c
Ikea is een geheimzinnig bastion
Nalatenschap bron
van speculatie
24
zaterdag 19 augustus 2006
De lampenafdeling bij de Ikea. De bedrijfsstructuur van Ikea heeft wel wat weg van de beruchte montage-instructies die de klanten van het meubelconcern soms tot wanhoop drijven; op het eerste gezicht lijkt het zo simpel, maar hoe beter je
kijkt hoe ingewikkelder het blijkt te zijn. foto Cees Zorn/GPD
Een Nederlandse stichting is
eigenaar van een wirwar
van vennootschappen, die samen
Ikea vormen. Deze stichting Ing-
ka dient ogenschijnlijk slechts
één 'goed doel': het belang van
de steenrijke oprichter Ingvar
Kamprad.
De bedrijfsstructuur van Ikea
heeft wel wat weg van de beruch
te montage-instructies die de klanten
van het meubelconcem soms tot wan
hoop drijven. Op het eerste gezicht
lijkt het zo simpel, maar hoe beter je
kijkt hoe ingewikkelder het blijkt te
zijn.
Het centrum van het wereldwijde
Ikea meubelimperium is verstopt op
de zesde etage van het Atrium, een
kantoorkolos aan de Amsterdamse
Zuidas. Daar zetelt de 'Stichting Ing-
ka Foundation', met een geschat ver
mogen van minimaal 28 miljard euro'
na de Bill Gates Foundation de rijkste
stichting ter wereld.
Ikea is een bijzonder bedrijf. De meu
belgigant staat aan geen enkele beurs
genoteerd en hoeft daarom geen jaar
verslagen te publiceren. Hoeveel
winst er wordt gemaakt, is dan ook
niet met zekerheid te zeggen. Conser
vatieve schattingen op basis van de
omzet en de gangbare marges in de
meubelbranche komen op ten minste
1,6 miljard euro per jaar.
Dat is een fors bedrag, waarvoor het
loont langer dan een middagje na te
denken over de gunstigste bedrijfs
structuur en legale mogelijkheden om
de belastingaanslag zo laag mogelijk
te houden. De financiële capriolen
van Ikea tarten op dit punt elke be
schrijving.
De bedrijfsstructuur van Ikea is een
wirwar van vennootschappen en stich
tingen die zijn weerga niet kent in de
wereld van het grootkapitaal. De
kroon op deze ingenieuze constructie
- waaraan een hele batterij juristen on
getwijfeld lang heeft gesleuteld - is de
stichting Ingka. Die is 100 procent ei
genaar van moederconcern Ingka Hol
ding, dat is gevestigd in Leiden.
De naam Ingka slaat terug op Ingvar
Kamprad, de puissant rijke oprichter
van Ikea die ondanks zijn gevorderde
leeftijd (80) nog altijd de stuwende
kracht achter het concern is. „Ingvar
Kamprad is niet de eigenaar van
Ikea", stelde het concern toen een
Zweeds blad twee jaar geleden be
weerde dat de Ikea-oprichter dankzij
de lage dollarkoers Bill Gates was
voorbijgestreefd als rijkste aardbewo
ner. „Ingvar heeft het concern in 1982
geschonken aan de Nederlandse Stich
ting Ingka Foundation", zo ging Ikea
verder.
Wat de meubelgigant er niet bij vertel
de was dat Kamprad de voorzitter is
van die stichting, en dat zijn (tweede)
vrouw Margaretha eveneens zitting
heeft in het bestuur. De stichting be
noemt de top van Ikea en heeft ver
gaande zeggenschap over strategische
beslissingen. Ook al trok hij zich al ja
ren geleden formeel terug uit de lei
ding van het concern, achter de scher
men van Ikea is Ingvar Kamprad nog
steeds almachtig.
Goed doel
De wet bepaalt dat een stichting
winst mag maken, maar dat de uitke
ring daarvan een nader omschreven
ideëel of sociaal doel moet dienen. Vol
gens de statuten streeft de stichting
Ingka ernaar 'innovatie te bevorderen
op het gebied van bouwkundige vorm
geving en binnenhuisarchitectuur'.
Dat klinkt nobel, maai- hoe precies is
in nevelen gehuld. De dame die bij de
stichting de telefoon aanneemt, kan of
wil er niets over zeggen. „Er is hier
verder niemand die u te woord kan
staan. Stuur uw vragen maar per
brief." Ze wil zelfs niet zeggen of ze
voor de stichting werkt. De stichting
Ingka is niet onder de eigen naam be
kend bij de receptie van het Atrium.
De kantoorruimte wordt gehuurd
door vermogensbeheerder Equity
Trust, een bedrijf dat financiële dien
sten verleent aan 'zeer vermogende in
dividuen en ondernemingen' en actief
is in alle denkbare belastingparadij
zen, inclusief de Nederlandse Antil
len. De kernactiviteit is het 'opzetten,
besturen en beheren van bedrijven,
trustfondsen, stichtingen en deelne
mingen'.
Dat doet niet direct denken aan liefda
digheid. De Ikea-website stelt dat de
stichting Ingka geld doneert, via weer
een andere stichting, aan het Design
center Ingvar Kamprad, onderdeel
van de Lund Universiteit in Zweden,
waarmee onder meer cursussen wor
den gefinancierd op het gebied van in
dustrieel design.
„Wij ontvangen sinds 1998 jaarlijks
twaalf miljoen kronen van de stich
ting om ons onderwijs een kwaliteits
impuls te geven", bevestigt Gerd Ols-
son van de Lund Universiteit. „Boven
dien heeft de stichting financieel bijge
dragen aan de bouw van het naar Ing
var Kamprad vernoemde designcen
trum, maar dat is een heel ingewikkel
de constructie waarvan ik de details
niet ken." Twaalf miljoen Zweedse
kronen is 1,3 miljoen euro. Een sub
stantieel bedrag, maar kleingeld in re
latie tot de miljarden die de stichting
Ingka beheert. Bovendien blijft ondui
delijk welke doelen de stichting vóór
1998 ondersteunde, en met welke be-
Stichting INGKA Foundation
Gevestigd in Amsterdam.
Eigenaar van INGKA Holding B.V.
INGKA Holding B.V
Gevestigd in Leiden.
Moederbedrijf van de IKEA groep.
IKEA Groep
Werkmaatschappijen
(o.a. inkoop, distributie
en verkoop).
208 vestigingen in
Europa en Noord-
Amerika.
Aantal klanten
±410 miljoen per jaar
Personeelsleden
90.000 wereldwijd
Vestigingen
236 (10 in Nederland)
Landen
44
Omzet
15,2 miljard euro (2005)
Winst
1,6 miljard euro (schatting)*
Inter IKEA Systems B.V. Delft
Eigenaar van het IKEA concept
en handelsmerk.
Heeft franchise-overeenkomsten
met alle 236 vestigingen, waarvan
208 bij de IKEA groep.
Alle IKEA-vestigingen dragen jaarlijks
drie procent van hun omzet af aan
Inter IKEA Systems voor het gebruik
van de naam en het concept.
De winst van Inter IKEA Systems
wordt via Luxemburg doorgesluisd
naar de Nederlandse Antillen.
- De 28 vestigingen in
Azië en het
Midden-Oosten zijn
zelfstandige
ondernemingen en
maken geen deel uit van
de IKEA Groep.
Zij hebben wel een
franchise-overeenkomst
met Inter IKEA Systems.
'IKEA maakt geen winstcijfers bekend
GPD/R.S./Bron. IKEA
De geheimzinnigheid waarmee de
stichting Ingka is omgeven, staat in
schril contrast tot de openheid van de
liefdadigheidsinstelling van die ande
re multi-miljardair, Microsoft-oprich-
ter Bill Gates. Wie wil weten hoeveel
de 'Bill en Melinda Gates Foundation'
doneert en aan welke doelen, hoeft
maar op de website te kijken. Stich
ting Ingka heeft geen website en staat
zelfs niet in de telefoongids. Ook is Ga
tes aanzienlijk guller: sinds 2000 heeft
hij 8,2 miljard euro gedoneerd voor on
der meer aids- en armoedebestrijding.
Ikea is Kamprad, Kamprad is Ikea.
Dankzij de stichting Ingka regeert de
oprichter zelfs over zijn graf heen. De
oprichtingsstatuten verplichten de
stichting alles in het werk te stellen
om 'de zelfstandigheid en identiteit'
van het concern te waarborgen.
De statuten kunnen niet worden gewij
zigd en alleen door faillissement kan
de stichting worden opgeheven. An
ders Dahlvig, de huidige algemeen di
recteur van de Ikea-holding, zal met
deze rigide bedrijfsstructuur moeten
leven, of hij nou wil of niet.
De stichtingstructuur maakt Ikea bo
vendien vrijwel immuun voor een
overname, van welke partij dan ook.
Loyaliteit aan de oprichtersfamilie is
verzekerd door de bepaling dat in het
stichtingsbestuur geen plaats is voor
mensen die elders binnen Ikea werk
zaam zijn. „Met uitzondering van de
heer Feodor Ingvar Kamprad en zijn
zonen", zo staat in de statuten.
De nalatenschap van het Ikea-impe-
rium was lange tijd bron van specula
tie. Kamprad liet zich eens ontvallen
dat hij weliswaar bewondering had
voor zijn kroost, maar dat zich onder
hen niet direct een geschikte opvolger
aandiende. Het gerucht ging dat de
meubelketen Habitat, gekocht in
1992, diende als proeftuin voor de za
kelijke talenten van zijn drie zonen.
Als in een sprookje van de gebroeders
Grimm zou de succesvolste telg aan
spraak mogen maken op de erfenis.
Ikea heeft deze lezing stelselmatig te-
In een zeldzaam interview twee jaar
geleden met de zakenkrant Financial
Times maakte Kamprad aan alle spe
culaties een einde. Mathias, de benja
min van de familie, is de beoogd opvol
ger van Dahlvig als algemeen direc
teur. Zijn oudere broer Jonas krijgt de
leiding over de productie, terwijl de
oudste zoon Peter zijn vader opvolgt
als voorzitter van de stichting Ingka.
Dat de eersteling voorzitter van de
stichting wordt, zegt alles over de
vraag waar binnen Ikea werkelijk de
macht ligt.
Geldraachine
De stichting Ingka is niet het enige hu
zarenstukje van de Ikea-juristen. In
Delft is gevestigd de besloten vennoot
schap Inter Ikea Systems (IIS), dat
geen deel uitmaakt van de Ikea-hol
ding en dus ook geen eigendom is van
de stichting Ingka. IIS beheert en ex
ploiteert het zeer succesvolle Ikea-con-
cept en het gedeponeerde handels
merk.
Het Delftse bedrijf is dé geldmachine
van Ikea. Elke Ikea-vestiging, waar
ook ter wereld, heeft een franchi
se-overeenkomst met IIS. In ruil voor
3 procent van de omzet mag het betref
fende woonwarenhuis gebruik maken
van de Ikea-ontwerpen, het Ikea-logo
en alles wat daarbij hoort. In 2004
haalde het bedrijf 631 miljoen euro op
aan franchise-inkomsten.
Veruit de grootste franchise-nemer is
Ingka Holding, eigendom van de stich
ting Ingka. De holding exploiteert 208
van de 236 Ikea-vestigingen, vooral in
Europa en Noord-Amerika. Ook Ing
ka betaalt voor het gebruik van het
Ikea-concept. Op deze manier wordt
een groot deel van de winst van de hol
ding weggesluisd naar Inter Ikea Sys
tems. De overige 28 vestigingen, in
het Midden-Oosten en Azië, worden
door zelfstandige franchise-nemers
geëxploiteerd.
Dankzij deze ingenieuze constructie
heeft Kamprad het beste van twee we
relden. Aan de ene kant houdt de fami
lie stevig grip op het concern via de
stichting Ingka, aan de andere kant
kan de familie vrij beschikken over de
winst zonder de beperkingen die ver
bonden zijn aan de stichtingstructuur.
Dat laatste bestrijdt het concern overi
gens met de redenering dat de Kamp
rad juridisch gezien niet (meer) de ei
genaar is van Ikea.
De vraag is wie de eigenaar is van In-
ter Ikea Systems en waar de miljoe
nen blijven die het bedrijf binnen
haalt. Het spoor leidt door een laby
rint van vennootschappen en trust
maatschappijen via Luxemburg -
waar alleen al vier ondernemingen
staan ingeschreven met 'Inter Ikea' in
de naam - naar belastingparadijs Cu
rasao. Deze 'Antillen-route' wordt
overigens door vrijwel alle in Neder
land gevestigde multinationals ge
bruikt. Dankzij dit doolhof van ven
nootschappen is zelfs niet bij benade
ring te achterhalen hoeveel belasting
Ikea in Nederland, Luxemburg en op
de Antillen uiteindelijk betaalt.
„Het is een hele slimme constructie",
oordeelt een hoogleraar belasting
recht. Hij wil niet met zijn naam in de
krant omdat hij ook op commerciële
basis fiscaal advies geeft 'en Ikea mis
schien wel een klant van ons is'. Dat
zou heel goed kunnen, want vrijwel
alle vooraanstaande Nederlandse ac
countantskantoren zeggen Ikea als op
drachtgever te hebben.
„Voor zover ik weet is deze construc
tie uniek in Nederland", vervolgt de
hoogleraar. „Dankzij de stichting kan
niemand Ikea overnemen, en door de
winst weg te sluizen naar de Antillen
blijft de belastingaanslag beperkt.
Hier blijkt weer eens dat Nederland
tot de absolute top behoort als het om
financieel en fiscaal advies gaat."
Jasper van de Kerkhof
