Drinkglazen zijn rood of groen
Het oog van Wim Kooyman
N atuurorganisaties
eisen vergunning
mosseltransport
Europees project
wakkert vuur aan
bij jonge filmfanaten
Zeeuwse dialecten
in top drie
gesproken
meest 1
streektaal;
Dreischor gaat terug in de,
tijd op jaarlijkse Vlasdag -
Revalidatiecentrum Visio leert slechtzienden veilig koken
vrijdag 4 augustus 2006
door Rinus Antonisse
HARLINGEN - Door het trans
port van mossels van de Wad
den naar de Zeeuwse wateren
ontstaat een voedseltekort voor
vogels in de Waddenzee. Daar
om moet het transport getoetst
worden aan de Natuurbescher
mingswet.
Dit stellen vijf natuurorganisa
ties, te weten Vogelbescherming
Nedeiiand, Waddenvereniging,
stichting Wad, Vereniging Na
tuurmonumenten en De Fauna
bescherming. Ze overwegen de
rechter hierover een uitspraak
te vragen.
De organisaties beklemtonen
dat het aantal eidereenden in de
Waddenzee sterk achteruit is ge
gaan. In de afgelopen winter
zijn er 82.000 vogels geteld, te
gen een gemiddelde van 119.000
eidereenden in voorgaande ja
ren. „Volgens wetenschappers is
voedseltekort de meest waar
schijnlijke verklaring van deze
afname", aldus de organisaties
(de aantallen van eidereenden
komen van het Rijksinstituut
voor Kust en Zee).
Om de vogels te kunnen bescha
men is naar hun oordeel een ver
gunning nodig voor het transpj
teren van mossels van de W;
denzee naar de Oostersch^
De gevolgen van die transpor,;
moeten dan eerst worden nad
gaan. Volgens minister Veenr.-
is echter geen vergunning noc-
omdat er sprake is van 'een m
staand gebruik'.
Het verplaatsen van in de We,
den opgekweekte mossels om 1
(na verwateren in de Oosta
schelde) via Yerseke te verM
delen, gebeurt al tientallen i
ren. Er is nooit krachtens de lil
tuurbeschermingswet een vtj
gunning voor nodig geweest.ij
vijf natuurorganisaties wijd
op recente juridische uitsprafei
en menen dat de minister welt
gelijk 'handhavend' moet optri
den.
LNV wil pas in het beheerpli
voor de Waddenzee, dat is vot
zien omstreeks 2010, nadc
maatregelen nemen voor onij
meer het mossel transport. Dei:
tuurorganisaties brengen de a
ruchtmakende uitspraak i-J
het Europese Hof over de mees
nische kokkelvisserij in stellij
Die geeft aan dat ook bestaan;
visserij-activiteiten aan de j]
tuurbeschermingsregels moes
voldoen. I]
Niets van het gewas ging verij
ren.
Oud-vlaswerkers en hun leera i
gen tonen tijdens de VlasdagH
werkingstechnieken als het ra 1
len, hekelen, kaarden en zwil-
len. Verder zijn er demonstrJ
ties van andere oude ambaoM
als klompen maken, tingiea
spinnen en weven. Ook de tocj
slager is present.
In de Ooststraat staan oude te
toren en stationaire motoren
in Streek- en landbouwmusea
Goemanszorg wordt gedema
streerd hoe oma vroeger de ij
deed.
De Vlasdag begint om 104
uur. I
door Piet Kleemans
DREISCHOR - Wassen zoals
oma dat vroeger deed. En het
met de hand vlas bewerken, het
ambacht dat de vlasarbeiders
dat tot de jaren '50 van de vori
ge eeuw beoefenden. Dreischor
gaat zaterdag 19 augustus tij
dens de 22e Vlasdag terug in de
tijd.
Vlas was ooit het belangrijkste
landbouwgewas voor Dreischor
en omstreken, en een veelzijdig
product. Er werd linnen van ge
maakt, en het afval dat over
bleef werd benut voor het ma
ken van lijnzaadolie en veevoer.
door Martijn de Koning
GOES - Ze at een jaar lang nauwelijks
warm. Nadat Martha van der Laan
door een ziekte haar gezichtsvermogen
zo goed als kwijtraakte, kon en durfde
ze niet meer te koken. Na het volgen
van een cursus bij Visio staat ze weer el
ke dag in de keuken. Pasgeleden bakte
ze zelfs een cake. „Ik denk steeds va
ker: als het mislukt, begin ik gewoon
opnieuw."
Het verhaal van de vrouw uit Heinkens-
zand is tekenend voor een groot aantal
blinde en slechtziende Zeeuwen. In het
gloednieuwe gebouw van Visio, zorg
en revalidatiecentrum voor blinden en
slechtzienden, praten vier van hen over
hun ervaringen.
Ze zien allemaal nog wel iets, varië
rend van schimmen tot alleen wat beel
den aan de linkerkant. Bij alle vier is
de handicap iets van de laatste jaren.
Het dwong hen op een nieuwe manier
te leren leven. Hun verhaal gaat over
gedwongen aanpassingen en het leren
accepteren en omgaan met hun handi
cap. Vaak met vallen en opstaan.
Willem Engelvaart uit Goes geeft aan
dat hij niet meer in zijn eentje kan
gaan varen. Zijn boot was altijd zijn
lust en zijn leven. En Van der Laan
heeft, na een aantal rottige incidentjes,
moeite alleen de straat op te gaan.
Ze moeten zich bezighouden met nieu
we dingen. Met een beetje goede wil
kun je als slechtziende leren omgaan
met een aangepaste computer. Muziek
luisteren is ook een optie. Net als boe
ken of de krant, want die worden door
vrijwilligers voorgelezen en op cd ge
zet.
Maar naast de vrijetijdsbestedingen
zijn er ook zaken die móeten, wil je als
slechtziende zelfstandig blijven wonen,
Zoals koken. Visio leert klanten hoe ze
dat veilig kunnen doen. In het onderko
men aan het Goese Stationspark is een
grote keuken ingebouwd. Het kwartet
kreeg eerder dit jaar tien lessen. Na de
zomer volgt nog een reeks.
Wie denkt dat cursisten er leren om
gaan met tal van handige hulpmidde
len, heeft het mis. Die bestaan wel,
maar zijn vaak erg duur. Bovendien
worden ze niet vergoed. Dus heeft geen
van de vier leerlingen een pratende
weegschaal in huis.
Veel meer krijgen de klanten tips die ze
in het alledaagse leven makkelijk kun
nen opvolgen. Die vormen de basis van
Willem Engelvaart uit Goes kookt aan boord van zijn schip. foto Willem Mieras
veilig koken. Samen met het leren ge
bruiken van andere zintuigen dan de
ogen, vindt ergotherapeut Vivianne
Drijver. „Je neus en oren heb je altijd
bij je. En ze kosten niks."
Druppeltje
Rita Engelhardt uit Hansweert doet
voor hoe je groenten bereidt zonder in
je vingers te snijden. Goesenaar Gerard
Neels vertelt dat je met een druppeltje
water kunt controleren of het vlees al
in de pan kan: als het sist, is de boter
warm. En zwarte stippen op de magne
tron kunnen helpen bij het op een een
voudige manier opwarmen van een
maaltijd.
Ze eten allemaal van een donker bord
en drinken uit rode of groene glazen.
„Die sodemieter je niet steeds om", zo
als Neels het verwoordt. Toch gebruikt
het viertal ook eenvoudige apparaatjes.
Van der Laan heeft er eentje waarop ze
zinnetjes inspreekt. Als je op een knop
je drukt, hoor je jezelf praten. „Die
hang je bijvoorbeeld aan een potje
saus", legt ze uit. „'Dit heb ik op 2 au
gustus geopend', hoor je dan. Weet je
meteen of spul nog goed is." Ze doen
trouwens ook dienst als speelgoed voor
de kleinkinderen, merkt ze op. „Die dui
ken steeds de koelkast in om die dingen
te bemachtigen. Ze kunnen me er gewel
dig mee voor de gek houden."
Verder ligt er in de keuken een instru
mentje dat je over de rand van een kop
je hangt. Het piept als het vloeistof
raakt. En er is een soort dekseltje, dat
op de bodem van een pan thuishoort.
Dat kleppert als de melk kookt. De
klanten leren veel van de cursus, geven
ze aan.
Alle vier koken ze regelmatig. Ze moe
ten wel. Alleen Neels heeft een partner.
Hij duikt samen met zijn vrouw de keu
ken in. De anderen zijn alleen. Hoewel:
Engelhardt heeft een kleinzoon van ze
ventien in huis. Die helpt wel eens een
handje.
„Maar het meeste doe ik zelf. Met suc
ces. Alleen het vlees wordt nog wel
eens te bruin." Ook voor Van der Laan
was de cursus een uitkomst. „Ik eet nu
tenminste weer fatsoenlijk."
Veilig leren koken is niet het enige doel
van de lessen, betoogt Drijver. „De
klanten wisselen ideeën, ervaringen en
recepten uit." Dat blijkt. Zo ontstaat er
een geanimeerd gesprek over aardappe
len en de manier waarop je die het bes
te snijdt voordat je ze bakt. En vraagt
Neels tussen neus en lippen door aan
Drijver waar ze die 'handige, kleine
bakvormpjes die we tijdens de cursus
voor de appeltaart gebruikten' heeft ge
haald. Bij de Blokker of zo, krijgt hij
als antwoord. Maar het kon ook de He-
ma zijn.
Van der Laan noemt nog een voordeel:
je bent er eens uit. De anderen knikken
instemmend. Gezellig, vinden ze het.
Net als de andere cursussen van Visio,
die ze regelmatig bezoeken. Zoals com
puterles en creativiteitscursussen.
Want ook een slechtziende kan heel
wat zelf in elkaar knutselen.
door Ali Pankow
ZIERIKZEE - „Films kijken is
leuk, maar als je er een paar hon
derd hebt gezien, wil je meer.
Dan ga je er ook eens op letten
hoe zo'n film nou is opge
bouwd". zegt Jelle de Roos (22)
uit Zierikzee. De omschrijving
'jonge filmfanaat' is zeker op
hem van toepassing en hij heeft
beslist ambities in de cinemato
grafie. Een bescheiden begin
met het realiseren van zijn plan
nen maakt hij samen met Ste
ven Kouijzer ouder de titel Thir
teenth Slave Productions.
Als Jelle die filmpassie op wat
jongere leeftijd bij zichzelf had
ervaren, had hij wellicht niet ge
kozen voor een opleiding in de
laboratoriumtechniek en was
hij nu niet werkzaam als che
misch analist. Maar als je nog
maar tweeëntwintig bent, ligt
vrijwel elke omschakeling nog
binnen bereik. Hij moet daar
eens over denken. „Eerst maar
een jaartje backpacken en dan
misschien het Grafisch Lyceum
in Rotterdam gaan volgen",
overweegt Jelle. Vooral de tech
nische verwerking bij filmma
ken, de zogeheten editing,
spreekt hem aan.
In de tussentijd werkt hij samen
met Steven Kouijzer gestaag
aan een brede collectie korte
films, die in Zierikzee en omge
ving worden opgenomen. Twee
zijn er inmiddels gereed, het
idee voor een derde wordt op dit
moment nader uitgewerkt.
De vonk voor het filmmaken is
sinds vorig jaar echt overgesla-
Orgelconcert in
Vrouwenpolder
VROUWENPOLDER - Kees
van Eersel geeft maandag een
concert op het orgel van de gere
formeerde kerk in Vrouwenpol
der.
Van Eersel is organist van de
Maria Magdalenakerk in Goes.
Hij is ook stadsbeiaardier van
Veere en Zierikzee.
Maandag speelt hij werk van Pa-
chelbel. Bach, Mozart en van
zichzelf.
Het concert in Vrouwenpolder
begint om 20.00 uur in de kerk
aan de Schoolstraat.
gen. „Dat komt door mijn deel
name aan het Europese film- en
ontmoetingsproject Videus", ver
telt Jelle. Hij nam op uitnodi
ging van cineast Menno Vos uit
Zierikzee deel aan een serie
workshops filmmaken in het
Duitse plaatsje Grosshenner-
dorf. Aan dit project namen cir
ca dertig jongeren uit zeven ver
schillende landen deel.
„Ik heb daar in tweeënhalve
week heel veel geleerd op het ge
bied van editing en ben er alleen
maar enthousiaster geworden.
Voor die tijd probeerden Steven
en ik al wat technische foefjes
uit met de camera. Jammer ove
rigens dat hij vorige zomer niet
mee kon naar Duitsland wegens
zijn werk in de recreatie", zegt
Jelle. Hij heeft zijn daar opgeda-
kunst
ne kennis inmiddels gedeeld
met zijn filmmaatje en samen be
sloten ze als Thirteenth Slave
Productions er echt werk van te
gaan maken. Jelle kocht een
nieuwe camera en Steven be
dacht de scripts voor de eerste
twee korte films van circa drie
en zes minuten. De eerste
schetst kort en krachtig een
beeld van liefdesverdriet en de
tweede gaat over een jongen
met drugsproblemen. 'Een dra
ma verhaal', volgens de omschiïj-
ving van Jelle, Het derde exem
plaar moet 'een actiefilm' en
ook ietsje langer worden. Het
script is nog in wording, maar
de rode draad wordt een scher
pe ondervraging van een jongen
die veel moet ondernemen om
de antwoorden te vinden. Op de
wat langere termijn staat er ook
een horrorfilm op de planning.
De jonge filmfanaten hopen bin
nenkort de eerste resultaten van
hun werk in het Zierikzeese
filmhuis FiZi te kunnen verto
nen.
Heeft Jelle lichtende voorbeel
den binnen de filmwereld?
„Niet zozeer wat betreft acteurs
en regisseurs, maar wel genres.
Ik houd vooral van Aziatische
films. Die zijn veel gedurfder
met veel onverwachte wendin
gen en niet zo voorgekauwd als
het werk uit Hollywood. In Azia
tische films krijgt de toeschou
wer veel meer de kans voor een
eigen cameravoering."
Het Gardameer in Italië. foto Wim Kooyman
door Joyce Ernest
PAAL - Wim Kooyman (46)
maakt foto's in de wetenschap
dat veel mensen die zien. In de
ze krant, in een brochure, in
een fotoboek. Een groot deel
van zijn prachtige vrije werk is
tot nu toe verborgen gebleven.
Deze maand is van die foto's
een selectie te zien in Atelier
De Paaien in Paal.
Atelier De Paaien, idyllisch gele
gen aan de dijk achter het Ver
dronken Land van Saeftinghe,
is sfeervol en klein. Wim Kooy
man kon er krap twintig foto's
kwijt. „Ik kan wel twintig van
die ruimtes vullen", zegt hij. Sa
men met collega-fotograaf Cami-
le Schelstraete, die ook voor de
krant werkt, bezit hij 300.000
negatieven. Hoe heeft hij daar
uit een selectie gemaakt? „Ik
zou het niet kunnen zeggen.
Maar ik weet wat er in het ar
chief zit en wat ik ongeveer wil
de hebben."
De expositie toont werk van de
afgelopen twintig jaar. Kooy
man fotografeert dik een kwart
eeuw, vooral in Zeeland. Hij is
geboren in Dordrecht, maar hij
woont sinds zijn derde jaar in
Zeeuws-Vlaanderen, momenteel
in Heikant. Na zijn middelbare
school, het Petrus Hondius in
Terneuzen, wilde hij aardrijks
kunde gaan studeren in Tilburg.
Maar omdat voor dat vak een
studentenstop was, koos hij
voor de School voor Fotografie
in Den Haag. Nadat hij was afge
studeerd, ging hij als freelancer
aan de slag voor bedrijven in
Zeeuws-Vlaanderen en voor
BN/DeStem.
Zijn vrije werk is niet gemaakt
voor een opdrachtgever, maar
vaak kon hij aan zo'n onder
werp letterlijk niet voorbij. Zo
als het binnenvaartschip. Op de
pakkende foto daarvan zie je
een stuk van de romp, deels hel
derblauw geverfd en deels nog
zwart geteerd met het touw om
aan te meren eroverheen geslin
gerd.
„De beste foto's overkomen je.
Je rijdt erlangs, je ziet vaag iets
en dat iets is altijd prijs. Je
trapt op de rem, je gaat kijken
en je ziet: dat was het precies.
Zo'n voorbijrijfoto heb je in tien
seconden. Ook die plaat van de
dode maïs met dat ene houten
kruis erachter dat boven de heg
van het kerkhof uitsteekt, heb
ik zo gemaakt."
Soms vergt een onderwerp meer
tijd. Zoals de foto's van een tul
penveld, waarvan er een ge
bruikt is voor de cover van een
Uitgids. Want een geijkt plaatje
van zo'n bloemenzee is zijn eer
te na. In de wetenschap dat de
natuur nooit helemaal perfect
is, zocht hij een dissonant. Hij
vond één witte tulp tussen dui
zenden rode soortgenoten en
één rode tussen het maagdelijk
wit. Die foto's lijken delicate
aquarellen, die zorgvuldig zijn
gestileerd.
„Maar ik componeer niks! Ik zet
geen afwijkend gekleurde tulp
in het veld. Ik heb er een vreselij
ke hekel aan om foto's in scène
te zetten. Als ik voor de krant
bezig ben, wordt er wel eens om
gevraagd. Daar ben ik niet voor.
Ik ben een registrator van wat
echt gebeurt." Dat neemt niet
weg dat Wim Kooyman met een
eigen kijk fotografeert, met een
bijzonder goed oog voor detail
en met veel gevoel voor composi
tie. Een goed voorbeeld daarvan
zijn de foto's van een kerkge
welf en van een veld dat wordt
doorkruist door enkele autoloze
weggetjes. Hij heeft de foto's be
wust naast elkaar gehangen.
„De onderwerpen zijn verschil
lend, maar de structuur is het
zelfde. Ik zoek die lijnen, dat rit
me in mijn werk. Dat geeft
rust."
Ook het drieluik van Sam, zijn
levenslustige Jack Russell,
wordt door evenwicht geken
merkt. Dat serietje toont een
oog, de staart en de poten van
de hond. „Je ziet zo'n dier zo
weer heel anders. Je ziet de es
sentie van de hond."
Kleuren- en zwart-witfoto's van
Wim Kooyman. in Atelier De Paai
en, Paalseweg 6, Paal. Tot en met
27 augustus van dinsdag tot en
met zondag van 13.00 tot 18.00
uur of tia afspraak (0114-635484).
door Rinus Antonisse
GOES - Dialect en streektaal
verliezen in Nederland steeds
meer terrein. Het Limburgs, het
Fries en het Zeeuws worden nog
het meest gesproken door
ouders. Ongeveer 60 procent
van de Zeeuwen kan in dialect
spreken.
Medewerker G. Driessen van de
Radboud Universiteit Nijmegen
onderzocht tussen 1995-2003 in
hoeverre Nederlandse ouders en
hun kinderen nog dialect of een
streektaal spreken. Dat het fors
afneemt is geen verrassing; de
vraag is alleen: in welke mate.
Daarop geeft het onderzoek van
Driessen, waaraan bijna 35.000
leerlingen van de basisschool en
hun ouders deelnamen, ant
woord. Hij stelt vast dat eender
de van de ouders het onderling
spreken van dialect of streek
taal heeft losgelaten. Kinderen
spreken nog aanzienlijk minder
vaak dialect.
De Nijmeegse onderzoeker geeft
aan dat in 1995 nog 27 procent
van de Nederlandse ouders on
derling een streektaal of dialect
sprak. In 2003 was dat percenta
ge geslonken tot 18. Driessen
constateert dat het Limburgs
het meest gesproken wordt, ge
volgd door het Fries, Zeeuws,
Nedersaksisch en Brabants.
Opmerkelijk is dat het Zeeuws
en Brabants zeker zo 'populair'
zijn als de drie officieel in Ne
derland erkende streektalen
Fries, Limburgs en Nedersak
sisch. Daarbij heeft het Fries
volgens het Europees Handvest
van Streek- en Minderheidsta
len de zwaarste erkenning als
standaardtaal voor de inwoners
van de provincie. Het kabinet
Balkenende weigerde in 2004
nog het Zeeuws (ofwel de verza
meling van onderliggende dia
lecten) als streektaal te erken
nen.
Eveneens opmerkelijk is dat de
positie van het Fries, ondanks
de 'zware' erkenning, het meest
is uitgehold. In 1995 sprak nog
60 procent van de ouders Fries;
in 2003 was dat gedaald tot 41
procent. Daarentegen blijft het
gebruik van Limburgs door de
jaren heen redelijk gelijk. In
1995 ging het om 63 procent en
in 2003 om 57 procent. In Zee
land dito: 33 om 32 procent
(moeder-vader).
Vooral in de Nedersaksische;
de Brabantse taalgebieden spit
ken kinderen veel minder t
lect dan hun ouders. Terwijl:
2003 de Nedersaksische stree
taal door 28 procent van;
ouders werd gesproken, (Ik
slechts 4 procent van de kina
ren dat. Voor Brabant zijne
percentages 12 en 3. In Zeek
is (net als trouwens in Limbs
en Friesland) het verschil tusse
ouders en kinderen echter
minder groot: 32 tegen 16 p
cent.
Opleiding
Het onderzoek van Driessen
vestigt de gangbare opvatÉ
dat er enig verband is tussen
spreken van een dialect j:
streektaal) en het opleidingsj
veau van de ouders. Hij noa
het een 'zwakke, negatieve s
menhang'. Hoe hoger de opa
ding van de ouders, hoe mini
vaak ze een streektaal of dia*
bezigen.
Ten onrechte wordt als m<4
om geen dialect te spreken a
zeker niet met/door de kina
ren) wel opgevoerd dat dit cc
gunstig uitpakt voor de taalvar
digheid Nederlands. Driesa j
merkt op dat dialect spreken!»
sommige dialecten een gunst®
invloed heeft op de algen®
taalvaardigheid en bij anct
dialecten een ongunstige.
Voor Limburg is het effect pft j
tief: naarmate er meer L
burgs wordt gesproken Is 4
taalvaardigheid Nederlandse?"
beter. Voor Brabant geldt li'
omgekeerde. In de gezin®
waar het meeste Brabac.
wordt gesproken is de taalvaj
digheid het laagst.
Djumbo treedt 2
op bij Jumbo
GOES - De meidengroep Dj® s
bo treedt op zaterdag 19 aug» I
tus om 11.00 uur op in de Juut C
supermarkt aan de Marconsa
raat in Goes. F
Supermarktketen Jumbo enjk
meidengroep werken al lal®
samen. Djumbo houdt een S®
mertour langs 27 vestigin®
van Jumbosupermarkten in i i
hele land. li
Met de optredens hoopt de s e
permarkt meer jongeren aar'
spreken.