zc
In vogelvlucht zie je meer moois
B ommenede was een bouwdok
Cadeau
van het
Zeeuwse
Landschap
m ga
weerwoord
namen
e bijlagen: uii3-3ibööu
c.nl
redactie@pzc.nl
31, 4460 AA Goes
ntie-exploitatie:
en Midden-Zeeland: 0113-315520;
-Vlaanderen: 0114-372770;
al: 020-4562500.
dag 27 juni 2006
Wie jarig is, trakteert.
Onder dat motto ver
rast stichting Het Zeeuwse
Landschap haar donateurs
iedere lustrumviering met
een cadeau. Om het 70-jarig
bestaan te vieren, krijgen
die één dezer dagen een
map met wandelingen in de
bus. Vooral de unieke over
zichtstekeningen springen
daarbij in het oog.
De geschenken van Het
Zeeuwse Landschap lijken
iedere vijf jaar mooier te wor
den. Bleef het in de jaren zeven
tig nog bij een ballonnenwed
strijd voor kinderen, vijf jaar ge
leden werden donateurs ver
blijd met een geïllustreerd boek
over typisch Zeeuwse planten
en dieren.
Voor het nieuwste cadeau vroeg
de stichting in alle dertien ge
meenten twee vrijwilligers een
wandeling uit te zetten. „Eén
daarvan wist veel van de na
tuur, de ander had kennis van
de cultuurhistorische aspecten
in de streek", legt Carolien van
de Kreeke van Het Zeeuwse
Landschap uit.
Met het geschenk wil de stich
ting mensen hun huizen uit krij
gen. „Met een boek of iets voor
de computer lukt dat natuurlijk
niet." De tochten gaan voor een
groot deel bewust niet door na
tuurgebieden. „Ook de gewone,
alledaagse omgeving is voor
veel mensen verrassend", meent
Van de Kreeke.
De wandelingen tonen alle facet
ten van het Zeeuwse landschap.
Ze gaan onder meer door de pol
ders bij Middelburg en Sabbin-
ge, over de dijk bij Sint-Maar
tensdijk, door duinen en over
strand bij Kamperland en
Veere, rond de moer bij Yerseke
en langs kreken in
West-Zeeuws-Vlaanderen.
Steden
Naast de gemeenten hebben de
steden Middelburg, Goes, Ter-
neuzen en Zierikzee een wande
ling gekregen. „Daar wonen de
meeste mensen, terwijl stedelin
gen het minste buiten komen",
voert Van de Kreeke aan. Boven
dien is ook daar best natuur te
vinden. „Je moet alleen even zoe
ken."
De beschrijving van de wande
lingen, in lengte variërend van
drie tot veertien kilometer, zit-
PB&
ten in een map en zijn apart uit-
neembaar. Ze bestaan-uiteen
routebeschrijving en informatie
over wat je onderweg tegen
komt.
Vogelvluchtperspectief
Het meest- in het oog springen
de kleurrijke tekeningen, die de
plaats van kaartjes innemen. Ze
zijn getekend vanuit het zoge
naamde vogelvluchtperspectief:
jedcijkt van schuin bovenaf op
de route. „Op gewone kaartjes
zie je niet hoe mooi het land
schap is", verklaart Van de
Kreeke. Dat maken de kleurrij
ke tekeningen wél duidelijk.
Boerderijen, dorpen, waterlo
pen, bossen en percelen zijn zo
gedetailleerd getekend, dat de
meeste routes met alleen de
kaart in de hand te lopen zijn.
Bovendien hebben de tekenaars,
die gebruik maakten van lucht
foto's van Waterschap Zeeuwse
Eilanden, rekening gehouden
met de voorkeuren van natuur
liefhebbers. „Mensen hebben er
niet zoveel aan als je een indus
trieterrein gedetailleerd uitte
kent", zegt Eric van Rootselaar.
Hij zorgde samen met Adri Kar
man voor de illustraties.
De wandelingen die hij tekende,
liep de Retranchementenaar
zelf ook. „Dat was erg nuttig.
Sommige dingen zijn op een
luchtfoto goed te zien, maar in
de omgeving niet. Of andersom:
soms kun je als wandelaar een
gebouw dat niet direct aan de
route ligt, toch als oriëntatie
punt gebruiken. Tijdens het te
kenen heb ik daar rekening mee
gehouden."
De wandelingen zijn niet te
koop in de winkel, maar een ex-
Hoort ge in juni
de donder
kraken, dan
maakt de boer
ook goede zaken
clusief bedankje voor donateurs
van de stichting. Ook nieuwe
aanmelders krijgen het mapje in
de bus. Dat is overigens nog niet
compleet: de laatste zes van de
zeventien tochten komen één
voor één binnen met het tijd
schrift dat het Zeeuwse Land
schap haar donateurs vier keer
per jaar toestuurt.
Martijn de Koning
illustraties Eric van Rootselaar
<LpX0<J005.k
Op het terras zat een stel
oudere heren. Verder alleen
een vrouw. De heren waren
nogal druk in het amuse
ment. Ik ging maar verder
zitten, in de buurt van de
vrouw. Helaas begon direct
haar mobieltje te ratelen:
ze meldde zich met Trudy
Murre. Die naam had ik
wel eens gelezen, maar dat
ze echt bestond - dat was
schrikken. In een groot
boek schreef ze al bellend
wat namen op. Ik kon al
leen Provoost horen want
die naam sprak ze uit. Met
een eigenaardige klank.
Van alle Nederlandse fami
lies Provoost wonen er on
geveer 150 in Zeeland. Bui
ten de provincie zullen er
misschien nog zo'n kleine
honderd wonen. Maar in
Vlaanderen - vooral het
West-Vlaamse deel - leven
een kleine 1500 families.
Ondertussen zat Trudy
haar elektrieke agenda bij
te werken. Ze zag er ele
gant uit, een beetje te. Ze
was toch account-mana
ger? Rood jasje, witte rok.
Haar lengte? Tja.Een
schitterende zonnebril he
laas voor de ogen. Ze ging
weer bellen. Tijd voor Pro
voost dus.
Dat is ooit de naam ge
weest van het hoofd van
een kloosterlijke huishou
ding. Later werd Provoost
(en het ervan afkomstige
Proost) ook gebruikt voor
een gerechtelijke ambte
naar, een baljuw. De naam
komt van het Latijnse pro
positus: vooraan geplaatst.
Ook in het Duits en Frans
bestaan veel verwante fami
lienamen: van Proust en
Prost tot Probst.
Ze belde weer, plotseling
hoorde ik dat ze haar nul
zes gaf.ik probeerde,
raakte de nummers kwijt.
Ze rekende af. Nagekeken
door de heren van stand
liep ze naar de auto op het
parkeerterrein tegenover
het terras. Zou ik de krant
opbellen? In ieder geval
had ik iets om te vertellen
tegen...
Lo van Driel
De sporen van openlucht
spektakel Dijkval dat er
een paar jaar geleden werd opge
voerd, zijn allang weer uitge
wist. De drukte van toen heeft
plaats gemaakt voor rust. De ha
ven van Bommenede, ooit een
stoere werkhaven, is een ver
stild plekje aan de Grevelingen.
Een enkel jachtje meert er nog
aan, vol ligt het haventje nooit.
Een oud kottertje ligt er wat
roestig bij, en verder is er wei
nig tot niets. Het karakteristie
ke geluid van zeemeeuwen weer
klinkt, verder is het stil. Beklim
de dijk en je kunt je aan de ande
re zijde ervan onderdompelen in
de zilte natuur van de slikken
van Bommenede.
Aan de de monding van de ha
ven staat het gezamenlijke kan
toor van Staatsbosbeheer en Na
tuur- en Recreatieschap De Gre
velingen. Een plek met uitzicht
op het veertienduizend hectare
grote rust- en watersportgebied
dat Grevelingen heet. Een van
de mooiste werkplekken van
Zeeland, weet oud-directeur
van het Grevelingenschap Jaap
Lodders. Hij heeft er jaren gebi
vakkeerd en daar altijd met vol
le teugen van genoten. „Het is
echt een heel bijzondere plek
om te werken. Er hangt een hele
speciale sfeer."
De plek aan het Grevelingen is
een mix van eeuwenoude histo
rie en jonge geschiedenis. Ten
oosten van het nabijgelegen
Brouwershaven lag in lang ver
vlogen tijden het dorp Bommen
ede.
Het dorp was ooit het eigendom
van het Cistersiënser klooster
en werd later overgedaan aan
de Abdy ter Doest. Het eiland
Bommenede werd pas na herdij-
king een geheel met Schouwen.
Bommenede had een haven
maar volgens de historici was
het geen handelshaven van bete
kenis.
Verdronken
Het plaatsje Bommenede kreeg
heel wat te verduren. Het werd
door Spanjaarden belegerd en
kreeg meerdere keren te maken
met stormvloeden. De vloed van
26 januari 1682 gaf de genade
klap. Het dorp werd wegge
vaagd. Vlakbij moeten op de bo
dem van de Grevelingen nog
steeds resten zijn te vinden van
het verdronken dorp
Bommenede. Voor duikers is het
een sport daar nog iets van te
rug te vinden, al wordt wel ge
waarschuwd voor de zomerse
watersportdrukte op de Greve
lingen.
De romantische geest die denkt
dat de huidige haven van
Bommenede ooit deel was van
het verdronken dorp heeft het
mis. Lodders: „Nee, daar heeft
het niets mee te maken. Deze ha
ven is ooit aangelegd als werkha
ven. Hier zijn in de jaren zestig
en zeventig caissons gebouwd
voor het dichten van het Brou-
wershavense gat. Er was hier
wel een klein getijdehaventje,
maar daar heeft Rijkswater
staat een grote werkhaven van
gemaakt."
Zo stil als het nu is, zo bedrijvig
was het destijds, leert een speur
tocht in de archieven. Voor de
sluiting van stroomgat De Kous
moesten twintig caissons ge
bouwd worden en de lokatie
Bommenede was daarvoor - oor
deelde Rijkswaterstaat - de ge
schiktste plek.
In het schor werd een fors uit de
kluiten gewassen rechthoekige
bouwput voor de caissons uitge
graven Aan de noordelijke
kant werd een toegangsgeul
naar het Brouwerhavense gat ge
baggerd. Was een caisson af,
dan kon deze vrij eenvoudig en
snel naar het Brouwerhavense
gat gesleept worden waar hij
dan vervolgens werd afgezon
ken. Dat was nog een heel kar
wei want de caissons hadden
een lengte van 68 meter. Dat de
haven is aangelegd als bouwdok
is vooral vanuit de lucht nog
heel goed te zien
Rustig
Met het gereed komen van de
Brouwersdam verloor de haven
haar werkfunctie. Lodders:
„Het is er nu heel rustig. Er lig
gen soms wat schepen van
staatsbosbeheer en een klein ge
deelte is voorzien van openbare
aanlegplaatsen, maar daar
houdt het ook wel mee op."
Lodders koestert warme herin
neringen aan de haven van Bom
menede. „Het Grevelingenschap
is er ooit begonnen in een oud
kantoortje, een hok met zo'n
ploffende oliekachel. Daarna
hebben we nog een paar jaar in
Brouwershaven gezeteld maar
uiteindelijk zijn we toch weer
teruggekeerd in een compleet
nieuw kantoor in Bommenede.
Ik heb het er altijd heel erg naar
mijn zin gehad."
Zeeland grossierde vroeger in haventjes. Veel zijn er ver
dwenen, in onbruik geraakt of hebben een andere bestem
ming gekregen. In de serie Aanmeren aandacht voor dit ma
ritiem erfgoed, met illustraties van Adri Karman.
Deze week: Bommenede.
