PZC
Nederland
snakt naar
nieuwe elite
Zonder voorhoede is
een land stuurloos
Redactie bijlagen: 0113-315680
I vvww.pzc.nl
- E-mail:redactie@pzc.nl
Postbus 31,4460 AA Goes
l Advertentie-exploitatie:
t Noord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
Zeeuws-Vlaanderen: 0114-372770;
Nationaal: 020-4562500.
tl
zaterdag 5 augustus 2006
De eenvoud
van mosse
len
en frieten
Nederland is een platte sa
menleving geworden waar
in de massa het voor het zeggen
heeft. De idealistische oude adel
is vervangen door 'patsers en pat-
jepeeërs', intellectuelen in de po
litiek zijn een zeldzaamheid en
niet Bach maar Idols is de heer
sende cultuur. Elite is een vies
woord geworden, maar het ver
zet groeit.
Cabaretier Jeroen van Merwijk
wordt niet vrolijk als hij overziet
wie het in Nederland voor het zeggen
hebben. „Het volk aan de macht is het
ergste wat er is." Overal terreinwa
gens, geld, kniebuigingen voor de mas
sa. De opmerking die hij veel te vaak
hoort: Ja, maar hij is wel binnen.
„Weet iemand nog wie Zeus is? Nee,
hij was geen zestiende-eeuwse Tjechi-
sche fokker van hangbuikzwijntjes."
De kleinkunstenaar vindt dat het de
verkeerde kant op gaat met Neder
land, „Kijk nou eens naar de Tweede
Kamer. In de politiek zitten nu voorna
melijk gewone mensen, zoals dat heet.
Dat is niet mooi, dat is géén goede
zaak. De mavo regeert het land, ter
wijl er mensen horen te zitten die ons
vijf keer in de zak steken. Politici be
horen een grote intellectuele bagage
te hebben en elan. Ik zie er niet één.
Met een aantal vrienden vond hij het
tijd voor een Nieuw Elitair Elan, of
wel N.E.E. Een beweging die bestaat
uit mensen 'die zich belangeloos inzet
ten voor het verheffen van allereerst
het Nederlandse volk en vervolgens
de wereld in zijn geheel'. Nee, de oude
elite wil hij niet terug, want die steunt
op oud geld en oude macht. Hij ziet
een nieuwe beweging voor zich, geba
seerd op liefde, respect, aandacht en
zorg voor het werk.
„Een elite die bestaat uit mensen van
alle lagen van de bevolking die bereid
zijn om hun kennis en kunde in te zet
ten voor verbetering van het geeste
lijke klimaat in ons heerlijke landje.
Neem de televisie. Er is niets op tegen
dat er tv-programma's worden ge
maakt voor een breed pubhek, maar
toch niet alles?"
Nederland is een platte samenleving
geworden. Die ontwikkeling is begon
nen in de jaren zestig met de opkomst
van de popmuziek, die gaandeweg de
'cultuur van de massa is geworden.
Klassieke muziek werd van de elite,
die steeds meer als bevoogdend en
zelfs pretentieus werd gezien, want
die elite liet zich neerbuigend uit over
die herrie. Die periode in de nationale
geschiedenis markeert een omwente
ling, er werd afgerekend met heersen
de politieke en culturele stromingen.
Elite is daarna bijna een besmet be
grip geworden, stelt cultuurfilosoof
René Boomkens. „Langzaam begint
men in te zien dat ze toch wel waarde
vol is, je hoort hier en daar zelfs weer
de roep om een terugkeer van de elite.
Niet zo gek, want zonder voorhoede is
een land stuurloos." Een groeiende
groep mensen verzet zich er tegen dat
het land wordt geleid door mensen die
zo bang zijn voor het volk, dat zij al
les doen om de massa gunstig te stem
men. Bestuurders die musea maar
niks vinden, die cultuur op tv overbo
dig vinden en niet Bach en Mozart
maar Idols en Frans Bauer als maat
staf voor muziek beschouwen.
Verzuiling
Het is echter niet duidelijk wie er met
de elite worden bedoeld. Er zijn name
lijk verschillende, nogal van elkaar ge
scheiden elites. De economische elite
bijvoorbeeld bestaat uit een heel ande
re groep mensen dan de culturele eli
te. „Het probleem van de macht is dat
die diffuus is. De macht is tegenwoor
dig overal, bij verschillende elites.
Daardoor kun je niet zeggen: de
macht ligt daar en daar", zegt histori
cus en columnist Maarten van Ros-
sem. Dé elite bestaat volgens hem
niet, daarvoor is de samenleving te
complex geworden.
Vroeger lag het eenvoudiger. Ten tijde
van de verzuiling konden de leidende
Cabaretier Jeroen van Mer
wijk: „Mensen schrikken
zich rot als ze alleen al hét'
woord elite horen."
foto Marc van der
Kort/GPD
figuren zowel Kamerlid als burge
meester als voorzitter van een zieken
huis zijn. Daarmee hadden zij ontzet
tend veel macht en invloed. Daarvoor
was het vooral de adel die het voor
het zeggen had.
Het oude geld bepaalde op alle terrei
nen het beleid. Zo investeerden bij
voorbeeld de Rotterdamse havenba
ronnen tot ver na de oorlog in de Rot
terdamse cultuur. Die groep zette zich
in voor de stad, het waren trotse Rot
terdammers, die vonden dat iedereen
in die stad moest kunnen genieten van
goede en mooie dingen.
„Dat was een algeheel gevoel in het
land: onze trots", zegt filosoof Boom
kens. „Dat is zo goed als verdwenen.
Deels doordat veel bedrijven al lang
niet meer Nederlands maar internatio
naal zijn geworden en deels doordat
de elite niet langer automatisch voort
komt uit de bestaande elite. Toen ik
op de middelbare school zat werden
de kinderen van een arts of advocaat
ook arts en advocaat en werd een boe
renzoon een boer, ook al had hij gestu
deerd. Dat is niet meer zo:"
De belangrijkste verandering volgens
Boomkens is echter dat de elite zich
nauwelijks meer verantwoordelijk
voelt voor de samenleving. Boomkens,
hoogleraar sociale- en cultuurfilosofie
aan de Rijksuniversiteit Groningen,
verwijst naar columnist Henk Hof
land. In NRC/Handelsblad, veelal ge
zien als een krant voor de elite,
schreef hij dat de huidige elite bestaat
uit een combinatie van patsers en pat-
jepeeërs. Vastgoedhandelaren, me
dia-tycoons of platenbazen die hun
nieuw verworven rijkdom onbeschei
den tentoonspreiden, omdat zij den
ken daarmee status en macht te ver
werven.
Een elite van parvenu's vormt wel een
heel schril contrast met families als
Fentener van Vlissingen, één van de
rijkste geslachten van Nederland. Ter
wijl nieuwe rijken als Heinsbroek vol
gens Boomkens meer invloed claimen
dan zij hebben, staat die andere fami
lie al een eeuw op zeer goede voet met
de koninklijke familie, die tot de oude
elite behoort.
De Fenteners van Vlissingen lopen
niet te koop met hun rijkdom. De
macht en invloed die voortvloeien uit
het bezit worden echter wel veelvul
dig aangewend ten gunste van mens
en natuur. Zo heeft Paul Fentener van
Vlisingen zich enkele jaren geleden
nog door Nelson Mandela laten inspi
reren om een stichting op te richten
die de wildparken in Afrika beheert.
Alleen al in dat project heeft hij ruim
honderd miljoen euro gestoken.
Voor anderen
Dat zou je een vorm van maatschappe
lijk ondernemen kunnen noemen, een
begrip waarmee de Rabobank onder
leiding van voormalig topman Wijf
fels furore maakte. In de traditie van
de oude elite onderscheidde Wijffels
zich daarmee van de gangbare manier
van bankieren. „Niet alleen goed voor
jezelf zorgen, maar ook voor ande
ren", typeert Boomkens die houding.
„Een elite heeft uiteraard een eigenbe
lang, maar ook een moreel belang. Na
tuurlijk zit daar voor een deel projec
tie in van de manier waarop jij tegen
de samenleving aankijkt, maar het
gaat er om dat je er iets mee doet ten
goede van diezelfde samenleving. Dat
kan door bijvoorbeeld te waarschu
wen voor bepaalde ontwikkelingen."
Geert Mak en Maria Goos doen dat,
maar dan met boeken, vlugschriften
en columns. Daarmee hebben zij in
vloed op het denken over politiek, eco
nomie en cultuur. Zij maken voor
Boomkens deel uit van de nieuwe eli
te. „Zij doen wat een echte elite be
hoort te doen: mensen aanspreken op
morele waarden en aangeven waar we
met zijn allen naartoe moeten. Zoals
Abraham Kuiper en Thorbecke dat in
hun tijd deden. Een elite zorgt dat we
er met zijn allen beter van worden,
niet financieel, maar innerlijk en daar
mee uiteindelijk als samenleving."
De aloude wet wil dat de elite be
paalt, omdat ze weet wat ze wil en dat
goed kan verwoorden. De massa hoort
dan te volgen. In de politiek lijkt het
de laatste jaren echter precies anders
om te gaan: politici doen vooral wat
de massa wil.
Helemaal fout, vindt Van Rossem.
„De politiek moet geen knieval voor
de massa maken, niet dichter bij de
burgers willen staan, maar juist meer
afstand nemen. Geen populistische de
mocratie, maar een gemandateerde
parlementaire democratie. Laat de be
stuurlijke elite zijn gang gaan en leg
niet alles voor aan de boze burgers."
Van Rossem heeft ook niets met het
oude socialistische credo om te stre
ven naar verheffing van het volk.
„Dat is een complete mislukking ge
worden. Bach en Beethoven zijn beter
dan Frans Bauer, daar moet je niet
slap over doen, dat is gewoon zo. Net
als Thomas Mann en Marcel Proust be
ter zijn dan een kasteelroman. Net als
Monet beter is dan de eerste de beste
klutser, maar ze zijn geen van allen in
gebed in een geheel van wat wij in Ne
derland als cultuur beschouwen."
„Ongeveer zes procent van de bevol
king is academisch gevormd, heeft
wat meer vrije tijd en geld en gaat
naar de Mattheüs Passion. Dat zal
niet veranderen. Je mag Proust van
mij best verspreiden op het vmbo, des
noods in stripvorm, maar het zal geen
effect hebben."
Platteland
Een schrijver als Koos van Zomeren
heeft volgens Boomkens veel effect
met een boek dat een grote aanklacht
is tegen het verdwijnen van het platte
land. „Een persoonlijke hartenkreet
waarmee hij tegelijk heel veel ande
ren een stem geeft." Is er dan toch een
morele voorhoede op komst die zich
sterk maakt voor kwaliteit? Van Ros
sem ziet er helemaal niets in. „Die
mensen moeten gewoon wat minder
televisie kijken, dan hoeven ze zich
ook niet te ergeren."
Jeroen van Merwijk zal het niet tegen
houden. „Mensen schiikken zich rot
als ze alleen al het woord elite horen.
Het heeft echter niets met geld of af
komst te maken, maar met inhoude
lijk denken. Dat verdwijnt juist, we
worden bijna vermorzeld. Je hebt men
sen nodig aan wie je je kunt optrek
ken, die je helpen om beter te wor
den."
Dick Hofland
