T sjernobylarbeiders
willen kerncentrale
jrmaor - A A
-- - -
Klootwijk wil de kijker mooie vis laten zien
n'iii
25
- U
zaterdag 22 april 2006
Een radioactieve wolk breid
de zich op 26 april 1986 uit
over de omwonenden van de
kerncentrale in Tsjernobyl, en
daarna over heel Midden- en
West-Europa. Twintig jaar latei-
wil het nabijgelegen Slavoetitsj
niets liever dan een nieuwe nucle
aire centrale. „De kinderen hier
zijn sterker en gezonder dan in
de rest van Oekraïne."
Te midden van gruis en glasscher
ven staan roestende kinderbedjes.
Gasmaskers liggen naast afgerukte
poppenhoofdjes. Bij de ingang ligt een
fotoalbum met een wens: Laat onze
kinderen, ons geluk en onze vreugde,
leven op een zonnige planeet! De re
gen sijpelt door het dak van kleuter
school nummer 7. In dit groezelige
hok, vernoemd naar Vladimir Iljitsj
Lenin, speelden kinderen ooit onbe
zorgd met blokkendozen en plastic
theekopjes. Nu vormt zich op de mu
ren gestaag een kleurrijk mozaïek van
afbladderende verf.
Gids Anna steekt een sigaret op. „Er
is nu toch niemand meer die er last
van heeft." Welkom in Pripjat, de eni
ge stad ter wereld waar de politie al
twintig jaar geen bon hoeft uit te
schrijven. Stoplichten zijn er niet en
alleen wetenschappers, journalisten
en avontuurlijke toeristen wagen er
zich. De tijd staat in Pripjat al twintig
jaar stil.
Niet helemaal. Hamer en sikkel tore
nen uit boven de grijze flatgebouwen.
Onkruid groeit welig tussen de straat
tegels. Plunderaars hebben de inboe
del weggesleept en fotografen hebben
de zaak in de loop der jaren herschikt:
de stoel van de gynaecoloog staat op
het gazon van het ziekenhuis.
Binnen hangt een kalender: april
1986. Op de 26e van die maand, om
01.23 uur, ontplofte reactor nummer
vier van de nabijgelegen kerncentrale
van Tsjernobyl. Terwijl een wolk van
radioactiviteit zich over de bewoners
van Pripjat uitbreidde, zwegen de au
toriteiten. De radioactieve neerslag
was vierhonderd keer hoger dan na de
atoombom op Hiroshima. Zeven pro
cent van Oekraïne en 23 procent van
Wit-Rusland raakte radioactief be
smet.
Hoge partijbonzen stuurden hun ge
zin op vakantie, maar omwonenden
-
Vroeger een kleuterschool, nu een groezelig hok in de stad Pripjat.
foto Oleg Klimov/Liberty.su
werden aan hun lot overgelaten.
„Eerst waren er geruchten, toen was
er paniek. Uiteindelijk kwamen de
massale evacuaties op gang, pas twee
dagen na de explosie", vertelt Aleksej.
Sindsdien is Pripjat een volkomen ver
laten spookstad.
Zoals de meeste inwoners van het ge
troffen gebied woont Aleksej nu in
Slavoetitsj, een modelstad die na de
ramp net buiten de verboden zone in
een paar jaar tijd uit de grond werd
gestampt. De toenmalige partijbaas
Gorbatsjov wilde de wereld laten zien
hoe goed hij voor de getroffenen zorg
de en dat in de buurt van de centrale
best viel te leven.
Nog altijd houdt de lekkende reactor
duizenden inwoners van Slavoetitsj
als toezichthouders of liquidators aan
het werk. Toen de kerncentrale vijf
jaar geleden buiten werking werd ge
steld, voelde dat alsof de levensader
van de stad werd doorgesneden. Mas
saal verlieten mensen Slavoetitsj.
Burgemeester Vladimir Oedovitsjenko
wil ons doen geloven dat zich sinds
dien een economisch wonder heeft vol
trokken. Allemaal dankzij de profes
sionaliteit van de burgemeester, zegt
de burgemeester. Vooruit, ook dankzij
de status van vrije handelszone.
„Mensen geloven weer in Slavoetitsj,
in een toekomst hier." Een econo
misch wonder? „We merken het niet,
we voelen het niet", zegt Alla, een lera
res Russische literatuur. „Het leven is
hier zonder perspectief, zonder ple
zier. We willen weg. maar waar kun
nen we heen?" Bijna twintig jaar na
de bouw begint Slavoetitsj te lijken
op Pripjat in de huidige staat: een
Een bovenaanzicht van de kerncentrale, vlak na de ramp op 26 april 1986.
de kernramp - 26 april 1986
slaapverwekkend stadje in verval. Al
les is tegelijk gebouwd, alles is tege
lijk toe aan een opknapbeurt. „Onze
burgemeester zegt altijd dat het hier
zo goed gaat", zegt Valentina, terwijl
ze een kinderwagen voortduwt in het
druilerige centrum, „maar het is bijna
onmogelijk een baan te vinden. Alleen
bij de centrale is werk."
Lobby
Burgemeester Oedovitsjenko wordt al
somberder als hij vertelt dat de nieu
we regering zijn stad de status van be
lastingparadijs heeft ontnomen. Op
financiële steun hoeft Slavoetitsj niet
meer te rekenen. Dat komt mede door
het vorig jaar gepubliceerde eindrap
port van het Tsjernobylforum.
Honderden wetenschappers en inter
nationale organisaties bundelden hier
in twintig jaar onderzoek. De conclu
sie: 56 doden en mogelijk op de lange
termijn 4000 sterfgevallen als gevolg
van straling. De gevolgen van de
ramp voor gezondheid en milieu zijn
veel minder erg dan aanvankelijk ge
dacht.
Witwaspraktijken van de atoomener
gielobby, foetert Oedovitsjenko over
de opdrachtgever: het Internationaal
Atoomagentschap. Met als handlan
ger de Oekraïense regering, moppert
hij. „Ze hebben de werkelijke gevol
gen van de ramp geprobeerd te ver
bloemen", zegt Oedovitsjenko. „Als
mensen geen enkele hulp meer nodig
hebben, dan hoeft de overheid er ook
geen cent meer aan te besteden."
Het rooskleurige beeld dat Oedovitsj
enko schetste van 'zijn stad van dro
men en hoop', is in één klap verdwe
nen. Zonder kerncentrale is de stad
ten dode opgeschreven, erkent de bur
gervader schoorvoetend. Hij ziet eigen
lijk maar één reddingsplan: „De Oek
raïne wil toch 22 nieuwe kerncentra
les? Laten we liever één hypermoder
ne centrale bouwen. Hier, ja. Want
wij hebben de hele infrastructuur al.
Zelfs een radioactieve zone, helaas."
Midden in die verboden zone van der
tig kilometer rond de centrale doemt
in een decor van motregen en mist de
verwoeste reactor op. Groen neonlicht
geeft de radioactiviteit aan: honderd
keer hoger dan normaal. De sarcofaag
rond de reactor is zo lek als een mand
je, de bouw van een nieuw stalen om
hulsel moet een tweede ramp voorko
men. In deze zone van de dood wonen
slechts 327 mensen, hardnekkige
oudjes die weigeren te vertrekken.
Toch klinkt een nieuwe kerncentrale
veel bewoners van Slavoetitsj als mu
ziek in de oren. „Toen de centrale nog
werkte, was ons leven veel beter",
zegt Jana Sjevtsjenko. Haar ouders
werkten hun hele leven in de pluto-
niumfabriek van Krasnojarsk-26, een
geheime, gesloten stad die op de kaart
niet voorkwam. Ze verhuisden pas na
de ramp naar Slavoetitsj.
Risico's
„Mijn vader zei dat het hier veel scho
ner en veel gezonder was", zegt Jana,
maar ze is niet geheel gerustgesteld.
„Nog steeds weten we niet hoe radio
activiteit zich ontwikkelt in je
lichaam. Als je je realiseert dat je mo
gelijk een probleem hebt, dan kun je
je er beter tegen wapenen." Jana
maakt zich meer zorgen over haar
baan. Vier keer is ze ontslagen, vier
keer vond ze nieuw werk, vier keer bij
de kerncentrale. „Het probleem is dat
er geen verschil bestaat tussen Slavoe
titsj en Tsjernobyl. We wonen in de
stad, maar we werken op de centrale.
Dat levert niet alleen risico's, maar
ook voordelen op. De salarissen en
dus het welvaartsniveau zijn hoger,
de medische zorg is beter. Jaarlijks
openen de beste sanatoria hun deuren
voor de arbeiders.
foto Vladimir Repik/Reuters
Hoe dichter bij Tsjernobyl, hoe beter
het leven, vindt arts Zamorina zelfs.
Niet dat het in Slavoetitsj zo goed ver
toeven is. „Ik geloof dat kinderen hier
sterker en gezonder zijn dan in de rest
van Oekraïne, wat hun ouders ook zeg
gen." Mensen met twee hoofden, mis
vormde kinderen, tienduizenden do
den, ook kinderarts Ljoedmila Zamori
na merkte er niets van. „Ik kan me
van de afgelopen vijf jaar geen enkel
geval van ziekte herinneren dat ver
band hield met straling." Wat man
keert de inwoners dan wel? Zamorina
houdt het op stralingsfobie én slacht
offersyndroom.
Slechte voorlichting na de ramp heeft
de angst voor straling versterkt. Ook
het Tsjernobylforum constateert dat
de omwonenden van de kerncentrale
vooral lijden aan verlammend fatalis
me en depressie. „Mensen zijn hun hui
zen kwijtgeraakt, hebben hun meu
bels moeten achterlaten en maken
zich constant zorgen over de gezond
heid van hun kinderen", zegt lerares
Alla. „Sommigen zouden nog altijd lie
ver in Pripjat wonen."
Remco Reiding
Meer op: www.ruslandblog.nl
De PZC besteedt vanaf maandag in
een reeks van drie afleveringen aan
dacht aan de Tsjemobylramp en de ge
volgen ervan
[tTij was even opmaker bij de Winscho-
i Iter Courant, waar hij op staande voet
•erd ontslagen. Hij werd berucht met zijn
Volkskrantrubriek Uit eten met De Boer
üeCocq, waarin de vloer werd aangeveegd
het vaderlandse restaurantwezen. Zijn
ïezicht werd bekend door zijn bijdrage aan
Kttv-programma Keuringsdienst van
Waarde. Volgende week start Klootwijk
5«! Zee, een programma over vis, vis en
eens vis.
Een boom van een kerel, een grijze kuif
boven een grijnzend gezicht. Een bonk
je zo op een kotter ziet staan, op weg
Mar een woelige einder. Als Wouter Kloot
wijk al niet de hoofdrolspeler voor de tv-do-
cuserie Klootwijk aan Zee was, zou hij er
Bkervoor zijn uitgekozen. Ook zijn woor-
passen bij die rol: recht voor zijn raap,
sus provocatief. Terwijl het nieuwe pro
gramma een poëtisch verhaal over vis wil
a)a. Niet een kritisch consumentenpro
gramma, zoals zijn vorige programma Keu-
ysdienst van Waarde, maar een verwon
dde tocht langs kusten in binnen- en bui-
galand. Vanaf volgende week dinsdag te
öenbij de RVU op Nederland 3. In acht we-
«lijkse afleveringen kust Klootwijk een ka-
Wouter Klootwijk wil de vis zijn identiteit
teruggeven. fotoMerlijn Doomernik/GPD
beljauw, 'verleidt een jonge zeetong, loopt
over de bqdem van de zee zonder dat zijn
haar nat wordt en ontdekt het nut van een
schaar als je een vis klein wil krijgen.'
Enige nationale roem kleeft Klootwijk
(1945) al aan sinds hij in 1989 met zijn colle
ga Adriaan de Boer in de Volkskrant begon
met het bespreken van restaurants onder
de naam De Boer De Cocq. Daarmee gaf
Klootwijk een geheel nieuwe invulling aan
het begrip restaurantrecensie. „Wij wilden
niet in de valkuil vallen van de kakkineuze,
zelfbenoemde culinaire godjes, die vooral
wilden laten zien dat zij een beroemde
chef-kok bij de voornaam mochten noe
men." „Of die zich verloren in gedetailleerd
geneuzel over wat er op het bord lag. Als je
zoiets wilt doen, doe het dan op een journa
listieke manier. Met zijn tweeën is dat ge
makkelijker, omdat je collega oplet of het
wel klopt wat je waarneemt. Wij schreven
op wat er in de restaurants gebeurde. Dat
was meestal al heel erg." De rubriek sloeg
in als een bom. Het werd een hype. Kloot
wijk en De Boer waren stomverbaasd, maar
hoofdredacteur Lockefeer was vooral te
leurgesteld. De verhalen van het duo leken
in niets op de grotemensenkrantenrubriek
die hij voor ogen had.
Na een jaar stopte de rubriek.
Klootwijks journalistieke carrière liep
langs vele kranten. Hij begon eind jaren zes
tig als opmaakredacteur bij het Vrije Volk
in Amsterdam en kwam vervolgens in
Winschoten terecht. „De Winschoter Cou
rant was de eerste krant in Nederland die
overging op offset-rotatiedruk, en omdat ik
al kennis had gemaakt met die techniek
werd ik meteen aangenomen." Zijn verblijf
in het Noorden zou slechts drie maanden
duren. „Ik kon uitstekend met hoofdredac
teur Simon van Wattum overweg, maar wat
minder met eigenaar-directeur Van der
Veer. Toen hij mij een keer een opdracht
gaf, vertelde ik hem dat ik alleen naar mijn
hoofdredacteur luisterde, want dat was
mijn baas. Uiteraard vloog ik er meteen
uit." Via een periode bij de Groene Amster
dammer kwam hij terecht bij de Volks
krant. „Ik heb ook nog een poosje bij Vrij
Nederland gewerkt, dat was de naarste pe
riode uit mijn leven. Slangenkuil is een veel
te mild woord voor wat ik er meemaakte.
Toen hoofdredacteur Joop van Tijn over
leed, heb ik geen traan gelaten."
Consument
Het was het begin van een freelance-car
rière. Die bracht hem via de kolommen van
NRC Handelsblad en de GPD - waarbij ook
deze krant is aangesloten - naar het televi
sieprogramma Keuringsdienst van Waarde.
Daarnaast is Klootwijk ook nog kinderboe
kenschrijver, met vijftien titels achter zijn
naam.
De consument speelt een belangrijke rol in
het werk van Klootwijk. Dat was al zo in
zijn restaurantrecensies, en in zijn column
die hij nu wekelijks schrijft voor de
GPD-kranten. Dat was hij al helemaal in
het succesvolle programma Keuringsdienst
van Waarde. In iets andere vorm is hij dat
ook in zijn nieuwe programma Klootwijk
aan Zee.
Dat programma is eigenlijk per ongeluk
ontstaan. „Op de een of andere manier
heeft onze cameraman van de Keurings
dienst de indruk gekregen dat ik veel van
vis wist, en hij is zonder mijn medeweten
naar de producent gegaan met een voorstel
voor een serie over vis." Voordat hij het
doorhad, was er een nieuw programma.
„Tuurlijk, zei ik meteen, gaan we doen. Ik
wilde graag Kapitein Iglo als naam voor
het programma, maar anderen vreesden
dat daar gedonder van zou komen. Uiter
aard wilde ik dat juist. Toen stelde de pro
ducent Kapitein Klootwijk voor,'maar dat
vond ik weer te ij del." „Uiteindelijk kwam
iemand van de crew terug met een naam
die op een feestje was geopperd: Klootwijk
aan Zee.
„Klootwijk aan Zee is geen Keuringsdienst
van Waarde, wij gaan niet tot op het bot uit
zoeken wat er waar mis is." „Wij varen met
onze camera langs havens en vissers. We la
ten dingen gewoon gebeuren. We gaan naar
Yerseke en laten de mosselen over ons heen
komen. We bezoeken de kabeljauwvissers
in de Noorse Lofoten en garnalenpellers in
Stellendam." Met het programma wil Wou
ter Klootwijk de milieuproblematiek niet
aanroeren. Hij kan zich er ook niet aan ont
trekken. „Uitgangspunt is een poëtisch pro
gramma vol verwondering. Ik wil de kijker
graag mooie vis laten zien. Zoals de enorme
kabeljauwen in de Lofoten, en hoe de No
ren op ontroerende, goede, en slimme ma
nier proberen de kabeljauwstand te behe
ren. Dat kan alleen omdat de Noren in het
verleden grove fouten hebben begaan en nu
tot het besef zijn gekomen dat je voorzich
tig met de vis om moet gaan."
Jacques Hermus
Klootwijk aan Zee. Vanaf 25 april elke dins
dagavond óm 21.30 uur, Nederland 3.
