Crisisjaren
Amerika
herleven
in kleur
Spaarnestad haalt eigenaardige foto's uit het archief
shet eigenaardig als je met een herders-
i wond naast je in bed slaapt? Is een foto
inde steen, die de Engelse koningin Eliza-
in Ierland naar haar auto geslingerd
Rg, bizar genoeg om te laten zien? Spaar-
stad Photo Gallery meent van wel. De ko-
®de maanden is de door Spaarnestad in-
r'dite expositie Bizar, beelden van won-
en waarheid te bezichtigen in Haar-
B.
paarnestad Photo - tot voor kort ging het
s'jfüüt als Spaarnestad Fotoarchief door
Kleven - maakt meestal tentoonstellingen
f'een historische achtergrond. Crisisja-
"0 U, Wederopbouw en Start van de
kumptiemaatschappij, er is bij de negen
-joen beelden die het archief beheert bin-
5 belangrijke thema's van de roerige
"Mgste eeuw een keur aan kleine onder
en te bedenken. Het is opmerkelijk dat
!zomertentoonstelling niet over 'Het bui-
®ad van voor de oorlog' of 'Hooien in de
t'er gaat. Bizar, beelden van wonderen
Waarheid kent geen omlijnde periode die
'^geschiedenis al een plaats heeft gekre-
a Het gaat om merkwaardige en eigen
de foto's, opgediept uit de ladekasten
de archiefrubrieken herbergen.
3van een opgetrokken ooglid, dat
'f potloodpunt wordt bedreigd,
"5Jn u'l zijn stalen bewaarplaats. Gaat
ww.pzc.nl
gS^eOAAGoes
jSSSmSaiid: 0113-315520;
i-Vlasnderen: 0114-372770;
üal: 020-4562500.
„ensdag 19 ju li 2006
Gered door de jazz
n het Foam in Amsterdam is de tentoonstelling Bound for
Glory te zien, die het museum samen met de Amerikaan
se Library of Congress heeft georganiseerd. Bijzondere
vroege kleurenfotografie laat de Amerikaanse crisisjaren in
oogverblindende tinten herleven.
den uitkomst. Net als bij de foto die het 'Jas
je van Franz Ferdinand' toont. Nee, het is
niet een tuniek van de populaire Schotse
band maar van de in 1914 door de Serviër
Princip doodgeschoten aartshertog. Ta
mara Sterman, hoofd publiekszaken van
Spaarnestad Photo, benadrukt: „Natuur
lijk is er ook veel historisch materiaal maar
het is dit keer een doorsnede, een weerspie
geling van ons immense archief. We zijn
dwars door de tijd en door alle categorieën
heengegaan."
Anekdote
Leonard Domhof, de man die naast zijn re
guliere archief- en beheerwerk tijd vond
om de expositie samen te stellen, heeft ge
put uit 128 kasten die gezamenlijk het 'On-
derwerpenarchief' vormen. „Ik had al een
paar keer eerder voor de lol blind een foto
uit de lades getrokken om te zien wat er
dan tevoorschijn kwam aan beeld en een
anekdote die je er onwillekeurig of bewust
aan koppelt. En het trof me dat er vaak een
foto tussen zat met een eigenaardig trekje.
Toen dacht ik: 'Wat voor een geheel zou het
opleveren als je uit elke kast een foto zou
nemen?"'
Het antwoord op die waag is duidelijk: 128
foto's. En het moet gezegd: Domhof heeft
uitstekend geselecteerd. Hij heeft niet al
leen gekeken naar situaties - mensen in pe
nibele of op zijn minst bijzondere omstan
digheden - maar bijvoorbeeld ook gelet op
eigenaardige uitsnedes. Een fotograaf nam
vanuit een laag standpunt en van heel dicht
bij de keeper op de korrel die het 'aanstor
mende bruine lederen monster' - want het
is nog een echt handgenaaid exemplaar -
uit zijn doel weet te houden. De sportfoto-
graaf oefende zestig jaar terug zijn vak uit
zonder telelens; dit moet toentertijd als een
uitzonderlijke foto zijn beschouwd.
Ook laat Domhof de toevalstreffer niet bui
ten schot. En bij de toevalstreffer geldt het
criterium kwaliteit niet. Wie maalt erom
dat de schokkende beelden van de Zapru-
der-film over de aanslag op Kennedy tech
nisch onvolmaakt zijn? Zo is een foto, die
uit een lichtgrijs veld bestaat dat twee aan
vankelijk niet nader te omschrijven vlek
ken bevat, een opname van de eerste en te
vens half mislukte parachutesprong van de
Britse prins Andrew. Hij kwam gelukkig
zonder kleerscheuren op de grond terecht
maar wie even op de foto tuurt, ziet dat het
valscherm zich vooralsnog nauwelijks ont
wikkelt tot een remmende halve bol.
Aan de hand van 128 foto's gidst Domhof
ons door negen categorieën: oorlog, econo
mie, natuur en wetenschap, sociaal leven,
staatskunde, religie, vrouwenleven, topo
grafie en kunst. Aandoenlijk is de foto van
prinses Marijke met geretoucheerde - ach
teraf mooier gemaakte - ogen. Eigenwijs
kijkt de mijnheer in de lens die in de jaren
vijftig zijn hjfkrant De Gelderlander met in
gezonden brieven bestookte. Hij houdt de
schaar om nieuws uit te knippen al bij de
hand. Over de houding en blik waarmee
zijn katje naast hem zit, kan iedere poezen
liefhebber een apart verhaal vertellen.
Twee mensen in een huiskamer zijn vereeu
wigd alsof het hier om een absurdistisch to
neelstuk gaat. In werkelijkheid heeft de
man zojuist de wedstrijd 'Wie kan het le
lijkst hartverscheurend zingen?' gewonnen
en doet hij bij hem thuis nog eens voor hoe
hij tot die prestatie kwam. Zijn vrouw kan
zoveel glorie nauwelijks bevatten. Niet bi
zar maar historisch curieus en vertederend:
een blonde blanke kleuter op een ouderwet
se Triang driewieler fietst onbekommerd
langs een groepje Papoea's. Voor de conser
vatieven onder ons een plaat die weemoe
dig stemt: er is nog geen Javaanse meerder
heid naar Nieuw Guinea geëxporteerd, dus
kan daar een Nederlands meisje in alle ge
moedsrust van een koloniale jeugd genie
ten.
Rob Bouber
Bizar, beelden van wonderen en waarheid: Spaar
nestad Photo Gallery, Groot Heiligland 37, Haar
lem, t/m 10 september, di t/m zo 13-17 uur.
Dansende mensen in Mcintosh County, Oklahoma, 1939-1940.
foto Russel Lee
Twee zwarte vrouwen staan
in een onafzienbaar katoen-
veld. 'Dagarbeiders plukken ka
toen vlak bij Clarksdale, Missis
sippi', staat er onder de foto, ge
maakt door Marion Post Wol-
cott, een van de bekende fotogra
fen van de Farm Security Admi
nistration (de FSA). De FSA
was een Amerikaanse overheids
instelling die in 1935 bekende
fotografen in dienst had geno
men om het Amerika van de ja
ren dertig, de crisisjaren, in
beeld te brengen. Het resulteer
de in het grootste documentai
re-project in de geschiedenis
van de fotografie.
De complete collectie van de
FSA, die ligt opgeslagen in de
Library of Congress in Washing
ton, bestaat uit 160.000
zwart-wit foto's, waaronder een
aantal van de iconen van de foto
grafie zoals 'Migrant mother'
van Dorothea Lange en veel
werk van Walker Evans. Het
zijn foto's die, zeker voor de
Amerikanen, zelf het beeld heb
ben gevormd van de crisisjaren.
De harde gegroefde gezichten,
de schamele onderkomens, een
wereld in grijs en zwart-wit.
Op de foto van Marion Post Wol-
cott staat naast het veld, op een
stoffige weg, een klein jochie,
een jaar of zes oud. Hij is waar
schijnlijk de zoon van een van
deze vrouwen en moet de dag
hier doorbrengen. De foto is in
november 1940 genomen. En
dan de schok: de jongen heeft
een vuurrood shirt aan en een
groene broek; de hemel boven
het veld is strakblauw.
Pas onlangs zijn in de Library
of Congress de kleurenfoto's
van de FSA ontdekt; jarenlang
verloren in de krochten van het
grootste archief ter wereld. Met
in totaal een paar honderd beel
den is het maar een relatief klei
ne uithoek van het enorme pro
ject, maar zoals uit de bijzonde
re expositie in het Foam blijkt is
de kwaliteit en de kleuren
pracht uitzonderlijk hoog. Ko
dak was vanaf 1935 al met de
ontwikkeling van zijn kleuren
film bezig, die als Kodachrome
een begrip zou worden. In 1939
waren ze in staat film te leveren
met een, tot op de dag van van
daag, ongeëvenaarde helderheid
en stabiliteit. Kijk naar de blau
we luchten met verwaaide wol
ken en je voelt de warmte van
een zomerdag in 1940 op je ge
zicht.
Dagelijks leven
De foto's die nu in het Fotogra
fiemuseum Amsterdam te zien
zijn, beschrijven het dagelijks
leven op het Amerikaanse platte-
Foto van de winnaar van de wedstrijd 'Wie kan het lelijkst hartverscheurend zingen?'
foto Spaarnestad Photo Gallery
het hier om een cosmetisch chirurg die een
correctielijn aftekent? Is het een visagist
die met kohl het oog aanzet? Of zijn het de
vingers van een Chileense folteraar die een
volgeling van Allende indringend onder
vraagt? Rubrieksnummer en bijschrift bie
Oklahoma. De mannen hebben
vet in hun haar, de meisjes hun
beste goed aan. Op een andere
foto zit 'het orkest' zoals het bij
schrift luidt. Het orkest blijkt
uit een man met een viool en een
vrouw met bloemetjeshoed en
een gitaar te bestaan. De kinde
ren zijn blijkbaar meegenomen.
Lee fotografeerde vier kinderen
die met hun kleren aan liggen te
slapen in een zijkamertje. We
zien de drukkende hitte er aan
af en je hoort op de achtergrond
het gestamp, geroep en de op
zwepende viool.
De FSA was een overheidsinstel
ling met een verborgen agenda.
De fotografen werden erop uit
gestuurd om de armoede op het
platteland vast te leggen, niet
uit puur documentaire overwe
gingen. De foto's zouden uitein
delijk worden ingezet om het
Amerikaanse publiek - en de Se
naat - te overtuigen van de nood
zaak tot de gedwongen herhuis
vesting van deze arme boeren,
een controversieel beleid, zeker
in een samenleving waar elk
overheidsingrijpen in het leven
van de kleine man met bijzon
der veel wantrouwen werd - en
wordt - bekeken. De Farm Secu
rity Administration werd met
de oorlogsdreiging achter de ho
rizon opgenomen in het Office
of War Information en het ka
rakter van de fotografie veran
foto Jack Delano
derde in het begin van de jaren
veertig snel. Tegenover de stug
ge onverzettelijkheid van het
platteland kwam de heroïek van
de industrie-arbeider en de mili
tair. De Amerikanen waren
klaar voor de oorlog, bound for
glory in hun eigen woorden, en
de Depressie-jaren waren defini
tief voorbij.
Europa
Het Foam heeft uit de oorspon-
kelijke expositie in het Library
of Congress een eigen selectie
gemaakt. Daarbij hebben ze ge
kozen voor de plattelandsfoto's.
Het andere, meer heroïsche
werk dat gemaakt werd onder
de verantwoordelijkheid van
het Office of War Information is
alleen te zien in het mooie foto
boek Bound for Glory, dat in
het Foam te krijgen is. Het
Foam gaat deze expositie, uit
naam van het Library of Con
gress, na Amsterdam, Europa
insturen. In Amsterdam is één
zaaltje ingericht met reproduc
ties van de beroemde zwart-wit
foto's van Walker Evans en
Dorothea Lange. Dit om te laten
zien hoe groot het contrast is
met het kleurenwerk dat in vrij
wel dezelfde tijd is gemaakt.
Mark Moorman
Bound for Glory: tot en met 7 septem
ber in het Foam, Keizersgracht 609,
Amsterdam. Zie ook www.foam.nl
foto Russell Lee
vruchtige mensen, zelfgetimmer-
de huizen en kerken, en groepen
mannen die bij pompstations,
bars en danszalen rondhangen.
Russell Lee fotografeerde ach
ter de schermen bij een Square
dance in Mcintosh County in
Katoenarbeiders, White Plains, Greene County, 1941.
Jack Whinery en zijn familie, Pie Town, New Mexico, 1940.
land. Begin jaren veertig was de
ergste economische crisis over,
zo lijkt het op deze beelden.
Maar dat kan natuurlijk ook
door de kleuren komen, waar
door dat leven zelf ook werke
lijk meer kleur krijgt, de bont
heid van de bloemetjesjurken op
zondag, het felle rood van de
emaillen recameborden, en het
intense blauw van de lucht, het
handelsmerk van de oude Koda-
chromefilm. We krijgen een
beeld van hardwerkende, god
