Bisschop is volslagen onbekende
Bezoekersaantallen ZNF geflatteerd
Het wordt dringen
op de begraafplaats
Plezier in het werk
staat onder druk
Vicaris-generaal uit bisdom Groningen beoogd opvolger Tiny Muskens
11 september 1956
maandag 11 september 2006
door Carine Neefjes
Eigenlijk moet alles kun
nen, mijmert begraaf
plaatsadviseur Cor Smulders
terwijl hij over de dodenak
ker in Oosterhout wandelt.
De nazomerzon schittert op
de grijze grafstenen die wor
den afgewisseld met monu
mentale graven.
„Een felroze monument ter
nagedachtenis van een overle
den homo zou hier ook niet
misstaan", zegt hij, „Of een
modern glazen kunstwerk.
Weg met die saaie rijtjes graf
stenen. Het is tijd voor iets
nieuws op de begraafplaats."
Smulders is begraafplaatsad
viseur bij het bureau Genius
Loci in Boxtel. Hij adviseert
gemeenten bij de inrichting
van begraafplaatsen. De
branche moet zich snel voor
bereiden op een andere ma
nier van begraven. De komen
de twintig jaar zal het aantal
sterfgevallen met dertig pro
cent toenemen, zo blijkt uit
cijfers van het Kenniscen
trum voor Bevolkingsdaling
en Beleid.
Er is meer ruimte nodig,
maar ook de stijl van graven
zal veranderen. Terwijl de
huidige generatie ouderen eer
der voor een sobere uitvaart
kiest en zoveel mogelijk spaar
geld achteiiaat voor de kinde
ren, zal de nieuwe generatie
meer geld uitgeven aan zijn
laatste rustplaats. „Misschien
gaan we weer terug naar vroe
ger, toen mensen monumenta
le graven lieten bouwen",
zegt Smulders.
Eén van de nieuwste trends is
het 'stapelbegraven' waarbij
de lichamen in een boven
grondse galerij worden onder
gebracht. De galerij mag
maximaal drie meter hoog
zijn. Smulders: „Nabestaan
den moeten oogcontact met
het graf kunnen hebben. Gale
rijen van zeven, acht meter
hoog, zoals je in Spanje en Ita
lië ziet, passen niet bij de Ne
derlandse cultuur". De stapel
graven zijn ruimtebesparend
en worden steeds populair®
in Nederland. Enschede heif-
al 190 galerijgraven, die oor!
spronkelijk waren bedoeld
voor de Italiaanse gem^.
schap in die stad.
Lisse en Valkenburg hebbü
ook galerijgraven op hundc-
denakkers.
De graven moeten mooier, m.
mer, maar ook goedkoper.^
afgelopen jaren zijn de g^!
kosten met twintig procent^
stegen. En het ergste is:
ene begraafplaats is veel duur
der dan de ander, blijkt uilrr.
dei-zoek van Monuta Uitvaar
zorg en -verzekeringen.
Wie in Naarden zijn laatste
rustplaats wil, moet flink spa
ren. Een graf kost daar 5Sli
euro, waarmee de Gooisege-
meente het duurst is van NV
derland. Wie op Amelan;
sterft, is het goedkoopst uii
hier kost een graf slechts ij;
euro. In het algemeen kan k
best goedkoper, zegt Sni
der s. „Gemeenten kunig
minder mensen inzetten q
een begraafplaats. Son
staan er drie man een graf;,
delven. Als je een graafmac;:-
ne gebruikt, heb je aan
man genoeg."
Mekka
Volgens Smulders moeten be
graafplaatsen ook meer tege
moet komen aan de wense
van allochtone oudera
Steeds meer Turken en Me-
rokkanen willen in Neder
land worden begraven. „Zr
willen het lichaam op de red-
terzijde in de kist en het aar-
gezicht naar Mekka. Dat bete
kent dat moslims niet tegen
over elkaar kunnen liga
omdat ze allemaal met het
hoofd richting Mekka wille:
Voor hen is dus ook met-
ruimte nodig." Bovenojt
mag het graf niet te dicht ir
een kruis staan, dat is laste
voor sommige islamitisch
stromingen. „Voor hen mis
ten afgeschermde plekjes o?
de begraafplaats komen. Dit
zijn nieuwe klanten. Daai
moeten we rekening mee hou
den."
door Rob Paardekam
en Yolanda Sjoukes
Hans van den Hende, de be
oogd opvolger van bis
schop Muskens in het bisdom
Breda, is in katholieke kringen
in Zeeland een volslagen onbe
kende. „Nou hoeft dat op zich
geen probleem te zijn", zegt pas
tor F. van Geijt, die werkzaam
is in West-Zeeuws-Vlaanderen.
„Zo iemand kan met een schone
lei beginnen en een frisse wind
laten waaien."
Van den Hende was tot afgelo
pen weekend vicaris-generaal
j bij het bisdom Groningen. De
komende tijd zal hij als hulpbis
schop werkzaam zijn naast de
j huidige bisschop Muskens. Als
die stopt, vermoedelijk over een
paar jaar, volgt Van den Hende
hem op. Volgens pastor Van
Geijt circuleerden er een paar
namen van mensen die nu al
werkzaam zijn binnen het bis
dom. Toch is hij er niet rouwig
om dat het iemand van buitenaf
is geworden. „Maar deze me
neer moet niet gaan proberen
om een duplicaat van bisschop
Muskens te worden. Dat is een
heilloze weg."
Weegschaal
De Zeeuws-Vlaamse pastor ziet
in het enthousiasmeren van jon
geren een belangrijke taak voor
Van den Hende. Dat die zelf nog
maar 42 jaar oud is, zou daarbij
kunnen helpen. Ook pastor M.
Erpelinck uit de regio Mid-
den-Zeeuws-Vlaanderen kent
de nieuwe man niet. Hij wenst
hem veel sterkte. „Geloof me,
dit is een baan die je niemand
toewenst. Je moet veel van je pri-
véleven inleveren en ieder
woord dat je zegt, wordt op een
weegschaal gelegd. Dat heeft de
huidige bisschop vaak genoeg er
varen. "Als het aan Erpelinck
ligt, gaat er straks geen echt
nieuwe wind door het bisdom
waaien. Hij is tevreden over de
huidige koers. Dat geldt ook
voor pastor I. van de Par. die
werkzaam is op de Bevelanden
en Schouwen-Duiveland. „Nou
kan zo iemand ook niet in zijn
le vrijwilligers rond het altaar.
Officieel mag dat niet. Maar wij
doen het. Dat is de sfeer van ons
bisdom. De mens staat voorop."
Conservatief
Het bisdom Gronin-
gen-Leeuwarden, waar Van den
Hende vandaan komt, is conser
vatief. De tegenstelling met het
bisdom Breda kon niet groter
zijn. Hans van den Hende stond
dan ook niet te springen toen hij
vorige week woensdag de vraag
kreeg om hulpbisschop en op ter
mijn bisschop van het bisdom
Breda te worden, zei hij zater
dag tijdens zijn allereerste natio
nale 'media-moment'. „Ik heb
dit niet onmiddellijk met beide
handen aangegrepen. De taak
van een bisschop is zeer veelom
vattend en van dit bisdom weet
ik op dit moment niet veel. Deze
sprong was niet van tevoren in
mij opgekomen. Het is een hefti
ge stap. Maar het is ook een
waag van de kerk en dat is
nooit buiten God om", aldus
Van den Hende. Op de waag of
hij van plan is om de lijn van
het bisdom Breda weer wat
meer van volk naar Vaticaan te
brengen zei de toekomstig bis
schop: „Ik zie geen tegenstelling
tussen die twee. Op het Sint Pie
tersplein staat vaak heel wat
volk, zoals u weet."Terwijl Van
den Hende zich manmoedig
door het wagenvuur van de jour
nalisten worstelde, zat Tiny
Muskens zaterdag gebroederlijk
naast hem. Muskens: „Zeven
jaar staat Hans al bovenaan
mijn verlanglijstje en heb ik in
mijn hoofd dat hij van Gronin
gen naar Breda moet komen."
Aanstekelijkheid
Muskens citeerde een Bijbel
tekst: 'Gij zijt mijn geliefde
zoon.' Vaders en zonen denken
niet altijd hetzelfde. Maar Mus
kens vertrouwt op de aansteke
lijkheid van de kerkcultuur in
Zeeland en West-Brabant, on
derstreepte hij zaterdag. „De
Paus benoemt een bisschop.
Maar het bisdom maakt een bis
schop. Zo is het met mij gegaan.
Zo zal het ook met Hans gaan."
GPD
eentje een heel andere koers
gaan vai'en", legt ze uit. „De bis
schop is weliswaar het gezicht
van het bisdom, maar de leiding
bestaat uit meerdere mensen."
Van de Par, die nog niet zo lang
werkzaam is in Zeeland, zegt
dat haar keuze voor het bisdom
Breda heel gericht was. „Het is
het enige waar ik heb gesollici
teerd, dat zegt genoeg. Het bis
dom kent mede dankzij Mus
kens een hoge mate van open
heid, is gericht op de maatschap
pij en staat open voor andere in
zichten. Ik hoop dat dat zo
blijft. De macht van een bis
schop wordt volgens mij wel
eens overschat"
Vrouw
Als Van den Hende zijn invloed
dan toch wil aanwenden, mag
hij zich wat Van de Par betreft
best sterk maken voor de rol
van de vrouw in de katholieke
kerk. „Al moet ik zeggen dat ik
daar nu niets over te klagen
heb, omdat ons bisdom op dat
punt al redelijk progressief is."
Pastor W. Tobé, werkzaam in
Oost-Zeeuws-Vlaanderen, zegt
blij te zijn dat er nu iemand is
die het werk van bisschop Mus
kens wat kan verlichten en hem
op termijn kan opvolgen. Moei
lijk hoeft dat volgens hem niet
te zijn „Natuurlijk is Muskens
erg geliefd, maar als Van den
Hende zichzelf blijft, moet het
geen probleem zijn", aldus
Tobé. „Als hij Muskens gaat imi
teren, wordt het wel moeilijk.
Daar heeft nog geen énkele bis
schop succes mee geboekt."
„Oh", dacht pastoraal werkster
Dini Peters uit Breda toen ze de
toekomstig bisschop zag: „Dat
boord zat strak om zijn nek.
Vaak staat dat voor een conser-
vatieve lijn. Mijn wens is dat
Van den Hende zich hier goed in
leeft. In dit bisdom staan niet de
regels voorop maar wat goed is
voor de mens. Er gebeuren hier
dingen die officieel niet mogen.
Die ruimte hebben we van de
bisschoppen Ernst en Muskens
gekregen. En die ruimte willen
we graag houden." Dini Peters
reageert na de zondagochtend-
wering in de Bredase Bethlehem-
kerk. „Bij het belangrijkste mo
ment van de viering stonden al-
De komende en gaande man in de leiding van het Bisdom Breda: bisschop Tiny Muskens (rechts) en zijn beoogd opvolger, hulpbisschop
Hans van den Hende. foto Jan Stads/GPD
door Jan Ruesink
Het zit er dik in dat
CNV-voorzitter René
Paas zijn mooie en ongetwij
feld goedbetaalde functie bin
nenkort een dag moet prijsge
ven. Vijf mensen krijgen na
melijk de kans hun droom
baan voor een dag te verwe
zenlijken. Tussen de inmid
dels paar honderd inzendin
gen zitten ouderwetse jon
gensdromen als piloot, dolf ij -
nenlrainer en vrachtwa
genchauffeur, maar ook wat
minder voor de hand liggen
de functies als boekhouder,
postbode en... CNV-voorzit-
ter.
De droombaanactie is onder
deel van de Plezier in
Werk-week die het vakver
bond deze week houdt. Met
de actie wil het CNV bevorde
ren dat mensen nadrukkelij
ker gaan nadenken over hun
werk en wat ze levensvreugde
verschaft. „Dit hebben we be
wust in het najaar gepland,
want het blijkt dat veel men
sen in hun vakantie afstand
nemen van de dagelijkse hec-
tiek en daardoor gaan naden
ken over wat ze verwachten
van het leven", zegt
CNV-voorman René Paas.
De meeste Nederlandei's heb
ben een baan, kunnen er rede
lijk van rondkomen en gaan
doorgaans ook wij goedge
mutst naar hun werk. Toch
sluimert er volgens het CNV
een groeiende onwede: een al
maar hogere werkdruk, altijd
maar de nadruk op productie,
voortdurend een chef of com
puter die op de vingers kijkt,
steeds meer papieren die inge
vuld moeten worden en om de
zoveel tijd nieuwe regeltjes
van bovenaf.
„Het plezier dat mensen nog
in hun werk hebben, staat da
nig onder druk", zegt
CNV-voorzitter René Paas.
„Weliswaar zegt 90 procent
van de mensen regelmatig
met plezier naar zijn werk te
gaan, maar 'regelmatig' is
niet vaak of altijd, zoals het
zou moeten zijn. Bovendien
blijkt uit onderzoek dat werk
nemers de laatste jaren steeds
meer symptomen vertonen
van stress en uitholling. Daar
zit een gestaag stijgende lijn
in." Dat dalende werkplezier
is niet alleen slecht voor de be
trokkenen zelf, het schaadt
ook de economie en samenle
ving als geheel, vindt de chris
telijke vakcentrale.
Paas: „Werkgevers laten nog
miljarden liggen in de motiva
tie van werknemers. Want
mensen die lol in hun werk
hebben, doen er eerder een
schepje bovenop, voelen zich
betrokken bij hun organisa
tie, bij de mensen die er wer
ken en bij de klanten. Ze ver
zuimen ook minder, zowel
echt als mentaal verzuim
('morgen is er weer een
dag')."
Er moet volgens Paas dus niet
langer, maar slimmer en an
ders gewerkt worden. Goed
voor zowel welvaart als wel
zijn.
Volgens Paas zijn er twee fac
toren die het werkplezier mo
menteel danig vergallen: de
onbalans tussen werk en pri
vé „Zolang er in cüt land nog
werkgevers zijn die zeggen:
kinderen krijgen is je eigen
verantwoordelijkheid, is er
voor ons nog werk aan de win
kel" en de voortschrijdende
rationalisatie van het werk.
Stopwatchdenken
„De geschiedenis herhaalt
zich wat dat laatste betreft.
Het 'stopwatchdenken' is nu
ook in de nonprofit, zoals de
thuiszorg doorgedrongen. Die
benadering doet volledig af
breuk aan het vak dat deze
werknemers beheersen. Dat
werk draait immers om men
sen, niet om de steunkousen
die je ze aantrekt! Als je zorg-
personeel vraagt hoeveel ple
zier ze nog hebben in hun
werk, hoor je ze steeds klagen
dat een kwart van de tijd gaat
zitten in dingen die niets met
hun werk te maken hebben,
zoals verantwoorden, papie
ren invullen." Het CNV wil
die cultuur van verantwoor
ding ter discussie stellen.
„We moeten de mensen hun
vak teruggeven. Maak het
werk transparant en geef men
sen weer verantwoordelijk
heid en respect." Het CNV
maakt aanstaande donderdag
de naam van de eerste geluk
kige bekend die een dag lang
zijn of haar droombaan mag
vervullen. GPD
BEATRIX - Hoewel er nog
geen nieuw kabinet is ge
vormd, gaat Prinsjesdag ge
woon door. Prinses Beatrix zal
volgende week voor het eerst
haar ouders vergezellen in de
gouden koets en Ridderzaal.
KAMERLEDEN- Vier Zeeu
wen doen hun intrede in de nie-
we Tweede Kamer, die als ge
volg van de grondwetswijzi
ging met vijftig mensen wordt
uitgebreid. Het gaat om J. van
Dongen uit Aardenburg
(KVP), D. Kodde uit Zoutelan-
de (SGP), C. van der Peijl uit
Goes (CHU) en Th. Westerhout
uit Middelburg (PvdA).
VEETRANSPORT - In de Vb
singse haven is voor het ks
een veetransport geaniveet
Het Engelse schip leverde fc
se ossen af, die met veewagea
naar Den Haag zijn gebracL
Daar worden ze gesl
vervolgens naar Duitsland ge
bracht voor het Britse leger.
ORKESTEN - Nederlandseor
kesten kampen met een te
aan talentvolle musici. Er is:
vooral gebrek aan violiste'
hoornisten en fluitiste
Orkestleiders wijten ci
het vooroordeel dat muzikan
ten geen drog brood verÈ-
nen. Dat klopt echter met.
Hoofdredactie:
Peter Jansen
Dlck Bosscher (adjunct)
Arie Leen Kroon (adjunct)
Centrale redactie:
Stetionspark 28
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel: (0113)315500
Fax:(0113)315669
E-mail: redactie@pzc.nl
Lezersredacteur: A. J. Snel
Stationspark 28
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel: (0113)315660
Fax:(0113)315609
E-mail: lezersredacteur@pzc.nl
Middelburg:
Buitenruststraal18
Postbus 8070
4330 EB Middelburg
Tel: (0118)493000
Fax:(0118)493009
E-mail: redwalch@pzc.nl
Goes: Stationspark 28
Postbus 31
4460 AA Goes
Tel, (0113)315670
Fax. (0113)315669
E-mall: redgoes@pzc.nl
Terneuzen:
Willem Alexanderlaan 45
Postbus 145
4530 AC Terneuzen
Tel. (0115)645769
Fax. (0115)645742
E-mail: redtern@pzc.nl
Hulst: Baudeloo 16
Postbus 62
4560 AB Hulst
Tel: (0114)372776
Fax: (0114)372771
E-mail redhulst@pzc.nl
Ziorikzee: Grachtweg 23a
Postbus 80
4300 AB Zierikzee
Tel: (0111)454651
Fax: (0111)454657
E-mail: redzzee@pzc.nl
Opening kantoren
Goes, Ziorikzee
en Hulst:
Maandag t/m vrijdag
van 8.30 tot 17.00 uur
Internetredactie:
Postbus 31
4460 AA Goes
E-mail: web@pzc.nl
Bezorgklachten:
0800-0231231
op maandag t/m vrijdag
gedurende de openingstijden;
zaterdags tot 12.00 uur.
autom. afschrijving acceptgiro
per maand: 20,55 n.v.t
per kwartaal: 59,75 62.00
jaar: €229.20 233,30
or toezending per post geldt een
per jaar:
toeslag.
E-mail lezersservice@pzc.nl
Beëindiging van abonnementen
uitsluitend schnftelijk, 1 maandvoortó
einde van de betaalperiode.
PZC, La.v. lezersservio
Postbus 314460 AA Goes
Losse nummers per stuk:
maandag t/m vrijdag: 1,25
zaterdag: €1,80
Alle bedragen zijn inclusief 6% BTW i
Bankrelaties:
ABN AMRO 47.70.65.597
Postbank 35.93,00
Advertenties:
Alle advertentie-orders worden ullflBVtW"
overeenkomstig de Algemene
Voorwaarden van Wegener NV en volgent
de Regelen voor het Advertentieweran,
Overlijdensadvertenties:
maandag t/m vrijdag:
tijdens kantooruren
zondag: van 16.00 tol 18.00 uur
Tel. (076)5312550
Fax. (076)5312340
Personeelsadvertenties:
Tel: (076)5312240
Fax:(076)5312340
Rubrieksadvertenties (kleintjM)-'
Tel. (076)5312104
Fax. (076)5312340
Voor gewone advertenties:
Noord- en Midden-Zeeland
Tel. (0113)315520
Fax. (0113)315529
Zeeuws-Vlaanderen
Tel: (0114)372770
Fax:(0114)372771
Business to Business/Onroerend tot»
Tel: (076)5312277
Fax:(076)5312274
Internet: www.pzc
nl/aervico/advartet«n
voorbehouden n,**»»
nciole Zeeuwse Courant BV is een onderdeel van het Wegener concem
kte gegevens hebben wij opgenomen in een bestand dat wordt gebruikt vo -
nienladmimstratie en om u te (latenl informeren over voor u relevante diensten m -
de titels en de werkmaatschappijen van Wegener of door ons zorgvuldig 91"
Als u op deze informatie geen prijs stelt dan kunt u dit schriftelijk melden bij: 'l
Postbus 31.4460 AA Goes.
Behoort tot WeGeNeR
TTet Zeeland Nazomerfes-
-■■■^-tival claimt zeker
32.000 bezoekers te hebben
getrokken. Wie zelf aan het
rekenen slaat, komt niet tot
die aantallen. De vier loca
tieproducties trokken hoog
uit 9000 mensen. Dat zou
23.000 bezoekers voor het
Abdijplein betekenen, een
gemiddelde van ruim 2500
per dag. Dat is wel erg roos
kleurig.
door Rolf Bosboom
MIDDELBURG - De flatteuze
bezoekersaantallen komen door
de gratis voorstellingen op het
Abdijplein, waar het aantal be
langstellenden niet precies is
vast te stellen. „Het zijn maar in
schattingen, for what it's
worth", erkent Van Meijel. Wie
na afloop van bijvoorbeeld
dEUS nog bleef napraten, werd
ook gerekend als bezoeker van
het aansluitende, dagelijkse op
treden van de ZNF-band. Som
mige bezoekers telden op één
avond zelfs voor drie.
Een toenemend aantal mensen
komt op uitnodiging van spon
sors en subsidiegevers - zonder
wie het evenement overigens
niet zou kunnen bestaan - naar
het festival. De Rabobank bood
bijvoorbeeld op grote schaal
haar cliënten gratis kaarten
voor onder meer Radio Lume
aan. Het Abdijplein was die
avond dan ook opmerkelijk
goed bezet. De provincie huurde
drie opvoeringen van de Tita-
nic-voorstelling af. Daar is niets
mis mee, aldus Van Meijel. „De
provincie heeft ook extra subsi
die gegeven, zodat we het schip
een aantal dagen langer in Zee
land konden houden. Verder is
het heel gebruikelijk dat spon
sors aan relatiemarkering rond
zo'n evenement doen. Het gaat
bovendien om betaalde kaarten.
Het aantal kaarten dat we weg
geven is zeer beperkt. Ik denk
dat we de 1500 nog niet halen."
Wie op eigen kosten het festival
wilde bezoeken, moest soms
flink slikken vanwege de toe
gangsprijzen. Die lagen fors ho
ger dan vorig jaar. Toen kostten
de vier locatievoorstellingen sa
men 79,50 euro; dit jaar 156 eu
ro. Wie de entreeprijzen op het
Abdijplein optelt kwam dit jaar
op 97 euro, tegen 70 euro in
analyse
2005. Drie jaar geleden ging het
nog om 40 euro.
De enorme stijgingen zijn deels
verklaarbaar: de grote investe
ringen voor Der fliegen.de Hol
lander, het bij twee locatiepro
ducties inbegrepen eten, de vele
omvangrijke muziekacts en een
band met wereldallure (dEUS).
Bovendien, zo werpt de organi
satie tegen, lijken de prijzen
geen belemmering. De kaartver
koop liep beter dan ooit, terwijl
uitstekende gratis concerten op
het Abdijplein (hommage aan
Louis Neefs, Flat Earth Society)
juist slechtbezocht waren.
De prijzen voor de locatiepro
ducties waren dit jaar uitschie
ters, zegt Van Meijel. Volgend
jaar, waarin onder meer voor
stellingen rond de thema's ont-
poldering en God zijn te ver
wachten, moet het weer op het
niveau van 2005 zitten, met wat
minder groots opgezette projec
ten. „We hopen op een heel in
houdelijk festival."
De oorspronkelijke opzet van
het Abdijplein, goede maar ook
laagdrempelige concerten, lijkt
wel steeds meer te worden uitge
hold. Belangstellenden worden
bijna gedwongen keuzes te ma
ken en wagen minder de gok bij
onbekendere namen. Dat gaat
ten koste van de echte festival
sfeer en ondermijnt op termijn
wat juist de kracht van het eve
nement is: een breed publiek ver
rassen met hoogwaardige voor
stellingen en concerten.
De bijeenkomsten op het Abdijplein waren vaak sfeervol, maar de oorspronkelijke opzet van die optredens, goede maar ook laagdrempeli
ge concerten, lijkt te worden uitgehold. foto Lex de Meester
