld, maakt Mariët
te duidelijk. „Soms lukt het,
soms kunnen andere mensen
mij bereiken als ik doorsla.
Maar vaak kan ik er de rem niet
opzetten."
Dan belandt Mariëtte in haar
'borderlinebel'. Ze voelt zich in
haar eigen wereld, waarin de
Buitenwereld maar vaag en bete
kenisloos in kan doordringen.
Dan reageert ze verward, be
grijpt ze dingen niet en kan ze
grote risico's nemen. „Net of je
aan een bedwelmend middel
zit."
Mensen die zelfmoord willen
plegen ervaren ook dat isole
ment, is haar overtuiging. „Je
ziet geen andere alternatieven.
Op dat moment denk je niet aan
je kinderen of aan je man. Er is
alleen de ellende én alleen die
oplossing." De belfase duurt
soms drie dagen. „Heel onaange
naam. Maar het gaat weer over.
Ik zie het niet aankomen. Je
kan er op een ochtend mee op
staan."
„Mijn ding is roekeloos rijge
drag. Als er wat is wat me raakt
en ik moet ergens naar toe, dan
stap ik in mijn auto en weet ik
alleen nog mijn doel. Dan rij ik
honderdzestig, haal linies en
rechts in. De buitenwereld doet
er op dat moment niet toe." Zo
rijdt ze dus van Rilland naar
Kloetinge als ze haar bed op re
cept nodig heeft. Een reis per
openbaar vervoer is voor een
borderliner die het mis voelt
gaan nauwelijks te volbrengen,
Van elke honderd Nederlanders heeft er één een borderline persoon
lijkheid. Borderline is een karakterbeeld waarbij iemand alles in ex
tremen ervaart, voelt en ook zo reageert. Patiënten hebben het
zwaar met het vasthouden van relaties, werk en een regelmatige le
vensstijl.
Borderline is dit jaar het thema van de landelijke Dag van de Psy
chische Gezondheid, dinsdag 10 oktober. Emergis kiest ervoor om
zaterdag 7 oktober een publieksdag over borderline te houden.
Tussen 13.00 en 17.00 uur zijn er in het E-plaza in het hoofdbehan
delcentrum in Kloetinge exposities, films en een theatervoorstelling
te bekijken. Er zijn doorlopend workshops die inzicht geven in een
leven met borderline, mogelijke behandelingen en het effect van de
stoornis op iemands omgeving.
duidt ze. „Veel mensen Mezen
voor eigen vervoer sinds de taxi
vergoeding is opgeheven",
knikt Van Blaricom spijtig.
Een week, soms twee weken
kluizenaarsbestaan in één van
de zes slaapkamers geeft Mariët
te de gelegenheid om rust te vin
den en zich weer op te laden
voor het gewone leven. „Ik
neem alles mee. Mijn televisie,
dan hoef ik niet naar de woon
kamer, spulletjes, Meren. Je
komt stuiterend binnen, zoveel
prikkels en gedachten gaan er
in je om. Hier hoef je niets. Wil
je 's ochtends je bed niet uit,
dan blijf je liggen. Op andere af
delingen moet je opstaan. Wil je
niet eten, dan niet. Je moet hier
je rest vinden. Soms moet de
verpleging een handje helpen.
Die zeggen dan; zou jij vanmid
dag niet eens twee uur op je ka
mer blijven rusten?"
Mariëtte stapt uit haar bed op
recept als een heel ander mens,
zegt ze. „Als ik dit niet had ge
had, zou ik steeds opgenomen
zijn."
Aanstellen
Er is nauwelijks begrip voor
borderliners, ondervindt Mariët
te. „Mensen vinden dat je je aan
stelt, dat je aandacht wil trek
ken. Ik zal het wel sinds mijn ge
boorte hebben gehad. Maar ik
moest 34 worden voor ik erach
ter was dat ik borderüne heb.
Ik heb vroeger wel gedacht;
waarom vinden ze mij raar, bui
tensporig?"
Ze komt graag bij de andere bor
derliners van Emergis. Ze ser
veert als vrijwilliger twee keer
per week de restaurantmaaltij-'
den van De Inloop. „Hier is veel
meer compassie, meer respect.
Als ik op straat loop voel ik me
niet meer volwaardig. Voor de
kinderen is het zwaar. Mama is
ziek en zij worden gepest," Als
of je ervoor zou kiezen om je le
ven te slijten bij Emergis,
schampert Mariëtte. Van Blari
com glimlacht wrang. „Het is
toch wel erg gesteld met de sa
menleving' als mensen een psy
chiatrisch ziekenhuis moeten
opzoeken om zichzelf te kunnen
zijn..."
door Cees Dijkhuis
Op mijn afscheidssympo
sium werd onder andere
het woord gevoerd door dr.
Verhoef, chirurg uit het
EMC-Daniël (de Daniël den
Hoedkliniek voor de ouderen
onder ons) en een begenadigd
spreker. Hij vertelde over de
huidige mogelijkheden om
uitzaaiingen van darmkan
ker in de lever operatief te
verwijderen.
Die mogelijkheden zijn in
drukwekkend, zeker als je
die vergelijkt'met die van
nog maar één of twee decen
nia geleden. En de grens lijkt
nog niet bereiM.
Onlangs sprak ik iemand die
het verhaal ook had gehoord
en in wiens nabije omgeving
zich een geval van uitzaaiin
gen in de lever voordeed.
De vraag werd uiteraard ge
steld of die patiënt ineen
Zeeuws ziekenhuis wel aan
het goede adres was. Of die
niet rechtstreeks naar het
EMC-Daniël moest worden
gestuurd,
Mijn antwoord was een hart
grondig neen. Niet omdat der
gelijke operaties ook in Zee
land worden gedaan, want
dat is (nog) niet zo.
Nee, het is niet nodig en ook
niet wenselijk om recht
streeks te verwijzen, meteen
nadat de diagnose is gesteld.
Verwijzing naar een kanker
centrum voor zo'n operatie
komt misschien wel een keer
aan de orde maar er moet
eerst een behandelplan wor
den opgesteld. En lang niet
altijd staat de operatie daar
in als eerste op de lijst. Mis
schien wel helemaal niet. Het
opstellen van zo'n plan ge
beurt in teamverband met al
le specialisten die bij de be
handeling betrokken kunnen
zijn.
Maar weten die specialisten
in dat ziekenhuis ergens in
de provincie dan wel wat de
mogelijkheden in de centra
tegenwoordig zijn?
Ja, dat weten ze.
Contact
Dat weten ze omdat ze de
richtlijnen en hun vaklitera
tuur kennen en omdat er in
tensief en direct contact is
met de specialisten uit de
kankercentra. Die zitten re
gelmatig bij dat teamoverleg
en er wordt veel overlegd via
(beveiligde) internetverbin
dingen.
In Nederland is de organisa
tie van de behandeling van
kanker namelijk goed georga
niseerd. Bijna dertig jaar gele
den is Nederland opgedeeld
in negen regio's, in negen In
tegrale Kankercentra waarin
de samenwerking tussen het
(academisch) centrum en de
ziekenhuizen in die regio is
verankerd. Zo vallen de
Zeeuwse ziekenhuizen onder
het IKR, het Integraal Kan
kercentrum Rotterdam. Daar
in zitten twintig ziekenhui
zen, vanaf Rotterdam-Noord
tot Terneuzen, waaronder
Dijkzigt en de Daniël den
Hoedkliniek (die nu zijn gefu
seerd tot het Erasmus Me
disch Centrum, het EMC).
De filosofie achter die inte
gratie is dat het niet mag uit
maken in welk ziekenhuis je
wordt behandeld voor je kan
ker. Integendeel, de patiënt
zou er juist op moeten kun
nen rekenen dat hij de eigen
tijdse en beste behandeling
Mijgt, ongeacht het zieken
huis waar hij aanMopt.
Dat concept heeft gewerkt.
Door die integratie kennen
kankerspecialisten uit de
IKR-regio elkaar. Er wordt
vaak en veel overlegd en er
wordt gebruik gemaakt van
eikaars expertise.
En elke patiënt Mijgt de ei
gentijdse, op maat gesneden
behandeling.
In het centrumziekenhuis als
dat de aangewezen plaats is.
Bijvoorbeeld bij uitzaaiingen
van darmkanker in de lever.
Maar ook in het eigen zieken
huis als dat kan; waar de
wachttijden vaak veel korter
zijn. Dit onder het motto:
spreiden waar mogelijk en
concentreren waar nodig.
Dr. Cees M. Dijkhuis is gepen
sioneerd chirurg
door Berber Rouwé
AMSTERDAM - Het AMC in
Amsterdam wil, na Maastricht,
een centrum openen voor diag
nostiek op in het lab ontstane
embryo's, voor ouders die dra
ger zijn van een erfelijke ziekte.
Op de basisschool al weten dat
je een langzame, mensonteren
de dood zult sterven rond je
veertigste. Of als puber uit huis
worden geplaatst vanwege een
zware verstandelijke handicap.
Er zijn veel erfelijke zieMes
waarvan je hoopt dat nooit
meer iemand de pech heeft er
mee geboren te worden. Met
pre-implantatie genetische dia
gnostiek (PGD), een relatief
nieuwe techniek, kunnen
ouders het lot een handje hel
pen. Het AMC kondigde deze zo
mer aan een centrum te willen
openen voor PGD, als blijkt dat
daar behoefte aan is.
PGD is een combinatie van
in-vitrofertilisatie (IVF) en ge
netische embryoselectie. Uit
een embryo van drie dagen, een
ldompje van gemiddeld acht cel
len, wordt één cel verwijderd.
Op die cel wordt een DNA-test
gedaan. Je kunt kijken of het
vruchtje bijvoorbeeld hemofilie
heeft óf een dodelijke spieraan-
doening als de ziekte van
Duchenne. Alleen embryo's
waarbij de genetische afwijking
niet wordt gevonden, worden te
ruggeplaatst in de baarmoeder.
Nico Leschot, klinisch geneti
cus in het AMC: „PGD lijkt een
wondermiddel voor ouders met
een ernstige erfelijke aandoe
ning in de familie. Zeker als je
het vergelijkt met de enige op
tie die ze. nu hebben; zwanger
worden, een vruchtwaterpunc
tie of vlokkentest laten doen en
de zwangerschap afbreken als
het kindje ziek blijkt te zijn.
Het zal je maar overkomen, dat
lijkt toch het einde van de we
reld!
Sinds PGD in 1993 voor het
eerst werd toegepast in Nedei-
land zijn zo'n zestig PGD-kinde-
ren geboren. Ter vergelijking:
jaarlijks wordt er 11.000 keer
een vruchtwaterpunctie of vlok
kentest uitgevoerd en worden
er 200.000 baby's geboren. Elk
jaar worden ongeveer honderd
paren verwezen naar het enige
PGD-centrum in Nederland, in
het Academisch Ziekenhuis
Maastricht.
Een kwart van hen begint daad-
nrar-b-eiil-ilr aan non P(Tn_fo«ahfln-
Ouders van een ongeboren kind kunnen met PGD het lot een bandje helpen en een mogelijke erfelijke
ziekte voorkomen. foto George Nusmeijer/GPD
deling. De rest ziet van behande
ling af vanwege bijvoorbeeld de
wachtlijst van een jaar. Le
schot: „Die wachtlijst ontstaat
niet alleen door de beperkte ca
paciteit van het centrum, maar
ook doordat er zoveel zeldzame
erfelijke ziekten zijn. PGD is
een uiterst bewerkelijke metho
de. Voor elke ziekte moet je op
nieuw uitvinden hoe je de klas
sieke genetische test ombouwt
tot een veilige, betrouwbare
test die je kunt uitvoeren op één
cel." Soms is de techniek voor
een specifieke ziekte wel be
schikbaar in het buitenland. Le
schot: „In bijvoorbeeld Enge
land en België wordt veel meer
PGD gedaan," Vooralsnog lijkt
PGD niet schadelijk voor het
kind. Leschot: „Bij PGD-kinde-
ren zijn niet meer afwijkingen
gevonden dan bij Mnderen gebo
ren na een gewone IVF-behan-
deling. Het ontbreekt ons ech
ter aan grootschalig onderzoek
waarbij kinderen tien, twintig
jaar worden gevolgd."
Beperkt
De doelgroep voor PGD-behan-
delingen is volgens Leschot be
perkt. „Er zijn weinig mensen
die prenataal testen principieel
afkpurpn pn (fiiaunnstiek on een
embryo in het laboratorium wel
goed vinden. PGD is vooral een
uitkomst voor de 'bad luck'-fa-
milies. Vrouwen die meermalen
achter elkaar zwanger worden
van een ziek Mnd.
De Gezondheidsraad, die begin
dit jaar een advies uitbracht
over PGD, denkt dat er meer
mensen behoefte aan hebben
dan het aantal waarvan nu
wordt uitgaan. Uit onderzoek
in Engeland blijkt dat erfelijk
belaste ouders een lichte voor
keur hebben voor PGD boven
testen tijdens de zwangerschap.
Leschot: „Daarom gaat de Vere
niging van Samenwerkende
Ouder- en Patiëntenorganisa
ties (Vsop), samen met het
AMC, een enquête houden on
der haarleden."
Niet alle patiënten willen weten
of hun kindje erfelijk belast zal
zijn. Leschot: „Neem de vrouw
die bij mij op het spreekuur
kwam met een relatief milde
aandoening; handen die ophou
den bij het eerste vingerkootje.
Ze schrok toen het erfelijk
bleek te zijn, maar concludeer
de: 'als ik een kind met mijn
aandoening niet wil, dan zeg ik
dat ik zelf de moeite niet waard
ben'. Het consult dat me het
dierist raakte, was dat van een
vrouw en haar broer. De broer
had het Downsyndroom en de
vrouw wilde weten of het de er
felijke variant van het syn
droom was. De broer was mee
gekomen om bloed af te geven
voor het onderzoek. Hij legde
zelf uit wat er aan de hand was.
'Mijn zus wil geen kindje zoals
ik', zei hij, terwijl hij zijn han
den op haar buik legde alsof hij
het Mndje al kon voelen. Dat hij
dat kon bevatten en toch hier
zat."
Behoefte
De Gezondheidsraad schat dat
er jaarlijks driehonderd mensen
behoefte hebben aan PGD, Als
die schatting blijkt te kloppen,
kan het Ministerie van Volksge
zondheid ervoor kiezen het cen
trum in Maastricht uit te brei
den of een vergunning afgeven
voor een tweede centrum.
Het AMC zou graag het tweede
centrum worden, omdat het al
langer werkt aan een aan PGD
verwante techniek, de pre-im
plantatie genetische screening
(PGS). GPD/FOLIA
Bron: Pre-implantatie geneti
sche diagnostiek en screening.
Rapport Gezondheidsraad, ja
nuari 2006.
door Hélène van Beek
DEN HAAG - Nog dit jaar
komt er een vaccin tegen baar
moederhalskanker op de Neder
landse markt. Het is het eerste
dat preventief werkt tegen kan
ker. Om die reden wil het Neder
lands Vaccin Instituut het vac
cin met de merknaam Gardasil
in het Rijksvaccinatieprogram
ma opnemen en alle meisjes tus
sen 10 en 12 jaar er mee inen
ten. Het liefst al in 2008.
Het Amerikaanse bedrijf Merck
Co heeft Gardasil ontwik
keld. In Amerika is het vaccin
sinds kort op de markt en zit
het al in het inentingsprogram
ma. De farmaceutische combi
natie Sanofi Pasteur/MSD
heeft nu toestemming om het in
Europa op de markt te brengen.
Een vaccin dat baarmoederhals
kanker geneest, moet nog wor
den ontwikkeld. Baarmoeder
halskanker wordt veroorzaakt
door een virus, het seksueel
overdraagbare Humaan Pappil-
omavirus (HPV). Iiet is in staat
cellen van de baarmoederhals
te veranderen in kankercellen.
Gardasil beschermt tegen vier
schadelijke stammen van het
HPV-virus, de stammen 6,11,16
en 18, Déze vier stammen ver
oorzaken 75 procent van alle
baarmoederhalskanker. Na
borstkanker is baarmoederhals
kanker de meest dodelijke vorm
van kanker bij vrouwen. In ons
land sterven er jaarlijks onge
veer vierhonderd aan, Weten
schappelijk directeur prof.
B. van der Zeijst van het Neder
lands Vaccin Instituut (NVI)
noemt het vaccin een regelrech
te doorbraak. „Onze taak is nu
de overheid op het goede spoor
te zetten en ervoor te zorgen dat
het in het Rijksvaccmatiepro-
gramma komt. 2008 is haal
baar. Nu het beschikbaar is, zal
er maatschappelijke druk ont
staan." Als eerste moeten alle
meisjes tussen de 10 en 12 jaar
worden gevaccineerd, in de
hoop dat ze dan tegen besmet
ting met het HPV-virus zijn in
geënt voordat ze seksueel actief
zijn. In een later stadium zou
den ook jongens met het vaccin
moeten worden ingeënt, vindt
Van der Zeijst. „Omdat het te
vens helpt tegen genitale wrat
ten. Na chlamydia de meest
voorkomende soa in ons land."
De Gezondheidsraad, een onaf
hankelijk, wetenschappelijk ad
viesorgaan, studeert nog op op
name in het rijksprogramma
van het nieuwe vaccin.
Acceptatie
De raad vraagt zich bijvoor
beeld af of ouders het accepte
ren dat hun dochters het vaccin
krijgen vanwege de relatie met
seksualiteit. Ook wil ze onder
zoeken of het nuttig is als oude
re vrouwen het eveneens krij
gen. Bovendien wil de raad we
ten of andere stammen van het
HPV-virus, die niet in het vac
cin zijn verwerkt, straks een
groter gevaar gaan vormen. Zo
lang het vaccin niet in het Rijks
vaccinatieprogramma is opgeno
men, kan iedereen het zelf - op
doktersrecept - kopen. Het is
wel kostbaar. Het vaccin gaat
ongeveer vierhonderd euro kos
ten. GPD
C. Verhallen. Een systeemthera
peut is gespecialiseerd in ver
houdingen tussen partners of
binnen een gezin. Voor het pro
gramma worden vier therapeu
ten ingezet bij de vijftien twee
wekelijkse sessies van drie uur.
Naast twee gesprekstherapeu-
ten worden ook de drama- en de
speltherapeut ingezet. Per groep
doen maximaal vijf paren mee.
„Het is leuk om te doen," vertelt
Verhallen. „Je merkt dat er in
een groep humor en herkenning
loskomt. Mensen betrekken de
'schuld' minder op zichzelf als
ze merken dat een probleem ook
bij anderen speelt.7
door Claudia Sondervan
VLISSINGEN - Echtparen die
psychiatrische ook relatieproble
men hebben vanaf november
meedoen aan een groepspro
gramma bij de PAAZ in Vlissin-
gen.
De psychiatrische afdeling van
Ziekenhuis Walcheren heeft het
parenprogramma 'Jij en ik...wij
samen' nieuwe inhoud gegeven.
„Was het vroeger enkel praatthe
rapie, nu gebruiken we ook spel
en lichaamstaal," vertelt sys
teemtherapeut en maatschappe
lijk werkster van de PAAZ/
