zc
In Zeeland
heerste
het taboe
Het verborgen naakt
van Walcheren
e bijlagen: 0113-315680
j)zc.nl
:redactie@ pzc.nl
IS 31,4460 AA Goes
tentie-exploitatie:
.en Midden-Zeeland: 0113-315520;
is-Vlaanderen: 0114-372770;
aal: 020-4562500.
insdag 24 mei 2006
McQueen speelt op Klomp-
Frans Dingemanse: ontwerp houtsnijwerk Zeeuwse messen, 2006
et Marie Tak van Poortvliet Museum in Domburg or
ganiseert gewoonlijk oeuvretentoonstellingen of ex
posities van kunstenaarsgroepen. De komende
maanden is er echter een thematentoonstelling, met als onder
werp het naakt op Walcheren. Werken uit uiteenlopende pe
riodes zijn bijeengebracht, zodat de manifestatie een mooie in
leiding kunstgeschiedenis biedt. De historie van het naakt is,
zeker op Walcheren, vooral ook de historie van het taboe, de
gêne en het heimelijke.
Niets natuurlijkers dan
naakt, zou je zeggen, maar
nog altijd is de beschaving de
schaamte niet helemaal voorbij.
Frits Groenevelt herinnert zich
een recente rel in Groningen,
waar naaktfoto's van studenten
het bestuur van de universiteit
aldaar danig in verlegenheid
brachten. „En dat terwijl je op
internet maar ergens op hoeft te
klikken, of je stuit op pornogra
fie. Kennelijk heerst er, in dat
opzicht, nog altijd een soort re-
gentenachtige mentaliteit."
Groenevelt, bekend als plas
tisch chirurg, is de initiatiefne
mer en gastconservator van de
expositie Het 'verborgen' naakt
van Walcherendie vanaf ko
mend weekeinde in het Marie
Tak van Poortvliet Museum in
Domburg is te zien. Vijf jaar ge
leden was hij verantwoordelijk
voor de tentoonstelling rond de
Russische impressionistische
schilder Konstantin Lomykin
(1924-1993), eveneens in Dom
burg.
„Het museum wilde nu eens wat
anders doen", schetst hij de ont
staansgeschiedenis van de nieu
we expositie. „Er bestaat zo wei
nig beeld van wat er allemaal
aan naakten is geweest op Wal
cheren, dat dat me wel een aar
dig thema leek." Het onderwerp
komt allerminst uit de lucht val
len, want in 2004 publiceerde
Groenevelt het boek Naakt. Ver
leiding in de kunst. Dat gaf een
overzicht van de westerse kunst
historie, met het naakt als rode
draad.
Een jaar lang heeft Groenevelt,
samen met anderen, gewerkt
aan een Zeeuwse 'vertaling' van
het onderwerp, in de vorm van
zowel een expositie als een cata.-
logus. „Mijn streven was om,
net als Jan Blokker heeft ge
daan met zijn boek over school
platen, aan de hand van de be
schrijving van een aantal perio
des een soort verhaal te maken,
zodat het onderwerp inzichte
lijk wordt en het publiek al snel
een 'o, ja'-gevoel krijgt."
Op de tentoonstelling is de grote
lijn weergegeven op een 'educa
tieve wand', waarin de voor
naamste ontwikkelingen in ze
ven periodes naast elkaar wor
den gezet: van de Romeinen, via
de middeleeuwen, de Renaissan
ce, de Gouden Eeuw en de acht
tiende eeuw in zevenmijlslaar
zen naar de twintigste eeuw. De
Walcherse naaktgeschiedenis
laat Groenevelt beginnen bij Ne-
halennia, de beschermster van
de zeevarenden in de Romeinse
tijd, maar ook de godin van voor
spoed van vruchtbaarheid. Zij
werd zelf weliswaar niet onge
kleed afgebeeld, maar werd wel
regelmatig omringd door naakt
figuren, zoals is te zien op altaar
stukken.
Kerk
De speurtocht van de gastconser
vator was geen gemakkelijke.
Het taboe rond naakt heerste in
Zeeland in het kwadraat. De in
vloed van de kerk was groot,
waardoor in de loop der eeuwen
slechts weinig naaktschilders
van betekenis zich in de provin
cie hebben opgehouden. Als er
wat op dat terrein gebeurde,
was dat zelden openlijk. Groene
velt moest daarom op zoek naar
een verborgen zondige geschie
denis.
Er zijn mooie voorbeelden verza
meld op de tentoonstelling en in
het begeleidende boekwerk, zo
als de lood-tinnen middeleeuw
se draagspeldjes met erotische
afbeeldingen, de drie haardste-
nen waarop het verhaal van Su-
zanna en de ouderlingen is afge
beeld en de scabreuze afbeeldin
gen die VOC-lieden meenamen
uit vooral Japan. Groenevelt:
„Als we alle verhalen mogen ge
loven dan heeft zelfs de meest
verlegen Zeeuw zijn onschuld in
de Oost verloren."
Een opvallende, nog weinig be
lichte rol. was weggelegd voor
Jan Gossaert van Mabuse (ong.
1470-1541), die gerpime tijd in
Middelburg en Veere heeft ge
woond en gewerkt en een van de
grote schilders van Renaissan-
ce-naakten was. Groenevelt
schetst hoe Philips van Bourgon-
dië, admiraal van Zeeland, het
Charley Toorop: Liggend naakt (1932)
zon Morel (van wie veel naakt-
schilderijen door zijn familie
zouden zijn vernietigd) en Rei-
mond Kimpe, van wie Tempta
tion de la mer (1939) is opgeno
men. Het wilde niettemin tot
ver in de vorige eeuw niet echt
vlotten met de Zeeuwse vrijmoe
digheid. De naakten die er wa
ren, ogen vooral beheerst.
J.C.J. van Schagen gaf de situa
tie treffend weer op zijn ets Het
museumbezoek, gereformeerde
broeders, waarop een in het
zwart gehuld duo langs een
naaktschilderij sluipt.
Bevrijding
De ware morele bevrijding
kwam uiteraard in de jaren zes
tig, de tijd van Phil Bloom, Jan
Cremer, Blue moviede 'ontwa
penende' PSP-poster en de geest
van vrijheid, blijheid. In de ja
ren zeventig werd Stichting Fo
rum in Middelburg een belang
rijk centrum voor hedendaagse
kunst, met onder meer naakt-
werken en -performances van
kunstenaars zoals de Japanner
Tanaka Min, Jan Fabre, Luc
Boyer en het duo Anne en Pa
trick Poirier. Ook De Vleeshal,
die later de rol van Forum heeft
overgenomen, schuwt naakt al
lerminst. Groenevelt vond in de
collectie werken van onder ande
ren Pipilotti Rist, Mona Hatoum
en Helen van Meene. Memora
bel zijn de extreme videoperfor
mances van Paul McCarthy,
waarvan een still is te zien.
Op het gebied van fotografie
zijn Ruden Riemens en Paul en
de Menno de Nooijer beeldbepa
lend. Naakt is bij hen altijd ge
raffineerd: niet confronterend
maar intrigerend. Niet zelden
verwijzen zij ook nadrukkelijk
naar de lokale cultuur, zoals een
model van Riemens dat een
Zeeuwse kap draagt. Ook Guido
Metsers is met diverse werken
vertegenwoordigd. Opvallend
zijn verder de Zeeuwse messen
van Frans Dingemanse, waarin
naaktfigureh op prachtige wijze
zijn verwerkt. De tentoonstel
ling eindigt bij het heden, met
een fotocollage van Bianca Run-
ge. Zij won eind maart de wed
strijd die in het kader van de ex
positie was uitgeschreven. Die
leverde 45 inzendingen van pro
fessionele Walcherse kunste
naars op.
Zelden was de variatie op een
tentoonstelling van het Marie
Tak van Poortvliet Museum zo
groot: van eeuwenoud tot heden
daags, van inheems tot exotisch,
van preuts tot uitdagend, van
curiosa tot meesterwerken. Het
is geen uitputtend maar wel,
voorzover dat mogelijk is, een
representatief overzicht gewor
den. „We wilden inventariseren
en catalogiseren wat we achter
haald hebben en wat aardig is",
zegt Groenevelt. „Het moest
vooral een vrolijke tentoonstel
ling worden. Ik hoop dat men
sen met een huppelgevoel het
museum weer verlaten."
Rolf Bosboom
Expositie: Het 'verborgen' naakt van
Walcheren, van 28 mei t/m 27 augus
tus in het Marie Tak van Poortvliet
Museum, Ooststraat 10a, Domburg.
Geopend: di.-zo. (en op feestdagen)
van 13.00 tot 17.00 uur. Officiële ope
ning tentoonstelling: zaterdag 27 mei
om 16.00 uur door Jan Pieter Gle-
rum.
Boek/catalogus: Het verborgen
naakt van Walcherendoor Frits
Groenevelt, met medewerking van
Katja Klop en Philip Heyse. Uitgeve
rij Den Boer-De Ruiter80 blz. Prijs:
15 euro.
Ruden Riemens: Het verborgen naakt van Walcheren, 2006
kasteel Souburg tot het centrum
van de noordelijke Renaissance
wilde maken, met Gossaert als
voornaamste kunstenaar. „Jan
Gossaert moet de ogen van de
Zeeuwen in de zestiende eeuw
gestreeld hebben met zijn mooie
naakten."
Vanzelfsprekend staat de mani
festatie ook uitgebreid stil bij
de Domburgse kunstkolonie aan
het begin van de twintigste
eeuw, waar dokter J.G. Mezger
de moderne lichaamscultuur
had geïntroduceerd en daarmee
al dan niet bewust de 'ontna-
king' van Walcheren in gang
had gezet. Op de befaamde ten
toonstellingen die tussen 1911
en 1920 werden georganiseerd,
waren echter geen prominente
naakten te zien. De tijd was
Matthieu Wiegman: Suzanna in bad, circa 1928-1930
Guido Metsers: Zeeuws meisje,
2005
Jan Heyse: De geboorte van Ve
nus, 1920
daar nog niet rijp voor, zegt
Groenevelt. „De geest van de
preutsheid waarde nog rond."
Toch werden ze wel degelijk ge
maakt, maar ze bleven lange
tijd verborgen, zoals tekeningen
en het drieluik Evolutie van
Piet Mondriaan. De expositie
omvat ook het bijzondere doek
Manlijk naakt (1901), dat des
tijds volgens de nog traditionele
jury van de Prix de Rome niet
beantwoordde 'aan redelijke ei-
schen, daar zowel vorm als
kleur geen verband houden met
de natuur'. Van Jan Toorop
wordt Het model (1901) ge
toond, van zijn dochter Charley
het krachtige Liggend naakt
(1932). „Een van mijn favorie
ten", zegt Groenevelt. „Het is
echt waanzinnig mooi."
De gastconservator stipt in het
boekwerk een groot aantal na
men uit de twintigste eeuw aan,
zoals Jan Heyse, W.F.A.I. Vaar-
