Drijft ons
huis straks
op water?
IC
Door die regen rijpen de aardbeien geleidelijker
De visserij was
niet zo romantisch
Nieuw wonen op het
Zeeuwse platteland
,ov
19
De Collectie
dinsdag 6 juni 2006
den zeer welvarend. Het dorp,
dat toen zelfs stadsrechten
kreeg, vormde een knooppunt in
handelsroutes langs de Noord
zee. Rijk werd Arnemuiden van
de zoutverwerking in de zoutke
ten. Jaarlijks werd ruim tien mil
joen kilo zout geproduceerd, be
stemd voor de visserij, maar ook
voor huishoudelijk gebruik.
In Arnemuiden zijn ze behalve
op vis, ook trots op hun be
roemdheden, blijkt in het mu
seum. Kenau Simonsdochter
van Hasselaar, die van het beleg
van Haarlem, heeft in Arnemui
den gewoond. Verder is er aan
dacht voor Maurits Willem Rae-
dinck van Vollenhoven, die in
de vorige eeuw ambachtsheer
van Kleverskerke was. De man
staart de bezoeker aan vanaf
een statig doek. De decoraties
op zijn borst liggen in de vitrine
In De Collectie staat
wekelijks een museum in
Zeeland centraal. De collec
ties van de kleinere musea
in de provincie worden in
deze serie belicht. Deze
week: het museum van Ar
nemuiden
ernaast: penningen, medailles
en onderscheidingen. Van Vol
lenhoven was diplomaat in Ant
werpen. Later trouwde hij met
een prinses en verhuisde naar
Spanje.
Deze hele zomer is er speciale
aandacht voor huwelijken in het
museum, in de vorm van een ex
positie van trouwfoto's. Niet
van beroemdheden of hoogge
plaatste personen, maar van ge
wone mensen uit Arnemuiden,
Van mensen die Van Belzen, Ma
rijs, De Ridder, Schroevers of
De Nooijer heten. De foto's han
gen gegroepeerd per decennium,
te beginnen in de jaren vijftig.
In die tijd was trouwen een se
rieuze bezigheid, lijkt het. Keu
rig staren de paren, naast elkaar
opgesteld, in de lens, sommige
vrouwen nog in klederdracht.
De fotografen permitteren zich
in de jaren zestig wat meer artis
tieke vrijheid, maar in de jaren
zeventig slaat de creativiteit
toe. Ineens worden de stellen op
de fiets gefotografeerd, of naast
een auto. De haren worden lan
ger en gaan los, de kleding
wordt uitbundiger. Eén bruids
paar laat zich vastleggen op de
boeg van de ARM 16. Een vislcot-
ter, natuurlijk.
Nadia Berkelder
Maquette van scheepswerf Meerman. foto Lex de Meester
Vis. Een museum in Arnemui
den kan natuurlijk niet zon
der. In het voormalige stadhuis
aan de Langstraat is dan ook
een hele kamer gewijd aan vis,
vissers, vissersboten, visleur-
sters en visverwerking.
Een maquette van de werf Meer
man, de oudste scheepswerf van
Zeeland, zet de toon. De werf be
staat nog steeds, op een steen
worp afstand van het Museum
Arnemuiden. Op dit moment
wordt de werf, die gespeciali
seerd was in de bouw van hoog
aarzen, grondig gerestaureerd.
Een stukje verder in het mu
seum hangt de wand vol met
schilderijen van zeilschepen, in
olieverf. Met exemplaren van de
bekende zeeschilder W. J.
Schütz. Ernaast een model van
de ARM 17. In foto's en tekst
wordt duidelijk dat de visserij
niet zo romantisch was als 'het
lijkt. Niet aan boord, waar de
omstandigheden bar waren en
ook niet aan de wal, waar ieder
een in het gezin hard moest wer
ken om rond te kunnen komen.
Een macabere lijst geeft aan hoe
gevaarlijk het vissersbestaan
was: een opsomming van vissers
die nooit meer terugkwamen
van zee.
Waarmee de bezoeker belandt
bij het tweede onderwerp waar
Arnemuiden beroemd mee is ge
worden: de klok van het liedje.
Die hing tot 1857 in de oude
kruiskerk. Die kerk was toen zo
vervallen, dat men besloot hem
te slopen. De klok van Arnemui
den werd verkocht. Toen Max
van Praag in de jaren vijftig het
lied zong, had Arnemuiden dan
ook al heel lang geen klok meer.
Die kwam pas, via omzwervin
gen langs onder meer het Rijks
museum in Amsterdam, in 1970
térug in het vissersdorp. Hij
hangt nog steeds in de Neder
lands hervormde kerk aan de
Markt.
Een visleurster liep in de vorige
eeuw met manden van soms elk
dertig kilo naar Middelburg om
haar waar te slijten. In het mu
seum is te lezen hoe dat ging, in
de woorden van de vrouw zelf.
„Thuis bleef je nooit, zo slecht
kan het niet wezen. Want je had
vis en vis bederft. Toen had je
nog geen ijs. Dus je moest wel,
of je wou of niet. Ik ben wat nat
geregend. En als je ziek was,
dan liep je toch maar door."
Vanaf 1937 werd de veilplicht
ingevoerd. Vissers mochten hun
waar niet meer aan leursters en
handelaren verkopen. De vis
moest rechtstreeks naar de
mijn.
Aan het begin van de twintigste
eeuw had de bevolking van Ar
nemuiden het zwaar, maar dat
is niet altijd zo geweest. In de
zestiende eeuw was Arnemui-
Hoe ziet wonen op het
Zeeuwse platteland er
in de nabije toekomst uit?
Staat ons huis op een terp,
drijven woningen op het wa
ter of bouwen we complete
dorpen op boerenerven?
Stichting Het Zeeuwse Ge
zicht vroeg architecten,
vormgevers en kunstenaars
naar hun visie en laat die
zien op een expositie.
Het Zeeuwse platteland ver
andert. De agrarische sec
tor krimpt, jongeren trekken
weg. Het levert problemen op,
maar ook nieuwe kansen. Het
Zeeuwse Gezicht, een stichting
op het gebied van architectuur,
liet architecten, vormgevers en
beeldend kunstenaars een visie
voor 'het nieuwe wonen' in Zee
land maken. De inzendingen
zijn deze maand te zien in het
Centrum voor Beeldende Kunst,
vormgeving en architectuur
(CBK Zeeland) in Middelbrug.
Karlijn Toebast van de stichting
noemt de prijsvraag nu al 'een
daverend succes'. Er kwamen 85
inzendingen binnen, terwijl de
organisatie op hoogstens 50 had
gerekend. De deelnemers laten
hun ideeën op twee panelen
zien. Het levert uiteenlopende
creaties op. Sommige bevatten
louter technische tekeningen,
compleet met het grondplan van
een huis. Zelfs de plek van de
keuken ligt al vast. Anderen te
kenden een heel dorp en leggen
in tekst de nadruk op de voorzie
ningen in de omgeving.
De aangedragen denkbeelden
zijn vrij voorspelbaar. Menig
deelnemer wil de functie van
boerderijen veranderen. Onder
de noemer Oude erven, nieuwe
werven stelt een inzender voor
kleine dorpjes op huidige boe
renerven te bouwen. Daar is
plaats voor enkele tientallen
mensen. Een aantal anderen ziet
voormalige boerderijen als idea
le woonplaatsen voor ouderen
of zieken. Huizen aan of bij dij
ken bouwen is ook een vaak te
rugkerend onderwerp, net als
wonen op een terp. Natuurlijk
ontbreken ook de drijvende hui
zen en dorpen niet en durft een
aantal inzenders het aan om in
hun gedachten delen van Zee
land te ontpolderen.
Er zijn ook verrassende visies.
Zoals de komst van lusthoven
op het Zeeuwse platteland. Dat
zijn luxe oorden in het buitenge
bied voor 'Europese patriciërs'.
Het lost meteen het tweede-wo
ningenprobleem op, meldt de in
zender.
Toebast, zelf architecte, had ook
best mee willen doen. Ideeën
heeft ze wel. „Ik zou de Zeeuw
se luchten gebruiken. Die vind
ik prachtig." Origineel is haar
plan in ieder geval: geen van de
inzenders heeft het gebruikt.
Of de visies uitvoerbaar zijn,
doet er niet toe. „Het is een
ideeënprijsvraag", benadrukt
Toebast. „Inzenders moeten met
zo weinig mogelijk beperkingen
en frisse blik naar het onder
werp kijken."
Mening
Voorspelbaar of niet, de meeste
panelen zetten de Zeeuwse be
zoeker aan het denken. „Ieder
een heeft er èen mening over,
want het gaat om de eigen omge
ving", zegt Toebast. Of je de
ideeën nu ziet zitten.of-niet; het
blijft boeiend om te kijken hoe
de toekomst van de provincie er
uit zou kunnen zien. „De ideeën
leiden tot discussies", hoopt ze.
Want hoewel sommige creaties
overal op-het Zeeuwse platte
land uitgevoerd kunnen wor
den, noemen de meeste inzen
ders een concrete plaats voor
hun plannen. Schouwen-Duive-
land blijkt een ideaal gebied,
vooral als achterland van de
Randstad. Verder is er een plan
voor een dorp op het voormalige
veerplein bij Perkpolder. Een an
der wil van Arnemuiden weer
een vissersdorp maken. Een
kaartje uit 1578 dient als voor
beeld voor de nieuwe lijnen van
Alle werken worden door een
vijfkoppige jury, onder leiding
van gedeputeerde ruimtelijke
ordening H. van Waveren, beoor
deeld. De beste drie winnen een
prijs. Daarnaast kiest ook het
publiek een winnaar. Tijdens
het bezoek van de expositie kan
daartoe een formulier worden
ingevuld.
Martijn de Koning
Eén van de 85 inzendingen die te zien zijn op de expositie in Middelburg.
Expositie Nieuw tij: tot en met 2
juli in het CBK, Balans 17, Mid
delburg. Openingstijden: maan
dag t/m vrijdag van 9-17 uur.
Prijsuitreiking op 24 juni vanaf
13.30 uur. Aansluitend debat in
de filmzaal van het provincie
huis aan het Abdijplein.
Meer informatie: www.nieuw-
tij.nl.
Karlijn Toebast en Jan van Minnebruggen van stichting Het Zeeuwse Gezicht bij een poster van Nieuw
tij, een expositie naar aanleiding van een ideeënprijsvraag over het toekomstige wonen in Zeeland.
foto Lex de Meester
het dorp. Het Sloegebied mag
van deze inzender gedeeltelijk
blijven bestaan: vanuit Borssele
is het met een brug bereikbaar.
Waar de deelnemers vandaan ko
men, is nog niet bekend. Voor de
eerlijkheid blijven ze anoniem
tot na de jurering. Toebast ver
moedt dat er veel van buiten de
provincie bij zitten. Daardoor
gaat het ook wel eens mis. Eén
van de inzenders stelt voor om
de vierduizend kilometer lange
kustlijn van Zeeland eens gron
dig aan te pakken. Natuurlijk
heeft de provincie veel duinen,
dammen en dijken, maar met
een nulletje minder wordt de
lengte van de Zeeuwse kustlijn
toch echt een stuk dichter bena
derd.
In een verre hoek van
de Vroonlandseweg in
Kapelle telen Ivo van
Gaaien (39) en Janette
van Gaalen-Doppen-
berg (37) aardbeien on
der ruim een halve
hectare glas. Ze telen
ook kersen, frambozen
en bessen en verderop
in het dorp peren en
appels. De kinderen,
Wilco, Lilian, Jan, An-
nemieke, Miranda en
René helpen af en toe
ook een handje. In On
der glas volgen we het
gezinsbedrijf van-
week tot week.
Nu de Oranjegekte zoetjes
aan losbarst, kunnen we
wel in voetbaltermen gaan pra
ten. Om met Cruijff te spreken:
ieder nadeel hep se voordeel. In
het geval van de Van Gaalentjes
gaat het over het weer. Janette:
„Je zult weinig mensen tegenko
men die het niet waardeloos vin
den, ook niet bij ons in huis,
maar voor de oogst is het eigen
lijk zo gek nog niet. De vruch
ten die we nu plukken, zouden
er eigenlijk al voor de helft af
moeten zijn, maar het rijpt,
door al die regen en kou, veel
geleidelijker. Ik heb nog lang
niet alle plukkers die op mijn
lijstje staan, aan het werk ge
zet. En de prijs is nog steeds
goed. Kennelijk is er erg weinig
aanbod op de veiling. Ik snap
dat wel: de aardbeien van de
volle grond hebben de kans nog
niet gehad om te rijpen en in
tunnels kunnen ze niet alle teelt
maatregelen nemen waar wij
hier wel over beschikken. Volle-
grond-telers zijn, meer nog dan
wij, afhankelijk yan het weer."
Normaal gesproken rijpen de
aardbeien het best bij een con
stante temperatuur van acht
tien graden en een mooie dosis
licht. Bij constante zonneschijn
is het aanpoten in mei en juni,
want dan worden de vruchten
snel na elkaar rijp. Om al te
snelle rijping en verdroging te
voorkomen, kunnen ze in Kapel
le de boel 'krijten'. Dan vullen
ze een oude spuit met wit spul
en spuiten de hele buitenboel
wit. Janette: „Dat is dus van 't
jaar echt niet nodig. Het sei
zoen zorgt zelfs voor meer sprei
ding dan waar we op berekend
waren."
Zelf werken Ivo en Janette ook
aan seizoenspreiding. In de
twee aardbeienkassen werken
ze met verschillende soorten
planten. In de grootste kas gaan
de nieuwe planten, die nu al bij
de kweker in de vriescel staan
te wachten, begin augustus in
de grond. De grond wil zeggen:
een soort potgrondzakjes met
gaten erin, waarin de plantjes
worden gepoot. In september
komt daar de eerste oogst vanaf
en begin mei, het jaar daarop,
de tweede. In de andere kas
staat een soort die maar één
keer bloeit. Om wat spreiding
te krijgen, hebben Ivo en Janet
te de ene helft in februari ge
plant en de andere helft een
maand later, in maart. „Maar je
kunt het toch niet met een
schaartje knippen. Het weer
maakt van een maand verschil
in planttijd net zo makkelijk
een week of twee maanden ver
schil in oogsttijd."
De invloed die ze bij Van Gaa
ien hebben op de temperatuur
in de kas, blijft beperkt tot het
openen en sluiten van de ra
men. Ze hebben vroeger wel ver
warming gehad, maar die is er
vierkant uit gegaan. Een kwes
tie van kosten en baten. Janet
te: „Het gas is absoluut onbe
taalbaar geworden en als je dat
in de prijs moet doorrekenen,
moet een bakje aardbeien goud
kosten. Bovendien is de teeltme
thode zonder verwarming veel
milieuvriendelijker."
Als de prijs een beetje fatsoen
lijk blijft, zullen we Janette en
Ivo dus vooral in de privésfeer
horen mopperen op het weer.
Maar ook bedrijfsmatig zijn er
toch wat nadelen. De stormach
tige wind heeft zoveel blad van
de eik in de tuin naar het dak
van de kas geblazen, dat er een
paar keer wateroverlast is ge
weest. De goten, die de regen af
voeren naar het waterbassin
achter de kas, waren verstopt
en het water liep naar beneden
op de planten. Daar worden ze
niet beter van, dus moesten ze
het dak op om de goten schoon
te maken.
De overvloedige regenval heeft
er wel weer voor gezorgd dat
het bassin, dat begin mei nage
noeg leeg was, nu weer een heel
eind vol is. Toevallig is Janette
er pas nog wezen kijken, want
ze is Sylvester kwijt. Sylvester
is, hoewel de naam anders doet
vermoeden, geen kat maar een
poes. „Een goede muizenvan-
ger, zwart-wit met een knak in
de staart. Sylvester kan niet fat
soenlijk miauwen maar zegt
heel zachtjes 'ieuw'. Ik was
even bang dat het beest in het
bassin was geraakt, daar kom je
niet meer uit met die gladde
wanden, maar ik zag niets. Nu
maar hopen dat er een plezier
reisje wordt gemaakt, al doen
gesteriliseerde poezen dat niet
zo vaak. Ik zit er een beetje mee
in mijn maag, want die andere
poes, de moeder van Sylvester,
loopt zo klagerig te miauwen."
Zo'n lekker vol bassin is natuur
lijk wel weer fijn. Het water
wat nodig is om de aardbeien
voortdurend druppelsgewijs
van vocht en mest te voorzien,
komt er vandaan. Als het bassin
leeg is, moet de watermaat
schappij de boel uit de leiding
bijvullen en dat kost een vermó
gen. Een flinke plens regen is
dus best wel eens welkom, maar
nu is het, ook voor de familie
Van Gaaien, ruimschoots ge
noeg geweest.
Mieke van der Jagt
