Advies rolt snel uit de computer
Borstkankeronderzoek
kan misleidend werken
Ook de Zoo is van
belang voor de zorg
Problemen met
contactlenzen zijn
groter dan gedacht
Antibiotica zijn niet
altijd beste middel
li
U
?ZC i
Het berekenen van ziektes is complexmaar met ViroLab moet het gaan lukken
Dj
Kaal door ijzer tekort
Bloedstolsels ontstaan niet in lucht
h
Cafeïne is goed voor baby's
Antibioticum tegen MRSA
ike
Rietsuiker verlaagt cholesterol niet
vrijdag 26 mei 2006
door Berber Rouwé
AMSTERDAM - Om hiv-patiën-
ten dag en nacht van een per
soonlijke behandeling te voor
zien worden supercomputers,
medische databanken en simula
tieprogramma's over de hele we
reld aan elkaar geknoopt tot een
virtueel, zelflerend en dok-
ter-proofsysteem: ViroLab.
Een kweekbakje, een kiemvrije
rat en een gewillige patiënt, dat
zijn de standaardbenodigdhe
den voor het testen van een
nieuw medicijn. Maar ook al
lijkt de rat baat te hebben bij
het nieuwe medicijn, de laatste
stap, die naar de patiënt, blijft
riskant.
Dat bleek onlangs weer toen zes
Engelse proefpersonen op de in
tensive care belandden na toe
diening van een experimenteel
middel tegen reuma. Zou het
niet slimmer zijn de werking
van dat medicijn eerst te simule
ren op een computer?
„Zeker", zegt hoogleraar compu
tational science Peter Sloot van
de Universiteit van Amsterdam.
„Maar het lijkt onmogelijk. Bio
medische processen in het
lichaam zijn erg complex. Toch
denken we dat het ons gaat luk
ken. Met ViroLab." Het onder
Sloots leiding staande interna
tionale onderzoeksproject ging
vorige maand van start.
Lichaamsprocessen
„De rekenkracht van computers
verdubbelt elke achttien maan
den. Daarbij ontwikkelt de bio-
wiskunde zich razendsnel. We
ladj gen grip op het vertalen van
lichaamsprocessen naar de com
putermodellen. Bovendien kun
nen we het lichaam op steeds
meer manieren bekijken. We vin
den grote, anatomische afwijkin
gen met bijvoorbeeld PET-scans
of MRI's. Maar we ontdekken
ook fouten op moleculair of ge
netisch niveau met bloed- en
weefselonderzoek en met nieu
we technieken als DNA-chips.
Dankzij die sterk toenemende in
formatiestroom kunnen we onze
modellen steeds verder perfec
tioneren."
Werknemers aan het werk in een farmaceutisch bedrijf waar medicijnen voor aidspatiënten gemaakt worden. De laatste stap, het medicijn
toedienen bij de patiënt, blijft riskant. foto Murat Tueremis/GPD
Maar daarmee zijn ze er nog
niet. Sloot: „Supercomputers,
wiskundige modellen en databa
ses bevinden zich in onderzoeks
instituten verspreid over de hele
wereld. Je hebt een middel no
dig om dat alles aan elkaar te
knopen. Je moet overal tegelij-
kertijd bij kunnen, maar dan
wel zo dat niet al je gegevens op
straat komen te liggen. Dat kan
sinds kort met grid technology."
Een grid is een basis, een virtue
le infrastructuur waax-op je ui
terst complexe programma's als
het ViroLab kunt bouwen.
Het doel van ViroLab is om art
sen op elk moment van de dag te
voorzien van een behandelad-
vies dat up-to-date is en perfect
toegesneden op de individuele
patiënt.
Hiv
ViroLab licht zich om te begin
nen op hiv-infecties. Het is voor
een ai-ts verschrikkelijk moei
lijk te bepalen welke medicijnen
hij een seropositieve patiënt het
beste kan geven. Hij heeft de
keuze uit wel twintig combina
ties van pillen. Welke cocktail
het best werkt, hangt onder an
dere af van de virusstam waar
mee de patiënt besmet is. Het
vervelende is dat er vele varian
ten van het hiv-virus zijn.
Om de arts te helpen bij de medi
cijnkeuze wordt het bloed van
de patiënt regelmatig onder
zocht.
De arts voert deze gegevens in
in een voorloper van ViroLab,
Retrogram. Daarnaast wordt er
gewerkt aan een programma dat
de medische literatuur automa
tisch doorspit en ook rekening
houdt met de betrouwbaarheid
van een informatiebron. Het sys
teem geeft precies aan welke re
gel uit welk wetenschappelijk
artikel is gedistilleerd, zodat de
behandelend arts kan controle-
ren of hij het eens is met het be-
handeladvies.
Sloot: „Het is moeilijk het ver
trouwen van de aids te winnen.
In onze eerste trial rolde het be-
handeladvies binnen een secon
de uit de computer. Dat maakte
de artsen achterdochtig. Hoe
kun je zo snel antwoord krijgen
op zo'n complexe vraag? Dat
hebben we opgelost door de com-
door Bert Gerritsen
De dierentuin in Londen
is de oudste wetenschap
pelijke dierentuin in de we
reld (sinds het jaar 1828).
Door altijd en overal opdui
kende bezuinigingsdrift
dreigde sluiting in de jaren
zeventig.
Ongeveer tien jaar daarvóór
aiTiveerde een man uit India
met zijn dochter in Londen.
Het meisje leed aan leukemie
(bloedkanker) en kon niet in
India worden behandeld. Tij
dens de strijd tegen leukemie
vonden vader en dochter veel
gelukkige momenten in ge
noemde dierentuin.
De strijd werd helaas verlo-
ren. De vader bleef in Lon
den en maakte fortuin. Hij
werd onder andere directeur
van Radio Sunrise, een radio
station voor de omvangrijke
Indiase gemeenschap in Enge
land.
Toen deze man hoorde van de
dreigende sluiting van de die
rentuin, doneerde hij fors en
redde London Zoo. Als dank
en als eerbetoon werd in een
deel van de diei'entuin, rond
een standbeeld van zijn over
leden dochter, een tuin met
aaibare dieren aangelegd.
Ongeveer tien jaar geleden
werkte ik in het Great Or-
mondstreet Hospital for
Children. Op een vrijdagmid
dag rolde een fax binnen.
Een man uit India schreef
daarin dat zijn eerste kind
was overleden aan een long
ontsteking, doordat het kind
bij de geboorte geen afweer
systeem bleek te hebben.
Na de geboorte van een ge
zonde zoon, was zijn vrouw
net bevallen van een dochter,
die dezelfde verschijnselen
vertoonde als zijn eerste
kind. Of ik kon helpen?
Antwoord
Het minste wat ik kon doen
was zijn fax beantwoorden.
De daaropvolgende maandag
morgen werd ik gebeld. Er
had zich een man uit India
met een baby op de polikli
niek gemeld en hij had mijn
naam genoemd. Achteraf
bleek, dat de man meer dan
twintig westerse ziekenhui
zen dezelfde fax had ge
stuurd, maar dat ik de enige
was geweest die had geant
woord.
De gezondheidszorg is duur.
Specialistische zorg is parti-
culier bijna niet op te bren
gen. Zijn dochter bleek een
behandeling nocüg te hebben,
die ongeveer 300.000 euro
zou gaan kosten. Om tijd te
winnen werd gratis een tijde
lijke behandeling op de hotel
kamer geregeld. De vader
ging op zoek naar het geldbe
drag van 300.000 euro.
Zendtijd
Twee dagen later vertelde
een Indiase collega dat hij op
Radio Sunrise een oproep
van de vader had gehoord.
De vader bleek gratis vijf mi
nuten zendtijd te hebben ge
kregen van de directeur. De
teller stopte op ongeveer
500.000 euro! Het meisje
werd succesvol behandeld,
heeft nu de Engelse nationali
teit en woont in Nederland.
Deze column gaat over ge
zondheidszorg en maatschap
pij. Hierin dienen solidariteit
en het afbreken van georgani
seerde barrières centraal te
staan.
Dit is het waargebeurde ver
haal van een meisje dat nog
niet genezen kon worden en
een ander meisje dat wel ge
nezen kon worden. Van een
man uit India, die zijn doch
ter verloor maar vervolgens
in Engeland welgesteld werd.
En van een andere man uit
India, die genezing van zijn
dochter afdwong door de
doorslaggevende factor soli
dariteit.
En de Oscar voor de beste bij
rol gaat naar essentiële ele
menten uit de maatschappij:
de media, in cüt geval Radio
Sunrise, en de wetenschap, in
dit geval London Zoo. Zou zo
iets in Zeeland ook mogelijk
zijn?
Dr. Bert Gerritsen is kinder -
artsimmunoloog bij het Oos
ters cheldeziekenhuis
Er zijn medici die gegronde redenen hebben om te twijfelen aan het nut van borstkankerscreening.
foto Jan de Vries/GPD
door Lindy Jense
TILBURG - Het idee alleen al
dat je borstkanker zou kunnen
hebben is genoeg voor slapeloze
nachten. Manon Schriek weet er
alles van. Ze is verpleegkundige
van het St. Elisabeth Zieken
huis in Tilburg en belast met de
opvang en begeleiding van vrou
wen met borstproblemen. Vrou
wen van vijftig of ouder bij wie
in de tweejaarlijkse screening
iets verdachts is gevonden, be
landen bij haar in de spreekka
mer.
„Van de duizend vrouwen die
worden gescreend wordt bij vijf
tien iets verdachts gevonden.
Daarvan blijken er gemiddeld
vijf echt kanker te hebben." De
overige 995 vrouwen hebben
voor niets in de zenuwen geze
ten. En bij de vijf die kanker
hebben, is nog maar de vraag of
hun leven gered is dankzij de
screening. Als de tumor in een
laat stadium wordt ontdekt we
ten deze vrouwen hoogstens eer
der dat ze doodgaan. En: veel ge
vallen van borstkanker worden
nog altijd buiten de screening
om ontdekt.
Kortom: Manon Schriek en chi
rurg dr. J. Roukema van het St.
Elisabeth Ziekenhuis hebben ge
gronde redenen om te twijfelen
aan het nut van borstkanker-
screening. Schriek: „Als er een
knobbel wordt gevonden die on
schuldig blijkt te zijn, blijven
vrouwen soms toch jarenlang on
zeker."
Commotie
Vorige week is onder radiologen
in Nederland grote commotie
ontstaan. Een vrouw uit Ruinen
overleed in 1999 aan borstkan
ker, terwijl er in 1997 bij de scr
eening niets verdachts gevon
den was. De rechtbank
Zwolle/Lelystad kende de we
duwnaar onlangs een schade
vergoeding toe omdat de radio
logen 'niet de zorg van een re
delijk handelend en bekwaam
radioloog' in acht hebben ge
nomen. „Het regent hier in de
medische wereld artikelen
over", weet chirurg Roukema.
„Veel radiologen zeggen: laten
we ons maar terugtrekken, als
de rechter zich op deze manier
met ons wei'k kan bemoeien."
De screening, zegt Roukema, is
voor veel mensen een gerust
stelling die tot ontkenning leidt.
„Dan voelen ze een jaar na het
onderzoek een bobbeltje maar
ze denken: ik ben vorig jaar nog
onderzocht? Terwijl het dan wel
degelijk kanker kan zijn."
In Brabant en Noord-Limburg
wordt de borstkankerscreening
uitgevoerd door de stichting Be
volkingsonderzoek Borstkanker
Zuid (BOBZ). De radiologen die
aan de stichting verbonden zijn
praten niet met de pers. Sinds
begin vorige week zijn de
teugels wat betreft mediacon
tacten strak aangetrokken bij
de BOBZ en het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieu
(RIVM), dat de screening lan-
actie: 0'
Kpzc.n
jifcreda
jus 31.
iftentie
fd-en
i-VIe
il:(
puter een paar seconden niets te
laten doen vóór hij het advies
laat zien. Dat klinkt alsof je art
sen betuttelt, maar het punt is;
houd je bij het ontwerpen van
de userinterface geen rekening
met psychologische effecten én
met gebruiksgemak, dan wordt
een programma niet gebruikt.
Een fancy presentatie van de da
ta werkt bijvoorbeeld ave
rechts."
„Tegen de verwachting in was
een proef met PDA's wel een
groot succes", zegt de hoogle
raar. „Dokters blijken zo'n
palmcomputer een stoer en voor
al multifunctioneel ding te vin
den, ze gebruiken hem als tele
foon en agenda. Wat je nooit
moet doen, is de computer laten
zeggen dat de arts een bepaald
medicijn moet geven, ook al
weet je zeker dat dat medicijn
veel beter is dan alle andere. Be
ter is: wij zouden u willen advi
seren, dit is naar alle waar
schijnlijkheid de volgorde van
meest geschikte medicijnen et
cetera. Een arts hoeft het advies
niet op te volgen. Wel registre
ren we wat de arts beslist en hoe
het de patiënt daarna vergaat.
Zulke kwaliteitscontroles schep
pen vertrouwen bij de arts."
Bouwen
Het berekenen van het advies
mag dan met één druk op de
knop gefikst zijn, het bouwen
van het systeem erachter kost ja
ren. Sloot: „Het bizarre van het
rekenen aan ziektes zijn de gro
te verschillen in de schaal waar
op lichaamsprocessen plaatsvin
den. Je rekent aan genen en ei
witten. Dan heb je het over
structuren van enkele nanome
ters groot en processen die bin
nen een miljardste van een se
conde plaatsvinden. Maar je re
kent ook aan grotere structuren
en tragere processen; de groei
van cellen, het verzwakken van
het immuunsysteem, het falen
van organen. Kijk je naar het
welbevinden van de patiënt in
zijn geheel, dan heb je het over
meters en jaren. Het kan im
mers wel tien jaar duren voor
een hiv-geïnfecteerde aids ont
wikkelt." GPD/ FOLIA
CLEVELAND - Een tekort aan ijzer in het bloed
is mogelijk een factor die het proces van kaal worden
door welke oorzaak dan ook - versterkt. Het innemen van
extra ijzer ('staalpillen') bevordert het effect van behande
lingen die erop gericht zijn de haargroei te herstellen,
Dit schrijft L. Trost (Cleveland Clinic, Cleveland) in
vakblad Journal of the American Academy of Dermato"
logy. Trost waarschuwt hierbij dat het op eigen houtje ge-
bruiken van ijzersupplementen gevaarlijk kan zijn, Di|
moet altijd in overleg met een arts gebeuren. GPD
LEICESTER - De lagere zuurstof concentratie aan boon
van een vliegtuig lijkt toch niet bij te dragen aan het (heei
zelden) ontstaan van spontane bloedstolsels in de
tijdens een lange vlucht.
Dit constateert W. Toff (University of Leicester) in het me
disch tijdschrift Jama op grond van een onderzoek bij 13
personen bij wie, in een vluchtsimulator, de omstandighe-
den werden nagebootst van een acht uur durende vlucht,
Twee maanden geleden opperden Nederlands! onderzoe
kers dat de verlaagde zuurstofconcentratie waarschijn
lijk wel zou bijdragen aan het ontstaan van spontane stol-
seis. GPD
iiErnsj
HAi
dusvei
iken g
HAMILTON - Cafeïne, het oppeppende bestanddeel van Ifrhoui
koffie, heeft een gunstig effect op de ademhaling van veel ithtsvi
te vroeg geboren baby's.
Baby's die cafeïne toegediend krijgen, zijn minder
kelijk van extra toegediende zuurstof en kunnen
zonder kunstmatige beademing. Hierdoor lopen hun lon
gen minder schade op.
Dit constateert B. Schmidt (McMaster University, Ha
milton) in het medisch tijdschrift The New England Jour
nal of Medicine op grond van een vergelijkend onderzoek
onder 2006 te vroeg geboren baby's (geboortegewicht 500
tot 1250 gram). GPD
ihl. Ei
dat
•moto
land
den v<
retaris
kosie)
DEN HAAG - De grondbacterie Sti-eptomyces platensis
blijkt een tot nu toe onbekend, en zeer krachtig, antibioti
cum te maken. De stof, platensimycine genoemd, is bij
proeven in staat gebleken ook beruchte bacteriestammen ffYOl
als MRSA en vancomycine-resistente Entericoccus-soor-
ten aan te kunnen.
Dit meldt J. Wang van het f ai-maceutisch bedrijf Merck in
het wetenschappelijke tijdschrift Nature. GPD
hun
a op hi
en. E
het
ROTENjBURG - De vooral in sommige alternatieve krin
gen populaire aanbeveling rietsuiker te gebruiken ter ver
laging van het cholesterolgehalte, snijdt geen hout.
Rietsuiker, dat wil zeggen het bestanddeel policosanol,
heeft een effect op de hoogte van het cholesterolgehalte
dat vergelijkbaar is met het effect van een neppil (place
bo), schrijft H. Berthold (Herz- und Kreislaufzentrum, Eo-
tenburg aan de Fulda) in het medisch tijdschrift Jama op
grond van een vergelijkend onderzoek onder 143
ten. GPD
door Anne van der Schoot
RIJSWIJK - Ruim 4500 mensen
hebben in de afgelopen twee we
ken deelgenomen aan het onder
zoek over contactlenzen, zo
bleek uit een tussentijdse telling
door de Verenigde Onafhankelij
ke Contactlensspecialisten
(VOCS).
Op de website www.contact.lens-
ondex-zoek.nl kunnen lensdra
gers een vragenlijst invullen
over hun ervaringen met de
zachte contactlens. De VOCS
riep begin deze maand gebrui
kers van zachte lenzen op om
deel te nemen aan het onder
zoek.
Volgens veel specialisten blijkt
namelijk dat gebruikers van de
zachte lens geleidelijk, maar
soms ook al binnen enkele maan
den, een 'intolerantie' opbou
wen. Ook drogen de ogen uit.
De VOCS heeft de eerste resulta
ten al bekend gemaakt. Zo
blijkt het aantal lensdragers
met problemen groter dan in
ste instantie werd aangenomen,
Hun belangrijkste klacht
ven droge ogen.
De problemen komen in alle leef
tijdsgroepen en onder mannen ml een
en vrouwen voor. De problemen
kunnen zo ernstig zijn dat
lensdragers zijn overgestapt op ie ga
een bril, of dat ze de lensenal uwe 1
na een aantal uren uit doen.
In maart constateerden ooj
sen dat zij steeds vaker (jc
contactlensdragers met ernstige
bacterie-infecties van het hoorn
vlies in hun praktijk tegenkwa
men. Ze noemden de slecht bege
leide verkoop van contactlenzen
en contactlensvloeistof bij de su
permarkt, drogist, via internet ihoud
en prijsstunters als oorzaak.
Ook zou men nonchalant en on
hygiënisch met de lenzen om
gaan. Het onderzoek loopt nog
tot september. In oktober wor
den de officiële resultaten ver
wacht. ANP
delijk coördineert in opdracht
van het ministerie van VWS.
Een teken hoe gespannen de
verhoudingen zijn op dit mo
ment.
Manager Alda Pellemans van de
BOBZ doet alle moeite om uit te
leggen hoe zorgvuldig de scree
ning wordt uitgevoerd. De ra
diologen zijn speciaal opgeleid,
iedere twee jaar is er een visi
tatie van het centrum voor
bevolkingsonderzoek van het
Radboud Ziekenhuis in Nijme
gen. „Die willen vooral foto's
zien van grote tumoren. Dan
gaan ze terug naar foto's van de
zelfde vrouwen uit eerdere ron
des, om te kijken of er soms toen
ook al iets te zien was." De
screening wordt voortdurend
verbeterd, wil ■Pellemans maar
zeggen. Ook al kan het gebeuren
dat er een keer iets misgaat.
„We kunnen niet iedereen door
verwijzen", zegt Pellemans.
„Maar je wil ook niemand mis
sen. Tussen die twee uitersten
moeten wij laveren."GPD
door Anne van der Schoot
UTRECHT - Huisartsen schrij
ven vaak ten onrechte antibioti
ca voor bij klachten aan de
luchtwegen. De behandeling
van een keelontsteking met wit
te stippen en hoesten met groen
slijm met antibiotica is meestal
niet nodig, omdat de medicijnen
de duur van de ziekte nauwe
lijks verkorten. Ook werken de
medicijnen vaak niet, omdat het
gaat om een virusinfectie.
Dit concludeert huisarts Huug
van Duijn, die op dit onderwerp
aan de Universiteit van Utrecht
promoveerde. Van Duijn onder
zocht onder 400.000 patiënten
en bijna tweehonderd artsen
hoe zij staan tegenover de be
handeling van luchtwegklach
ten en hoe dat de uiteindelijke
behandeling beïnvloedt. Zo
blijkt dat veel huisartsen een
aantal symptonen automatisch
in een bepaalde categorie onder
brengen en daarvoor antibiotica
voorschrijven. „Oftewel, heb je
pin
it VI
touwe
'veil
een witte stip, dan krijg je peni
cilline. Het causale verband is
er niet altijd", aldus Van Duijn.
Ook concludeert hij dat huisart
sen die relatief veel antibiotica
voorschrijven, dat vaak doen
zonder aan de patiënt te vragen
wat zij willen. Steeds meer huis
artsen schrijven een tweede
keus penicilline voor. Dit
deel is van negen procent naar
25 procent gestegen.
Deze Tesei'vemedicijnen' zijn be-'
doeld voor mensen die aller
gisch zijn voor gewone antibioti
ca, of worden voorgeschrevenij nnule:
voor het geval het eerste medi
cijn niet werkt. Van Duijn vindt
deze ontwikkeling zor|
kend. „Deze medicijnen zijn
niet alleen duurder, ze verknal
len een eventuele tweede kans
voor de patiënt en zo worden
meer mensen resistent tegen de
ze penicilline." Opvallendis
huisartsen die door vertegen
woordigers van farmaceutische, genon
bedrijven zijn bezocht, meer
neigd zijn de reservemedicijnen
voor te schrijven. ANP
10-VI
idag
ilStril
ipvolg
ipiepk
iappai
op ziji
digit
live
rij e
litUSSi
Sant
kt. A
het s
oren a
den 1
i
\'HA.
ipmp
nde z
iwe
ilmoei
iden.
ijnter
'hun j
sof wc
ger bi
rrence
thipki
[rence
at var
kaar
spasfr;
met
r, als
raagn
ken er
te ben
otdez
derlar
ie be\
meren
et ver\
jWOO!
ïrenci
llgens
(zoek
Jij et
'daa
a Ver
tpothe
1 a met
tie ze
Iheek
vraag
a huis
[portu
visie.
;ben h
touw
tl volg
It „A
tel iiioi
