zc
Wat van ver komt is niet altijd lekker
Natuurmonumenten bundelt van 'aangeharkt' tot 'wild'
Q]
Exoten in
de Oosterschelde
weerwoord
amen
edactie bijlagen: 0113-315680
iww.pzc.nl
.jnaihredactie® pzc.nl
ostbus 314460 AA Goes
dvertentie-exploitatie:
oord- en Midden-Zeeland: 0113-315520;
seuws-Vlaanderen: 0114-372770;
ationaal: 020-4562500.
'insdag 25 april 2006
Sint-Marcus
koud, ook 't
heilig Hout
(is het op 25 april koud,
dan evenzo tijdens de
kruisdagen, drie dagen
voor Hemelvaart)
Q/zxtrs-i/z moEi
Het was niet het mobiel
tje dat in Trudy's
handtas piepte. Het was
haar elektrieke agenda, die
waarschuwde dat ze naar
Verberkmoes moest. O, o, o
- wat een leven. Uit 24 fami
lies Verberkmoes moet ze
kiezen, bijna allemaal in
Zeeuws-Vlaanderen. Een
enkele Verberkmoes is bij
Bresjes overgestoken. Ook
landelijk halen we met Ver
berkmoes de vijftig fami
lies alleen met grote moei
te.
Vlaanderen maakt de aan
tallen niet veel hoger. Wie
echter een c invoegt, moet
op zijn tellen passen: bijna
zeshonderd Verberckmoe-
zen wonen er in Vlaande
ren.
Verberkmoes is afgeleid
van Van der Berkmoes. De
naam geeft aan waarvan de
oudste afkomstig is: hij
woonde bij het berkmos.
Een mos of most is een veen
achtig gebied waar mos
groeit, een plaats van mos
veen met berken.
Met deze familienaam is al
een document van voor
1300 bekend, waarin ie
mand Arend van der Berc-
moest heet. De naam Van
der Most komt trouwens
ook voor. Anderen moeten
het met berk doen: Berk
hout bijvoorbeeld, waarin
hout 'bos' betekent.
Bomen, bossen en plaatsen
met bomen zijn dikwijls ge
bruikt om mensen te onder
scheiden. Wat te denken
van Nout Eikenhout die
nogal eens mopperend door
Zeeuws-Vlaanderen fietst?
Of Van den Eekhout, dezelf
de naam maar dan anders,
uit het land van Hulst?
Over Smalhout zullen we
zwijgen, dan liever Van
Houte. En wat te zeggen
van Meiboom, Kwekke-
boom, Rozenboom, Slag
boom, Hogeboom, Noote-
boom, Lindeboom.
Trudy zag ondertussen
door de bomen het bos niet
meer. Al die namen, al die
afspraken. Zo liep de zaak
uit de hand. Misschien dat
ze een BMW zou moeten ne
men of een secretaresse. Ja,
dat in ieder geval, of alle
bei, een BMW met een se
cretaresse.
Lo van Driel
Nog steeds worden natuur
gebieden bedreigd door de
aanleg van wegen, woonwijken
en bedrijventerreinen. Nog al
tijd zijn water, bodem en lucht
vervuild. Dus is er voor de na
tuurbescherming nog steeds
werk aan de winkel. Inmiddels
ruim honderd jaar zijn diverse
organisaties, zoals Staatsbosbe
heer, Natuurmonumenten en de
provinciale Landschappen, be
zig met het beschermen en behe
ren van natuur. Niet zonder suc
ces. In Het Natuurboek, waarin
de gebieden van vereniging Na
tuurmonumenten worden be
schreven, ontvouwt zich een
rijkdom aan natuur in al zijn
schakeringen. De verscheiden
heid aan landschappen is, on
danks de bedreigingen, onge
kend. Van 'aangeharkt' tot
'wild', het is er allemaal. De
nieuwe uitgave is een kleurrijke
aanvulling op de bestaande ca
talogus (Natuurwijzer) en op de
internetsite. Handig voor wie
erop uit wil trekken in de na
tuur.
Honderd jaar geleden was Ne
derland nog rijk aan natuur. De
steden groeiden, 'woeste gron
den' werden ontgonnen en het
wegen- en spoornet dijde flink
uit. De eerste natuurbescher
mers maakten zich zorgen en
verenigden zich. De plannen om
het Naardermeer tot vuilstort
van Amsterdam te maken wa
ren in 1905 aanleiding voor de
oprichting van Natuurmonu
menten. Sindsdien is het de ver
eniging voor de wind gegaan.
Natuurmonumenten heeft altijd
vastgehouden aan het motto
'veiligstellen door aankopen'.
Inmiddels zorgt de vereniging
voor circa 350 natuurgebieden,
met een gezamenlijke opper
vlakte van meer dan 90.000 hec
tare. Waardevol natuurlijk erf
goed. De vereniging begon met
35 leden en heeft er inmiddels
meer dan 900.000. Er zijn onge
veer 600 mensen in dienst en er
kan een beroep gedaan worden
op 1700 vrijwilligers.
Aan natuur die je niet kan 'bele
ven', heb je weinig. Natuurmo
numenten vindt het belangrijk
dat mensen de mogelijkheid
hebben de rijkdom te ervaren.
Er zijn zes bezoekerscentra en
er is een uitgebreid aanbod van
excursies. Kijkhutten en obser-
vatieschermen bieden mogelijk
heden om zonder verstoring die
ren van dichtbij gade te slaan
en in de meeste gebieden bevin
den zich wandel- en fietspaden.
In Het Natuurboek staan wij-
wel alle gebieden van Natuur
monumenten beschreven; aan
24 is een uitgebreide reportage
gewijd. Bij elk terrein is aange
geven welke activiteiten bezoe
kers er kunnen doen. Het boek
bevat ook tips. Hoe gebruik je
een horloge als kompas, hoe
kun je aan de golven zien hoe
groot de windkracht is? Maar
ook: hoe maak je zelf een bijen
hotel?
Poldergeschiedenis
De Zeeuwse reportage gaat
over de 'levende poldergeschie
denis' in de Zak van Zuid-Beve
land. Het gebied wordt een van
de mooiste polderlandschappen
van Nederland genoemd. Ideaal
fietsgebied en eerste in de top 5
De Zwaakse Weel, volgens Het Natuurboek van Natuurmonumen
ten één van de mooiste landschappen van Nederland.
archieffoto Mechteld Jansen
van gebieden met fietsroutes.
'Uitwaaien op de bloemdijken,
met uitzicht over graslanden,
welen, kreken en boomgaar
den.'
Parel is de Zwaakse Weel, res
tant van de getijdengeul de
Zwake. Natuurmonumenten
werkt momenteel aan uitbrei
ding van het gebied. Vlakbij be
vinden zich de inlagen 1887 en
2005 en het fort Ellewoutsdijk.
In het oude verdedigingswerk is
informatie over de Westerschel-
de te zien. En wie weet binnen
kort ook gegevens over aanleg
van nieuwe getij dennatuur in
de omringende Zuid-, Everin-
ge- en Van Hattumpolder.
Niet van Natuurmonumenten
maar van de Stichting Zeeuwse
Schaapskudde, is de Kamerse
Kooi, het informatiecentrum
over de Zak van Zuid-Beve
land. De schaapskooi met kud
de (de schapen begrazen de dij
ken van Natuurmonumenten) is
een mooie cultuurhistorische
aanvulling op de aanwezige na
tuur en geeft het landschap een
extra aankleding.
Het zwaartepunt van de natuur
gebieden die de vereniging in
Zeeland onder haar hoede
heeft, ligt in het midden van
Zuid-Beveland en langs het
Veerse Meer (met onder meer de
Middelplaten, bijna 300 hectare
ten noordwesten van Wol-
phaartsdijk, die alleen vanaf de
weg te overzien zijn). Natuurmo
numenten rekent ook 250 hecta
re van het Verdronken Land
van Zuid-Beveland tot beheer-
gebied, te overzien vanaf de Oes-
terdam en de haven Rattekaai.
Bijzonder element is het slot
Haamstede. Een oud kasteel,
omringd door parkachtig loof
bos, met aangrenzend de Zeepe-
duinen (bos, struweel, grasland
en zandvlaktes). Totaal zo'n
350 hectare. Aan de zuidkust
van Schouwen krijgt Natuurmo
numenten er in het kader van
het plan Tureluur nieuw gebied
bij. Inlagen, karrenvelden en
dankzij veel water een dorado
voor vogels.
Rinus Antonisse
Het Natuurboek, Tiende over
zicht van de gebieden van Na
tuurmonumenten. Voor (nieu
we) leden gratis. Uitgave vereni
ging Natuurmonumenten,
's-Graveland.
Zoals de verdieping van
de Westerschelde het
woord ontpolderen tot een
begrip maakt, zo brengt het
verbod tot uitzaaien van
buitenlands mosselzaad in
de Oosterschelde het woord
exoten nadrukkelijk in
beeld. Het gaat dan om plan
ten en dieren die van oor
sprong niet in de deltawate
ren thuishoren. Ze vormen
een probleem als ze inheem
se soorten verdringen en
zich tot een plaag ontwikke
len.
De Chinese wolhandkrab zorgt
voor problemen in de Nederland
se kustwateren.
foto Joop Verkuil/TPS
Japanse Oesters vormen een plaag in de Oosterschelde.
Iets wat van ver komt, is bij
zonder en daardoor ook be
ter, Dat gezegde gaat niet naad
loos op voor exotische planten
en dieren. Integendeel, van hoe
verder weg ze komen, hoe groter
de kans op onaangename verras
singen, stelt hoogleraar mariene
biologie Wim Wolff, die zich al
bijna veertig jaar bezighoudt
met de komst van exoten in de
Nederlandse wateren.
Na zijn studie begon Wolff in
1965 als onderzoeker bij het
toenmalige Delta Instituut voor
Hydrobiologisch Onderzoek in
Yerseke (nu Centrum voor
Estuariene en Mariene Ecolo
gie). In 1968 deed Wolff in het
Veerse Meer de eerste vondst in
Nederland van een exotische
borstelworm. Daarna is hij
steeds bezig geweest met het on
derzoek naar uitheemse soorten.
Hij geldt als deskundige bij uit
stek.
Nu moet worden aangetoond
dat import van vreemde mosse
len geen risico's oplevert voor
de deltawateren - in het bijzon
der de Oosterschelde - staan de
exoten ineens in de schijnwer
pers. Het lijkt te gaan om een
niet te stuiten ontwikkeling.
Stichting Anemoon (onderzoek
in het zeemilieu) geeft aan dat
sinds 1978 al bijna vijftig nieu
we uitheemse soorten in de Oos
terschelde zijn waargenomen,
van druipzakpijp tot harig
spookkreeftje.
Hierbij gaat het om zuidelijker
soorten die onder invloed van
de klimaatverandering (de ge
middelde watertemperatuur in
de deltawateren stijgt) naar het
noorden oprukken. Dit is min of
meer een gewoon verschijnsel.
Maar het betreft óók exoten die
met name door menselijk hande
len natuurlijke barrières omzei
len en zo plotsklaps in Zeeland
opduiken.
Wolff maakt duidelijk dat de
mens voor transport zorgt. Voor
in zee levende soorten is onweer
legbaar aangetoond dat de ver
plaatsing optreedt door aan
groei op scheepshuiden en in
het koelsysteem van schepen,
door ballastwater in schepen,
door kanalen die verschillende
zeegebieden met elkaar verbin
den én door invoer van mossels
en andere schelpdieren.
Plaag
Lang niet alle exoten die door
de mens worden meegenomen,
weten zich te handhaven in hun
nieuwe omgeving. Slechts tien
procent lukt dat. En daarvan
doet maar tien procent het goed.
Van de soorten die het goed
doen, ontwikkelt weer tien pro
cent zich tot een plaag met soms
grote economische en ecologi
sche gevolgen, aldus Wolff.
Hij noemt als bekend voorbeeld
van zo'n plaag de Europese ko
nijnen in Australië en, meer re
cent, de Amerikaanse ribkwal
in de Zwarte Zee, die daar tot in
eenstorting van de ansjovis-vis
serij leidde. Exoten met nadeli
ge effecten in Nederlandse kust
wateren zijn onder meer: de
paalworm, de Chinese wolhand
krab, de mosselparasiet, de oes
terparasiet Bonamia ostreae en
de in Zeeland inmiddels beruch
te Japanse oester.
Wolff zegt dat niet te voorspel
len is wanneer de volgende scha
delijke soort binnenkomt. „Dat
is grotendeels een zaak van toe
valligheden. Hij kan volgende
week arriveren, maar ook over
twintig jaar." Hij beklemtoont
dat de meeste exoten niet scha
delijk zijn. „Het probleem zit
hem in de onvoorspelbare scha
delijke soort die binnen kan ko-
Het harig spookkreeftje is een zuidelijke soort die door de klimaat
verandering naar het noorden is opgerukt, foto Marco Faasse/TPS
men." Als een uitheemse soort
eenmaal de kustwateren heeft
bereikt, is uitroeien vrijwel on
mogelijk. Blijft over: voorko
men dat een plant of dier over
de hele wereld wordt getranspor
teerd. Daar wordt op verschil
lende fronten aan gewerkt. Een
soort die eenmaal ergens langs
de Europese kusten tussen Por
tugal en Noorwegen is beland,
kan zich langs natuurlijke weg
in dit hele kustgebied versprei
den. Doorgaans gaat dat zeer
langzaam en duurt het vele ja
ren voordat een ongewenste exo
tische soort vanuit een ander Eu
ropees land in Nederland te
rechtkomt.
Zo weet Wolff dat sinds om
streeks 1995 aan de Franse west
kust een Oostaziatische roofslak
aanwezig is. die aan de kost
komt door gaten in oesters te bo
ren. „Vermoedelijk zal het tien
tallen jaren duren voordat deze
soort hier langs natuurlijke weg
komt. Maar met één vrachtwa
gen oesters of mossels uit dat ge
bied die in de Oosterschelde
worden gelost, kan deze slak vol
gende week hier zijn."
foto Dirk-Jan Gjeltema
De Groningse hoogleraar (sinds
kort met pensioen) stelt dat
waarnemingen in de Ooster
schelde erop wijzen dat trans
porten van schelpdieren (mede-)
verantwoordelijk zijn voor de
introductie van exotische soor
ten. De zeearm herbergt de
meeste uitheemse soorten van
Nederland en vrijwel jaarlijks
worden nieuwe exoten gevon
den. „De enige transportwijze
die redelijkerwijs dat patroon
kan veroorzaken is transport
van schelpdieren. Dat is inclu
sief schelpdieren die in bassins
worden opgeslagen, waarvan
het overtollige water in de Oos
terschelde wordt geloosd."
Buitenlandse partijen goed
schoonmaken werkt niet, consta
teert Wolff. Tientallen soorten
planten en dieren üften toch
mee. Schelpdieren halen uit
'schone' gebieden is evenmin
een oplossing. „Vaak weet men
wel of een bepaalde ongewenste
exoot ergens wel zit, maar niet
of zulke soorten er niet zitten."
Vertrouwen op afstand lijkt nog
de beste kansen te bieden. Wat
ver weg zit, heeft lang nodig om
in Nederland te komen langs na
tuurlijke weg. Invoer uit nabij
gelegen landen biedt een kleine
re kans op onaangename verras
singen.
Rinus Antonisse
