In de natuur
draait alles
om balans
Telefoonpalen hadden we nog nooit gezien
Merie is nie zunig
mee d'r presentjes
Nieuwe raadkaart
22
<ï«tEK\
dinsdag 30 mei 2006
De PZC sponsort Het
Zeeuwse Landschap. In
'Natuurlijk Zeeland' doen
medewerkers van deze
stichting verslag van wat
er speelt in de Zeeuwse na
tuurgebieden: onverwachte
vondsten en bijzondere ge
dragingen passeren weke
lijks de revue. En natuur
lijk ook de successen en
mislukkingen in het be
heer.
In 't appartementengebouw
waèrin mien vraauwe in ik
wone, aore m'n dikkels vergast
op voorstellingen op 'n groat te-
levisieschèrrem. Noe eit d'n eên
of d'n aoren beslag kunne lègge
op 'n groat aontal baanden van
Toon Hermans, julder aollemaè-
le wèlbekènd. Gistereaèvend ao-
de m'n wï zö'n voorstèlling.
Toon was op z'n aollerbest. Ie
zong oönder aandere zö'n aerdig
liedje vör oöns in 'n kwa-zjuust
Fraanse taèle. 't Waère aollemaè-
le fantasiewoarden, ma ik oarde
d'r toch eên bekènd woard tus-
sendeu. 't Woard 'poubelle'. Dat
woard ao 'k a 's eleze op 'n cam
ping in Frankriek. Bliekens de
dictionaire betekent 't vuulnis-
bak. Vanaof 't oagenblik da m'n
da wiste, nam 't 'n plaèse in in
oöns eige taèlgebruuk, tot noe
toe. Zö ies van: 'Goai ma in de
poubelle.'
In zö, uppelend van d'n eên naè
d'n aore gedachte, kwam ik uut-
eindelijk terechte bie mien nich-
te Merie. Zè woont alleên in 'n
groat uus. Ze eit 'n ondudelijk
huwelijk achter d'r rik. D'r man
wou nie deuge, fluustere ze bie
oöns in de fermielje. Op 'n dag
eit t'n z'n koffer epakt in is mee
de Noorderzon vertrokke. Ma
Merie is d'r even zö vrolijk bie
ebleve as aoltied. Aof in toe laèt
t'n nog eve z'n neuze zie in dan
verdwient t'n wï vö 'n paèr jaèr.
Ze komt graèg bie oöns, mien
nichte. Gin verjaèrdag of ze
geeft acte de presence. Zunig
mee d'r presentjes is ze beslist
nie, die Merie. Óewèl ik in 'n
boase buu, weliswaèr achter d'r
rik, d'r soms van beschuldig da
ze oöns uus beschouwt as 'n
dumpgelegen'eid vö cadeaus,
die bie d'r eige nie in goeie aèr-
de evaolle bin. Getuge 'n foei-lil-
leke asbak mee 't opschrift: 'kei-
zerskat is zijn nicht, grote lan
taarns kleine licht'. As je weet
wat 't betekent, mag je 't zegge.
In dat in 'n uus waè nie eêns ge-
roakt oart. Ma sindsdien staèt
dat krèng van 'n dieng bie ons
op taèfel. Ik ope stiekem dat 'n
's 'n keer kapot za vaolle. Ma ik
vreêze mee groate vreêze dat 'n
olifaant dat oöndieng nog nie ka
pot kan kriege a gaèt t'n d'r op
staè.
Op mien eige verjaèrdag, iets
meer dan 'n jaèr elee, stieng ze
in de deuropenieng mee 'n plaan-
te, die op de vènsterbank
eplaètst, minstens eên dèrde
deêl van 't invaollende licht zou
verduustere. „Dit is 'n échte
Phyliandrotica", zei ze groas.
„Kom 's kieke", riep ik in de
richtieng van de keuken naè
mien vraauwe. „Die Merie
briengt daè even 'n échte Phy
liandrotica mee."
't Was 'n plaante mee kei-aarde
blaèren in uut de overvloedige
vegetaosie stak 'n maèger blom
metje naè bove. „Ik kon gelok-
kig 'n bloeiende plaante vinde,
in d'r komme nog vee meer blom
men an", gniffelde Merie. Toen
ik 't gewas naè binnen droeg, al-
laêne nog zichbaèr van mien
middel tot an mien voeten,
zocht ik tusse de stengels deu
naè 'n geschikte plèkke. ,,'k Za
d'n eêst ma op die breêje vènster-
banke perbere", riep ik naè de
keuken. „Daê nie", aantwoard-
de mien vraauwe benauwd. „Da
's juust mien plèkje as ik zit te
aandwèrreke. Zet t'n liever op
die groate kraantebak. Dan eit
t'n moaie plèkke in dan kunne
wilder em goed zie."
„Ik wete nie of 't de bedoeling is
om deze struke goed te kunne
zien", mompelde ik mee miene
neuze tussen de aarde blaèren.
Ik keek eve schielik naè Merie,
die mee 'n blie gezicht zat toe te
kieke. Eve kwam 'n boaze vraè-
ge in mien gedachten. „Bin jie
noe zö blie omdat je oöns zö'n
moai cadeau egeen eit, of omda
je die plaante van joe kwiet
bint?" Ik kon m'n eige nog nèt
in'aauwe.
Pienlijk
Dit aolles is noe meer dan 'n
jaèr elee. Phy eit d'r eêste jaèr in
dit uus overleefd. As d'r eêne
bie oöns gaèt verjaère, bin m'n
gewénd om plaanten in cadeaus
die wilder de vorige verjaèrdag
ekregen 's goed te inspectere.
Zö ok de Phyliandrotica.
Brune blaèren wègknippe, vule
blaèren aofzeême, aèrde omwoe-
le. En dat aolles vö 'n plaante
die Merie waèrschienlijk zèllef
nie eêns wilde bezitte in die
oöns mijle'nvèrre de kele uut'
ieng. Toen ik d'r mee bezig was,
veroarzaèkte eên van de blaèren
'n pienlijke snee in mien vien-
ger. Plotselieng wier 't mien aol-
lemaèle te vee. Ik pakte de
plaante op in ik liep d'r mee naè
de vuulnisbak in de schure.
Mien boas'eid bekoelde pas toen
ik de pot op de boom van de con
tainer ao oare breke. „Wat jie
d'r mee edaè?", riep mien vraau
we uut de keuken, waè ze bezig
was mee d'r wèreldberoemde ap-
peltaèrte. „Ik d'n achter me-
kaore in de vuulnisbak egoaid",
foeterde ik kwaèd. Ondertussen
druppelde 't bloed uut mien
vienger op de groönd.
Twee daègen laèter, op mien ver
jaèrdag, stieng Merie vö oönze
deure mee 'n nieuw cadeautje, 't
Pakje da ze bie d'r ao was geluk
kig nie greater dan d'r aand-
schoene. Eênmaèl binne, ver
wachtten wilder de vraège: „In
oe is 't mee mien Phyliandroti
ca?" Ma niks. Waèrschienlijk
was ze de plaante allang verge-
te. „In dan te wete, da 'k dat
struukgewas a 'n jaèr gelee in de
poubelle ao kunnen doöndere",
zei ik dien aèvend tegen mien
vraauwe.
Joop van Zijp
Mensen die actief zijn binnen natuurbescherming- en
beheer zijn het over één ding eens: natuur is belang
rijk. Zonder natuur geen leven. Maar waarom zou je iedere
soort beschermen? Dit wordt gedaan om de biodiversiteit
(verscheidenheid aan soorten) zo constant en vooral zo na
tuurlijk mogelijk te houden. In de natuur draait alles name
lijk om balans, dus zodra er een soort op onnatuurlijke wij
ze wegvalt of bijkomt heeft dit altijd gevolgen voor andere
soorten.
Om de natuur in balans te
houden, worden wel eens
gekke stunts uitgehaald. Zo
wordt geprobeerd een bepaalde
soort te beschermen of te bestrij
den. De meningen over hoe ver
je hier in moet gaan, zijn bijna
net zo divers als de natuur zelf.
Een voorbeeld van gerichte
soortbescherming is het ophan
gen van nestkasten.
Dit gebeurt voor zeer veel vogel
soorten zoals voor de onschuldi
ge kool- en pimpelmees of voor
boerderijvogels als torenvalk en
kerkuil, maar ook voor toppre-
datoren als de bosuil en de
slechtvalk.
Je kunt natuurlijk voor of tegen
deze hulp zijn. Een voorbeeld
van een gerichte soortbescher
ming waar veel mensen in de na-
tuurwereld voorstander van
zijn, is het ophangen van nest
kasten voor de steenuil. De
steenuil is een soort die vroeger
veel voorkwam in onder meer
Zeeland en door intensivering
achteruit is gegaan. Steenuilen
broeden namelijk in holtes van
bijvoorbeeld oude knotwilgen
of fruitbomen en hebben gras
land nodig waar veel regenwor
men, insecten en muizen zitten.
Veel oude knotwilgenrijen zijn
vervangen door hoog opgaande
populieren en oude hoogstam-
fruitbomen maakten plaats voor
machinestalling of akkerbouw.
Het ophangen van langwerpige
nestkasten als plaatsvervanging
voor de holtes werkt, mits de
rest van het leefgebied aanwe
zig is.
Slechtvalken
Meer discussie ontstaat zodra
gesproken wordt over het ophan
gen van nestkasten voor bijvoor
beeld slechtvalken. Dit is een
roofvogelsoort die oorspronke
lijk niet in Zeeland broedde,
maar de soort heeft zich hier op
natuurlijke wijze genesteld op
industrieterreinen en kerkto
rens. Vaak leveren slechtvalken
nuttig werk omdat ze onder
meer op duiven jagen. Industrie
terreinen zijn vaak gevestigd
langs kusten en rivieren. Dit
zijn eveneens de open gebieden
waar slechtvalken niet alleen op
duiven jagen, maar ook op wa
tervogels en langstrekkende vo-
Denk hierbij aan de Japanse oes
ter die in de Oosterschelde de in
heemse mossel verdringt, of de
Amerikaanse vogelkers, een
struik die in de Nederlandse bos
sen en duinen zo woekert dat an
dere soorten vaak geen kans
meer krijgen.
De soorten worden niet eens
heel lang na introductie bestre
den. Maar dit zijn extreem
uitheemse soorten, bij minder
extreme gevallen zoals soorten
die hier vroeger van nature wel
voorkwamen, wordt de discus
sie al weer ingewikkelder. Heb
ben we er goed aan gedaan de
bever uit te zetten of hadden we
moeten wachten tot hij zelf was
gekomen? Dan duurt het langer,
maar dan is het zeker dat de na
tuur er aan toe is.
Volledig natuurlijke natuur is er
eigenlijk niet meer, maar waar
leg je de grens? Doe je naast ge
biedsbescherming ook aan soort r
bescherming? Mag nestbescher
ming wel, maar nestcreëren
niet? Of voor de ene soort wel en
de ander niet? Vele afwegingen
die vaak moeilijk zijn en waar
van het resultaat en gevolg vaak
lastig in te schatten zijn. Het
zijn keuzes waar wij als beheer
ders nogal eens mee te maken
hebben en waarbij we vaak per
situatie opnieuw moeten afwe
gen.
Wannes Castelijns
Steenuil
foto Chiel Jacobusse
Slechtvalk
gels. Dit voedt tegenstanders
binnen de natuurbescherming;
ze jagen namelijk ook op soor
ten die het minder voor de wind
gaan, zoals kustbroedvogels. De
roofvogelwerkgroep Zeeland
heeft zich voorgenomen dat er
voor de slechtvalk geen nieuwe
nestkasten opgehangen worden
langs de kust.
Behalve voor vogels worden er
ook maatregelen getroffen voor
andere soorten, zoals het ophan
gen van nestkasten en het aan
leggen van bunkers voor slapen
de en overwinterende vleermui
zen, of boomstammen worden
vol gaatjes geboord die als nest
cellen dienen voor insecten.
Behalve het wegvallen van soor
ten, leidt het uitzetten van
(uitheemse) soorten vaak ook
tot een zekere onbalans. Hier
van hebben we in Nederland al
vele voorbeelden. Er zijn gere
geld soorten uitgezet, omdat we
ze mooi vonden of omdat we ze
nodig dachten te hebben, met
als gevolg dat de inheemse soor
ten er vervolgens onder lijden.
foto Henk Castelijns
#4
•syi»
De raadkaart van vorige
week zal voor verzamelaar
Hans Lindenbergh zeer zeker
een waardevol bezit zijn, qmdat
hij daar zelf veel voetsporen
heeft achter gelaten, veronder
stelt D. Tavenier uit Wol-
phaartsdijk. „Het is de Ring in
Oud-Sabbinge, waar Hans zijn
jeugdjaren heeft doorge
bracht."
Tavenier (1941) heeft zelf tot
zijn 25ste in Oud-Sabbinge ge
woond. „De middelste woning
links op de foto staat bekend
als het Hoge Huis en werd tij
dens mijn jeugd bewoond door
Jan van de Linde. Het is nu nog
bijna hetzelfde als op de foto,
die van rond 1900 zal zijn. Het
derde huis links is in mijn jeugd
afgebroken en ervoor in de
plaats is nieuwbouw gekomen,
met een schilderswinkel, be
woond tot vorig jaar door Corne
lls Bosschaart."
Deze inzender wijst erop dat de
vierde woning van links smede
rij Jan de Kam is, die tijdens de
Tweede Wereldoorlog vanuit
Walcheren als knecht bij de sme
derij van Slabbekoorn kwam
werken en die ook later over
nam. „Zijn zoon Klaas heeft tot
voor kort deze smederij in stand
gehouden, maar hij komt nu al
leen nog in actie voor demon
straties, zoals op Monumenten
dag."
G. Nijsse-Meertens woont aan
de Ring en speelt dus een thuis
Oud-Sabblr.gc.
wedstrijd. Ze heeft herinnerin
gen opgetekend van haar bijna
88-jarige schoonvader Arjaan
Nijsse. „Hij is de oudste gebo
ren-en-getogen inwoner in de
Ring van Oud-Sabbinge. Omdat
hij al van jongsaf aan schildert,
heeft hij ook veel van de omge
ving vastgelegd op papier en lin
nen. Hij is nog bijna elke dag in
zijn atelier bezig."
Nijsse vermoedt dat de kaart
uit de jaren twintig van de vori
ge eeuw dateert. Hij was een
jongetje van een jaar of zeven
en herkent niemand die op de
foto staat. De man helemaal
rechts op de foto zou bakker
Van Doorn kunnen zijn. Nijsse
weet wel wie er destijds woon
den. „Van links naar rechts is
het eerste huisje, nr. 20, van
Vleugel, een kleine boer. Daar
naast woonde Kees van de
Kreeke, aannemer van allerlei
kramwerken aan zeedijken. Ik
kan mij goed herinneren dat in
1925 of '26 deze Kees als eerste
telefoonaansluiting kreeg. Tele
foonpalen hadden wij nog nooit
gezien."
Nu is het huis, nr. 19, in de
volksmond het schoolmeesters
huis, omdat daar later de mees
ter woonde. Het hoogste huis op
de foto was ooit pastorie van de
kerk.
Volgens Nijsse was het uitste
kende huisje, nr. 15, van landar
beider Kees van de Kreeke.
„Ring 14 is niet te zien, maar
was de winkel van Krijn Dees.
Het pand heeft nog steeds een
lange betegelde gang: ruimte ge
noeg om alle boodschappen
neer te zetten."
Naast wat de Végé was, staan
de schuur (met jaartal 1866 op
het dak) en huis van Bram Huis-
son. „Zijn dochter Dina was de
baakster of verloskundige van
het dorp en omgeving", aldus
Nijsse. „Dina was één van de
laatsten die in klederdracht
liep."
C. F. Stevense uit Middelburg
twijfelde sterk tussen Nisse (het
is meer genoemd) en Oud-Sab
binge en koos voor het laatste.
Hij duikt gewoontegetrouw de
geschiedenis in en vertelt dat
Oud-Sabbinge - thans het klein
ste dorp van de gemeente Goes
- als parochie al in 1216 werd
genoemd. Het hoorde met Oost
en Westkerke tot de drie am
bachten van het (voormalige) ei
land Wolphaartsdijk. Dat liep
in 1334 onder water, maar
Oud-Sabbinge bleef behouden.
De kerk van het dorp werd om
streeks 1571 verwoest; de ruïne
bleef staan tot 1806 en is daar
na gesloopt. Op de fundering is
een school gebouwd, afgebro
ken in 1976. De oude contouren
van de kerk zijn teruggebracht,
zodat nu te zien is hoe de platte
grond van de kerk eruit zag.
Inzenders P. Driesprong en
N. van Ham wijzen er nog op
dat Oud-Sabbinge ook wel 't
Oudeland wordt genoemd.
Rinus Antonisse
De waardebonnen gaan naar:
D. Tavenier, Wolphaartsdijk,
A. P. Dingemanse, Oud-Sabbin
ge en J. Kloet, Heinkenszand.
Van een klein dorp op Zuid-Beveland naar
een stad(je) met een veelbewogen geschiede
nis elders in de provincie. Hans Lindenbergh
heeft menige kaart ervan in zijn verzameling. De
vraag is: om welke plaats gaat het? Nadere bijzon
derheden over de situatie toen en nu zijn, als al
tijd, van harte welkom.
Oplossingen moeten in verband met het pinkster-
weekeinde al uiterlijk vrijdag 2 juni binnen zijn
en kunnen gestuurd worden naar: Redactie PZC
Buitengebied, postbus 31. 4460 AA Goes; fax
0113-315669; e-mail redactie@pzc.nl.
Onder inzenders van een goede oplossing worden
drie waardebonnen verdeeld.
