Latino's veroveren het land van Bush
634 li
Liechtenstein is het goudhaantje van Europa
Tod&Gm theci&b
SEIKO CITIZEN- CA
T/flfEXPULSARORIENT-
(jclAjol de Gcurnh
ü'to- éicu
27
Immigratie in de VS
zaterdag 8 juli 2006
Over pakweg vijftig jaar zijn
blanken in de minderheid in
de Verenigde Staten, net als nu
al in de staten Californië en
Texas. Oorzaak: de aanwas van
immigranten, vooral uit La
tijns-Amerika. Taco Bell Ameri
ka rukt op. Dat is wennen.
Para Espanol, marque el dos. Voor
Spaans, druk 2. De Spaanse taal
rukt op in de VS, van tv-zenders tot
op antwoordapparaten van bedrijven
en instellingen. Taco's en quesadilla's
zijn inmiddels net zo ingeburgerd als
hotdogs en pizza's. Hoe normaal
Spaanse cultuurverschijnselen in de
VS ook zijn, de toevloed aan Latino's
in de Amerikaanse smeltkroes zorgt
voor frictie.
Dit is Amerika, spreek Engels bij het
bestellen, staat op een bordje bij een
snackbar in Philadelphia waar de lo
kale lekkernij - de Philly cheesesteak
- wordt verkocht. Eigenaar Joe Vento
mocht op alle Amerikaanse tv-kana-
len uitleggen dat hij opkomt voor En
gels als de officiële taal in de VS.
Republikeinse politici rebelleren te
gen tweetalige stembiljetten. Engels is
de nationale taal en dat moeten we in
de nieuwe immigratiewet vastleggen,
zeiden senatoren. Zelfs president
George Bush - uit Texas en een grote
vriend van Hispanics - zette zich af te
gen de Spaanse versie van de Star
Spangled Banner, het Amerikaanse
volkslied. Het debat over de Engelse
taal is een symptoom van de weer
stand die in delen van de VS bestaat
tegen wat de 'browning of America',
het bruin worden van Amerika wordt
genoemd.
Bij de Starbucks in City Heights, een
buurt in San Diego met veel nieuwe
immigranten, gaan klanten en barbe-
dienden naadloos over van Engels op
Spaans en terug. Tweetaligheid is nor
maal in San Diego County in het zui
den van Californië. Eén op de vier in
woners hier is Hispanic of Latino,
bijna het dubbele van het Amerikaan
se gemiddelde.
„Je hoort hier veel Spaans. Dat is een
ding dat zeker is", zegt David Heer,
directeur van het Population Re
search Laboratory en verbonden aan
de universiteit van San Diego. Dat is
helemaal geen probleem, vindt Heer,
'ook al voelen mensen het wel zo.'
Dominant
In vier Amerikaanse staten - Califor
nië, Texas, New Mexico en Hawaii -
bestaat de bevolking voor meer dan
de helft uit minderheden. Ze zijn de
voorlopers van een toekomst die over
een jaar of vijftig in de hele VS reali
teit zal zijn, aldus het Census Bureau,
het Amerikaanse bureau voor bevol
kingsonderzoek. Nu is één op de drie
Amerikanen niet blank, 98 miljoen
van de 296,4 miljoen. Dat verandert
snel.
Bij kinderen onder de vijf is 45 pro
cent al afkomstig uit een minderheid.
In 2055 zal één op de vier Amerikanen
Latino of Hispanic zijn. Het percenta
ge zwarte Amerikanen groeit van 12,7
naar 14,6 procent in 2055. Aziaten stij
gen met stip van 3,8 naar 8 procent.
De Verenigde Staten hebben de naam
een smeltkroes te zijn, een land dat de
ene na de andere golf immigranten
veerkrachtig heeft opgenomen, van Ie
OMPRA. VEN
PRESTAMOS
PERSONALES
CON SU FIRMA
$50o$250
Spaans verdringt Engels in de straten van El Paso.
foto Eli Reed/RTR
ren en Duitsers tot Italianen en Azia
ten. Zal het datzelfde kunstje kunnen
flikken met de Latino's? Samuel Hun
tington, hoogleraar aan de Harvard
universiteit, vreest het ergste. Hij
oogstte twee jaar geleden een storm
van kritiek met een boek waarin hij
betoogde dat de Latino-immigratie
een bedreiging vormde voor de een
heid van de VS. Daar komt nog bij dat
het zuidwesten van de VS tot halver
wege de negentiende eeuw deel uit
maakte van Mexico. De reconquista -
herovering - van de VS van binnenuit
is goed op weg, waarschuwt Hunting
ton.
Angst
Er blijkt een rijke voedingsbodem te
zijn voor dat soort angsten. Immigra
tie is in korte tijd uitgegroeid tot een
heet hangijzer bij de conservatieve
achterban van Bush. Het ongenoegen
wordt vooral gevoed door de illegale
immigratie. Illegalen zetten de lonen
onder druk en schepen de maatschap
pij op met sociale kosten, zo luidt het
verwijt.
Tot nu toe blijkt het in regeringszetel
Washington onmogelijk om overeen
stemming te bereiken over een nieuwe
immigratiepolitiek. Het meeste gesput
ter over de gevolgen van de Lati
no-aanwas voor de multi-etnische
maar van oudsher witte, Angelsaksi
sche en protestante cultuur in de VS,
komt uit Republikeinse kring.
Je kan eigenlijk niet meer spreken
over een smeltkroes, meent William
Frey, hoogleraar demografie en ver
bonden aan denktank Brookings. De
toename van de Latino-bevolking
leidt tot verschillende smeltkroezen,
afhankelijk van de mix van nationali
teiten, zegt hij.
„Je hebt straks stukken van de VS die
nog overwegend blank zijn, en stuk
ken zoals het Zuidwesten waar tweeta
ligheid zal blijven bestaan. Reken er
maar op dat de fricties de komende ja
ren nog wel aanhouden." In Califor
nië is José al de populairste baby-
naam. Californië is een laboratorium,
een plek waar het nieuwe akkoord tus
sen de rassen zijn vorm zal krijgen,
meent documentairemaker Phillip Ro
driguez, die in zijn film Los Angeles
Now het einde schetst van het An
gelsaksische tijdperk in LA.
In deze meest multiculturele stad van
de VS is een soort hybride Spaans-En
gelse cultuur - het Taco Bell Amerika
- ontstaan, met Aziatische enclaves.
In de Koreaanse wijk zul je net zoveel
Koreanen aantreffen die een taco-sala
de eten in de Denny's als Aziaten die
kimchi verorberen in het Koreaanse
Tofu House. Niemand hoeft bang te
zijn Over de assimilatie van Latino's,
zegt Rodriguez. „Latino's versnellen
de Tiger Woodisering van Amerika.
Ze hebben geen oog voor raciale iden
titeit. Ze zijn bereid met elk ras te
mixen. Als je eenmaal geslapen hebt
met elkaar, kinderen hebt, waarom
zou je elkaar dan niet accepteren?"
Een op de twintig huwelijken in de
VS wordt gesloten tussen partners
van verschillend ras of etnische af
komst. „Die interraciale huwelijken
zijn heel belangrijk voor de integra
tie", meent Heer.
Hij twijfelt er niet aan dat de VS de
soms wat overweldigend overkomen
de golf Latino-immigranten kan opne
men. „Dat betekent niet dat er geen
weerstand tegen is." In de hal van de
Thomas Jefferson school in een arbei
dersbuurt in Los Angeles staat een be
faamde uitspraak van de derde presi
dent van de VS op de muur geschil
derd: Het is een heilige en ontegenzeg
gelijke waarheid dat alle mensen ge
lijk geschapen zijn.
Deze bruin-zwarte middelbare school
was vorig jaar het toneel van rassen-
rellen tussen zwarte jongens en Hispa
nics. Nu er overal in de gangen en
trappenhuizen camera's hangen,
wordt er niet meer gevochten.
Dat betekent niet dat er geen onder
huidse spanning is, zegt de 15-jarige
Juan Diaz, die op het schoolplein
wacht op zijn moeder. „Je hoort veel
raciale scheldwoorden." Mexicanen
zijn hier wetbacks - natte ruggen -
vanwege het overzwemmen van de
grensrivier Rio Grande, zegt Diaz.
Zwarten krijgen het aloude scheld
woord niggers naar hun hoofd geslin
gerd.
Concurrentie
Jefferson High ligt in een zwarte wijk,
die langzamerhand bruin wordt. Bij
de amnestie voor illegalen in de jaren
tachtig bleek hier het hoogste percen
tage Latino-illegalen zonder papieren
te wonen.
Het is de illegale immigratie, plus de
concurrentie tussen zwart en Latino
om hetzelfde soort banen en huizen
die voor de spanningen zorgt, zegt Da
vid Heer. „Dat gaat voorlopig niet
weg." Volgens Rodriguez worden de
spanningen tussen zwart en bruin te
zwaar aangezet door de media.
„Media houden van conflict, en de
mensen die bij de media aan de touw
tjes trekken zijn oud, blank en conser
vatief." De groep die hamert op de ge
volgen van immigratie voor de au
tochtone bevolking, heeft volgens
hem een boodschap die niet aansluit
bij het karakter van het Amerikaanse
volk.
Hoe jonger en donkerder je bent, hoe
absurder je de waarschuwingen voor
een botsing tussen de rassen vindt,
zegt Rodriguez. „Een eeuw geleden
stond etnisch voor arm en onbe
schaafd. Nu is het hip en een privile
ge." Als je Latino bent, ben je anders
en dat is iets om trots op te zijn, zegt
Eileen Cheskin, een teenager uit Flori
da die is geïnterviewd voor Rodrigu
ez' nieuwe documentaire Bruin is het
nieuwe Groen. „Onze cultuur is huise
lijker en vriendelijker." Ondanks het
befaamde beeld van de Amerikaanse
smeltkroes is het een misvatting te
denken dat de opname van immigran
ten in het verleden probleemloos en
vriendelijk verliep. Heer: „De Chine
zen in Californië werden verschrikke
lijk behandeld. Als je naar de geschie
denis kijkt, dan zie je dat de vooroor
delen groot zijn. Telkens als je een gro
te immigratiegolf hebt, zie je fricties
ontstaan. De Ieren - rooms-katholiek
en arm - riepen ook een hoop afkeer
op."
Deportatie
In het midden van de 19de eeuw wer
den Ieren in elkaar geslagen door
zwarten in Poughkeepsie, stelt Juan
Enriquez in zijn boek The Untied (on
gebonden) States of America. In de ja
ren twintig werd de immigratie van
Zuid- en Oost-Europeanen aan ban
den gelegd. Gedurende de Grote De
pressie werden meer dan een miljoen
Mexicanen gedeporteerd om ruimte te
maken voor geboren Amerikanen, al
dus Enriquez. Aziaten werden tot de
jaren zestig buiten de deur gehouden.
Anti-immigratieretoriek is historisch
gezien de gewoonste zaak van de we
reld, maar de omvang van de heden
daagse Latino-immigratie is onge
kend. De opmars van Latino's roept
om die reden vragen op over de Ameri
kaanse identiteit.
„Wat maakt ons tot Amerikanen? Is
het méér dan het geloof in de grond
rechten en de tradities die we delen?"
vraagt Rodriguez. Amerikanen gelo
ven dat hard werken en succes respect
verdienen.
Dat heeft in het verleden tot succesvol
le assimilatie geleid, ook al gingen er
generaties overheen.
Wrevel over de sociale kosten van ille
gale immigratie zorgen nu voor com
plicaties, maar Rodriguez is hoopvol
vanwege de flexibiliteit en het positi
visme van Amerikanen. „We staan op
het recht om onszelf constant op
nieuw uit te vinden, van plastische chi
rurgie tot een nieuwe afslankrage. We
passen ons sneller aan." Je zou zelfs
kunnen zeggen dat de Latino's zorgen
voor een herleving van Amerikaanse
waarden, zoals hard werken en god
vruchtig leven, betoogt hij. „Mis
schien heeft Amerika dat nieuwe
bloed wel nodig om zichzelf opnieuw
te kunnen uitvinden. Misschien is er
daarom minder aversie tegen immi
granten dan in Europa. We geloven
dat je nieuw bloed nodig hebt. We im
porteren het per slot van rekening al
jaren."
Ans Bouwmans
Liechtenstein is een historische vergis
sing en behoort gewoon niet te bestaan,
zei ooit de Britse diplomaat sir Alexander
Cadogan. Zo onbestaanbaar is het vorsten
dom niet gebleken, want deze maand viert
het zijn tweede eeuwfeest. Het dwergstaatje
is niet groter dan Amsterdam. Met zijn
35,000 inwoners (waaronder 58 Nederlan
ders) is het een volwaardig lid van de VN,
de Wereldhandelsorganisatie, de Raad van
Europa - maar niet van de EU. Het is boven
dien een bolwerk van welvaart.
De welstand openbaart zich aan iedere be-
zoeker die Liechtenstein betreedt via de
f douaneloze brug over de kristalheldere Bo
menrijn, de natuurlijke grens met Zwitser
land, Met zijn vijfduizend inwoners is de
hoofdstad Vaduz niet meer dan een dorp.
Het is er zo smetteloos schoon, dat Zwitser
land daarbij bijna groezelig lijkt. Bebloem
de huisgevels, marmeren musea, moderne
jbankgebouwen en de met natuursteen beleg
de hoofdstraat zijn pijnlijk netjes. Zelfs Chi-
f nese toeristen wagen het niet een sigaret op
testeken. Hotels en restaurants wekken de
indruk om het uur te worden gereinigd van
vuil dat er niet is. Toiletten glanzen als
Meissner porselein. Auto's lijken zo uit de
showroom gereden en de felgele stadsbus-
son ogen fabrieksvers.
1 ®°ven Hat alles torent het eeuwenoude
burgslot van vorst Hans-Adam en zijn zoon,
f'prins Alois, die als zaakwaarnemer na-
™ens zijn vader regeert over het Lilliput-
'andje. Amerikaanse toeristen vinden het
nog steeds prachtig om vier landen in een
dag te doen - Duitsland, Zwitserland, Oos
tenrijk en als toegift Liechtenstein, een Ruri-
tania uit het Europese rariteitenkabinet.
Een operettestaatje is Liechtenstein al lang
met meer. Het schilderachtige ministaatje,
'ngeklemd tussen Zwitserland en Oosten-
|ja]k, werd in 1806 door Napoleon op de
kaart gezet en doorstond sindsdien alle oor-
''ogen. Zelfs Hitier liet het links liggen.
Schellen DLD-
o
Mauré
Nendel
OOSTEN
Planken
Schaa
LIECHTENSTEI
Vadu
■,^-r-<m*
De Staedtle, de hoofdstraat van hoofdstad Vaduz, Liechtenstein. Bebloemde huisgevels,
marmeren musea, moderne bankgebouwen en de met natuursteen belegde straat zijn pijn
lijk netjes. foto Tomasz Surdel/GPD
k\§. Ste J
Triesenberg
Triesen w Malbun
sa
3.
■T3 1
Balzers
o
MSI
De laatste tachtig jaar heeft het eens zo ar
metierige boerenland zich opgewerkt tot
een economisch centrum van wereldklasse,
tot het goudhaantje van Europa. Het bruto
nationaal product bedraagt drie miljard eu
ro, en dat is grotendeels te danken aan het
bankwezen, de industriële export en het toe
risme. De banken beheren gezamenlijk ze
ventig miljard euro aan buitenlandse beleg
gingen.
Bij de Kamer van Koophandel zijn maar
liefst 3000 bedrijven geregistreerd. Dat is
twee maal zoveel per hoofd van de bevol
king als in Nederland. Daaronder zijn vijf
tien gespecialiseerde ondernemingen met
vertakkingen over de hele wereld. De be
kendste exportproducten zijn bouwmachi-
nes en kunstgebitten.
Een bezoek aan de hypermoderne firma Ivo-
clar-Vivadent leert dat het om meer gaat
dan om valse tanden. Als marktleider voor
tandheelkundige producten kunnen tandart
sen over de hele wereld hier, of bij de 17 bui
tenlandse vestigingen van Nieuw Zeeland
tot Canada, voor alles terecht - van amal
gaam tot keramische implantaten in alle ma
ten en tinten. Kunstgebitten worden alleen
nog gemaakt door een dochterbedrijf in Oos
tenrijk.
Bij Ivoclar-Vivadent werken veel buitenlan
ders, net als bij Liechtenstein's grootste on
derneming Hilti AG, fabrikant van bouwma-
chines. Michael Hilti, president-directeur
en grootaandeelhouder van het familiebe
drijf, heeft ruim duizend mensen in dienst,
plus 15.000 in zijn buitenlandse filialen. De
baas is net terug van de opening van een
nieuwe dochteronderneming in China.
De industrie is Liechtensteins economische
hoofdpijler, waarin 45 procent van de bevol
king een goed belegde boterham verdient.
Toch blijft de banksector het bekendste on
derdeel van het roemruchte belastingpara
dijs. Vijf jaar geleden kreeg het vorstendom
een storm van internationale kritiek te ver
duren als witwaseldorado voor drugsbaron
nen en roofridders uit de derde wereld.
Hervormingen
Ook de duizenden buitenlandse brievenbus
firma's wierpen een smet op het blazoen. Re
den voor vorst Hans-Adam II om eindelijk
schoon schip te maken. Als we alle verkla
ringen van regeringsfunctionarissen en ban
kiers mogen geloven, is dat aardig gelukt.
Hoewel, Europese belastingontduikers zijn
hier dankzij het van Zwitserland gekopieer
de bankgeheim nog steeds welkom, Met het
buurland heeft Liechtenstein een economi
sche unie en de Zwitserse frank is ook hier
de nationale munt. Zwitserse banken, tot
hervormingen genoopt door nieuwe antiwit-
waswetten, zagen de concurrentie van het
buurstaat je niet zitten en ook dat verhoog
de de druk. Vorstenhuis en regering beslo
ten in 2003 tot een nationale facelift, met be
hulp van een Amerikaans adviesbureau. Ver
der werd de Oostenrijkse diplomate Gerlin-
de Manz-Christ ingehuurd om een nieuw
profiel te geven aan het gedeukte imago.
Als boegbeeld voor het nieuwe Liechten
stein lijkt de daadkrachtige Manz-Christ
een goede keuze. „Aan de buitenkant zag
het vorstendom er netjes uit, maar niet als
toevluchtsoord voor witwassers en duistere
brievenbusfirma's", zegt de Weense politico
loge.
„Een operettestaatje met een vorstelijk kas
teel, mooie bergen en eigen postzegels, dat
is leuk voor een prentbriefkaart. We mik
ken nu op een heel ander imago. Onder lei
ding van een zakelijk ingesteld vorstenhuis
is Liechtenstein nu een industriële pool, en
een internationaal zaken- en bankencen-
trum van formaat." Als iemand het daar
mee eens is, dan zeker erfprins Alois von
und zu Liechtenstein. In de knusse ont
vangstzaal van zijn bergslot verpersoonlijkt
Zijne Doorluchtigheid een snel modernise
rende maatschappij. Alois, een zacht spre
kende, boomlange man die jaren jonger
oogt dan zijn 37 jaar, lijkt in zijn grijze
maatpak meer op een succesvol zakenman
dan op een telg uit een van Europa's oudste
vorstenhuizen. Is hij echt alleenheerser over
zijn onderhorigheid' „Wij zijn het regerend
vorstenhuis, maar ik kan niet zomaar alle
lakens uitdelen", lacht Alois minzaam. „Ik
handel in overleg met de regering en ons de
mocratisch gekozen parlement, maar verge
leken met bijvoorbeeld uw koningin, heb ik
hier wel wat meer in de melk te brokkelen."
Dat is nog voorzichtig uitgedrukt. Alois
kreeg bij een referendum in maart 2004
weer de absolute macht over Liechtenstein.
Bijna tweederde van de bevolking stemde in
met een grondwetswijziging. De keuze ging
tussen afschaffing van het vorstenhuis of
forse uitbreiding van de macht. Alois kan
sindsdien parlement en kabinet ontbinden
wanneer hij dit nodig acht Hij heeft ook
een veto in de benoeming van ambtenaren
en rechterlijke macht.
Onder het genot van een uitstekende witte
wijn uit zijn eigen Hofkellerei zegt Alois
zijn tijd te verdelen tussen 'regeren en het
beheren van zijn omvangrijke bezittingen',
dat wil zeggen het kasteel, de kostbare schil
derijenverzameling, de wijnbouw en zijn
bankzaken. „Wij betalen alles zelf en het
vorstenhuis kost Liechtenstein geen cent."
Geen ambitie voor toetreding tot de EU?
„Ach nee, zolang de Zwitsers geen haast
hebben, wachten wij ook maar af. Het gaat
ons toch goed?" Dat zou zelfs Sir Alexander
Cadogan niet durven ontkennen. Hoewel.
Het valt nog te bezien of Brussel wel zo hap
pig is om een absoluut geregeerde staat op
te nemen.
Bob Kroon
