Samenwerking is de enige manier
Angst beïnvloedt prestatie
I
Artsen moeten niet
op Gods stoel zitten
Onderzoek naar
epo als hulpmiddel
bij hartinfarcten
Dokters hebben commercie nodig om geneeskunde verder te helpen
7
Minder eten levert langer leven op
Oudere embryo heeft meer succes
Roken vergroot kans op diabetes
Light verhoogt kans kanker niet
Bidden kan operatie beïnvloeden
Neusspray
moet libido
verhogen
bij nader inzien
dinsdag 18 april 2006
Knor Claudia Sondervan
GOES. - Het is 'dansen met egel
tjes', samenwerken met de far
maceutische industrie in me
disch onderzoek. „Je moet we-
waar de stekels zitten en
daar goed mee om leren gaan
om jezelf te beschermen", vindt
deGoese cardioloog Anho Liem.
Zolang er onvoldoende neutrale
onderzoeksbudgetten zijn, bij
voorbeeld van de overheid, zul
len Liem en zijn collega's met de
farmaceutische industrie moe-
samenwerken om de genees
kunde verder te brengen.
Trouw-journalist Joop Bouma
viel Liem aan in zijn boek Slik
ken, hoe ziek is de farmaceu
tische industrie?. De cardioloog
had onderzoeksbanden met fa
brikant Astra Zeneca en was de
initiatiefnemer tot de introduc
tie van diens cholesterolverla
ger Crestor in de ziekenhuisapo
theken in Goes en Vlissingen,
waar het oudere, goedkopere en
bewezen veilige en werkzame
middelen verving, stelde Bou-
Hij suggereerde een te
hecht commercieel verband tus-
de fabrikant en de arts.
Liem was op het moment dat
het boek verscheen op een medi
sche conferentie over de nieuw
ste langlopende studies naar de
werkzaamheid en veiligheid van
Crestor in Atlanta. Daar werd
bewijs gepresenteerd voor de
vermoedens die Liem in zijn pro
motie in 2003 uittte over Cres-
tors effect op aderverkalking
rond het hart.
Liem kon daardoor niet reage
ren, maar hij doet dat nu wel.
.Bouma schreef een goed door
wrocht werk", antwoordt Liem.
Jaar hij schildert artsen, met
name huisartsen heel naïef af."
Contacten met de farmaceu
tische industrie zijn als dubbel
zijdig plakband, omschrijft hij.
Baar moet je voor oppassen.
a's die ik spreek, hebben
dat akelig goed door."
Artsen zijn slim genoeg om ge
paste afstand te houden tot de
commercie, gelooft hij. „Vaak is
meeliften op een commerciële
pnderzoeksvraag de enige ma
Cardioloog Liem vindt dat artsen slim genoeg zijn om gepaste afstand te houden tot de commercie.
nier om zaken onderzocht te
hebben die wij interessant vin
den." De integriteit van farma
ceutisch onderzoek is de laatste
jaren door wetgeving steeds be
ter beschermd, vindt Liem.
Bouma wees in zijn boek op
stichting Paracard in Kapelle,
die het geld beheert dat de Goe-
se cardiologen krijgen voor on
derzoek naar vragen die genees
middelenfabrikanten graag be
antwoord zien. De tijd die de
cardiologen in zulk onderzoek
steken, blijft dus onbetaald,
merkt Liem op. Paracard staat
geregistreerd op Liems thuisa
dres, omdat hij penningmeester
is van de stichting. „De post
moest ergens naar toe", ver
klaart Liem. Dat is in overleg
met de voorzitter van Paracard
gebeurd, vertelt hij. De voorzit
ter is Thijs Bierens, tevens lid
van de Raad van Toezicht van
de Oosterscheldeziekenhuizen
en voormalig Emergis-direc-
teur.
Uit de gelden van Paracard
wordt onderzoek gesteund dat
anders geen financiering vindt,
legt hij uit. „Zoals vorige week,
voor een promotieonderzoek in
Leiden naar ontstekingsfacto
ren bij aderverkalking. De stich
ting heeft reagentia, stoffen die
foto Willem Mieras
reacties opwekken, gekocht
voor die onderzoeker. Hij vond
geen aanvullende financiering
en de Hartstichting betaalt on
derzoek altijd maar voor een
deel."
Paracard betaalde ook een vijfja
rig onderzoek naar mogelijke be
scherming tegen hart- en vaat
ziekten door foliumzuur bij 593
Bevelandse hartpatiënten. Het
leverde onlangs nieuwe inzich
door Paul van Dijk
Meneer Janson vraagt
hoe lang hij nog heeft.
Hij is 82 jaar en is al jaren
aan zijn rolstoel gekluisterd.
Het is moeilijk praten met
hem. Ondanks een gehoorap
paraat hoort hij maar de
helft. „Ik vind het wel mooi
geweest zo. Hoeveel jaar geef
je me nog?"
Hij kijkt me met zijn dieplig
gende ogen indringend aan.
Het zoals veel ouderen heeft
hij nog een heilig geloof in
dokters. Hij beschouwt mij
en mijn collega's als mensen
met een ongelimiteerde ken
nis, in staat tot het beant
woorden van alle vragen.
Dus daarom ook het verzoek
iets te zeggen over het aantal
jaren dat hij nog voor de
boeg heeft.
Uit een recent onderzoek in
het Engelse tijdschrift Fami
ly practice (januari 2006)
blijkt dat tweederde van de
ouderen boven de tachtig met
de huisarts wil praten over
hoelang hun leven nog
duurt. Ze willen dat weten
om een plan te kunnen ma
ken voor de resterende jaren.
Niet alleen ouderen komen
met de vraag hoe lang ze nog
hebben. Ook de jonge vrouw
met kanker in de alvleesklier
wil informatie over haar leef-
hjdsprognose. De vijftiger
die net gehoord heeft dat hij
darmkanker heeft met uit
zaaiingen komt met de twij
fel over de tijd die hem nog
rest. En de ouders van Erno
(10), die lijdt aan een spier
ziekte, zoeken zekerheid over
de levensverwachting van
hun zoon.
Statistieken
Wat moet je antwoorden als
patiënt recht voor zijn
reap vraagt naar zijn of haar
levensprognose? Statistisch
weten we natuurlijk veel. De
levensverwachting bij de ge
boorte voor mannen is 76,2
jaar en voor vrouwen 80,9
jaar. Wordt gewaagd hoe oud
iemand wordt die de leeftijd
van 65 al heeft bereikt, dan
hgt het weer anders. Vrou
wen leven dan gemiddeld nog
19 jaar en mannen 15 jaar.
Ook kunnen we uitspraken
doen over de gemiddelde le
vensverwachting bij een be
paalde ziekte. In de medische
wereld spreken we dan vaak
over de vijf jaarsoverleving
van een ziekte. Hiermee geeft
men aan dat het percentage
patiënten dat vijf jaar na het
stellen van de diagnose nog in
leven is. Deze maat wordt
vooral gebruikt bij verschil
lende vormen van kanker,
maar ook bij hartkwalen of
een gebroken heup. Zo is de
vijfjaarsoverleving bij teelbal
kanker 95, bij dikkedarmkan-
ker 57 bij eierstokkanker 45
en bij pancreaskopkanker
maar 7. Bij al deze cijfers
geldt dat het gemiddelden
zijn, gegevens die ontleend
zijn aan onderzoeken onder
grote aantallen patiënten.
Voor de individuele patiënt
kunnen daar geen zekerheden
aan worden ontleend. Elk in
dividu leeft zijn eigen leven,
niemand leeft volgens het ge
middelde. De vijfjaarsoverle
ving van iemand met kanker
is bovendien afhankelijk van
het type en het stadium van
de aandoening. Ook de leef
tijd van de patiënt is bepa
lend voor de prognose.
Die statistische gegevens ge
ven geen houvast. Ze produce
ren schijnzekerheden voor
het individu. Huisartsen moe
ten niet op de stoel van God
gaan zitten. Ze moeten oppas
sen met het geven van progno
ses over de levensduur van
hun patiënten. Op basis van
de statistische gegevens voor
bepaalde ziektes kan geen
voorspelling worden gedaan
over de levensverwachting
van het individu. Artsen die
zich daar toch aan wagen be
geven zich op glad ijs.
Paul van Dijk is huisarts
ten op: foliumzuur' doet weinig
tot niets om hartproblemen te
verhinderen.
Liem: „Geen fabrikant wil dat
onderzoek vergoeden, omdat fo
liumzuur zo goedkoop is dat er
niets aan te verdienen valt."
Nu is van foliumzuur weinig
schadelijks te verwachten, maar
zeker weet de wetenschap dat
niet over lange perioden van
tijd. Dat is een valide argument
dat ook de tegenstanders van de
nieuwe, sterkwerkende choleste
rolverlagers als Crestor gebrui
ken: de veiligheid voor de pa
tiënt op de lange duur is niet be
wezen.
Ondanks alle toezicht op de pa
tiëntveiligheid rond onderzoe
ken is er altijd een risico, vindt
Liem. „Maar met wachten help
je de geneeskunde niet vooruit.
Inmiddels zijn we zover dat we
middelen menselijkerwijs niet
meer placebo-gecontroleerd
kunnen onderzoeken. Omdat je
het niet kan maken ze te onthou
den aan de controlegroep."
Er is altijd een gevaar dat art
sen te gretig op een nieuwe medi
cijnontwikkeling duiken, tekent
hij aan. „Artsen zijn altijd en
thousiast om in de voorhoede te
zitten, zeker bij gebieden als de
kankergeneeskunde. Maar zeg
nou zelf, als het om een geliefde
van mij zou gaan, dan kies ik
voor dat nieuwe middel."
Hobby's
Overigens zijn niet bij alle on
derzoek in het Oosterscheldezie-
kenhuis patiënten in persoon be
trokken. Veel vaker pluizen on
derzoekers medische behandel-
gegevens na om nieuwe patro
nen te ontdekken. De honkvast
heid en behandeltrouw van de
Zeeuwen maakt de inwoners
van deze provincie voor veel za
ken een ideale onderzoekspopu
latie. „Er gebeurt hier veel epi
demiologisch onderzoek. We
hebben een database met twin
tig jaar patiëntgegevens. Wat el
ders vaak niet mogelijk is, een
patiënt langdurig volgen, kan
hier wel." Liem trekt zijn schou
ders eens op. „Dat zijn zo van
die hobby's van de cardiologen
hier."
Wetenschapper Pijpers heeft voor zijn onderzoek met opzet gebruik gemaakt van een zeven meter hoge klimwand. Daarbij is angst goed te
manipuleren. foto Harmen de Jong/GPD
door Patricia van der Zalm
Angst heeft niet alleen invloed
op allerlei lichamelijke proces
sen, maar beïnvloedt ook het
prestatievermogen. Dit blijkt
uit promotie-onderzoek van be
wegingswetenschapper Rob Pij
pers. Mensen gaan langzamer en
houteriger bewegen, hun blik
veld vernauwt en hun vaardig
heid neemt af. Maar presteren
onder druk is te leren.
AMSTERDAM - Hoe hoger de
deelnemers aan het onderzoek
van Rob Pijpers op de klim
wand waren, des te meer bij hen
de spanning opliep. Hun hart
slag ging omhoog, de melkzuur
concentratie in het bloed nam
toe, met als gevolg spierpijn.
Hun spieren raakten vermoeid
en zij gingen houteriger bewe
gen. Zij werden ook minder
vaardig, dat wil zeggen: naarma
te zij hoger klommen en nerveu
zer werden, slaagden zij er min
der goed in om de klimgrepen te
bereiken.
Pijpers, verbonden aan de Facul
teit der Bewegingswetenschap
pen van de Vrije Universiteit
Amsterdam, heeft voor zijn on
derzoek met opzet gebruik ge
maakt van een zeven meter hoge
klimwand. „Daarbij is angst
goed te manipuleren. Maar de
uitkomst, namelijk dat angst de
prestatie beïnvloedt, geldt niet
alleen voor sporten maar ook
voor bijvoorbeeld rij- of school
examen doen." De deelnemers,
honderd in totaal, moesten eerst
laag bij de grond klimmen.
Daarna moesten zij dat doen op
vijf meter hoogte. Via een band
om de borst en video-opnamen
werden hartslag en spierbewe-
gingen geregistreerd. Met een
soort 'angstthermometer' kon
den zij achteraf zelf aangeven
hoe nerveus zij waren. Een enke
ling vond het te eng en haakte
af.
Volgens Pijpers, die op dit on
derzoek is gepromoveerd, liepen
de effecten van het klimmen
voor alle deelnemers vi'ij paral
lel. „Angst zit in het hele lijf, in
lichaam en geest. Spieren, waar
neming, vaax'digheid, ademha
ling. In de spox'tpsychologie
wordt wel gekeken naar het ef
fect van nex'vositeit op de eind-
prestatie. Maar nu hebben wij
meer gekeken naar het effect op
het lichaam. Zo kun je hopelijk
beter inzicht krijgen in wat dit
betekent voor de uiteindelijke
prestatie. Je kunt het ook om-
clx'aaien: in lichaam en geest ge
beurt van alles. Dus is het ver
wonderlijk dat mensen onder
grote druk nog tot prestaties in
staat zijn."
Hoe kan het dat je wel in staat
bent hard weg te x'ennen als je
achterna wordt gezeten door
een enge man of woeste hond?
„Dat is een extreem soort angst,
waax'door je op de vlucht slaat.
Dat geldt trouwens niet altijd:
je kunt ook vex'lamd van angst
doodstil blijven staan. Dat soox't
angsten hebben we in mijn on-
dex'zoek niet opgeroepen. Dat
mag ook niet."
Koppeling
Uit zijn klimexperiment blijkt
verder dat angst de waax-neming
van de deelnemers beïnvloedt.
„Je krijgt een soox't tunnelvisie.
Je scant een minder groot deel
van je omgeving. Waax-neming
en beweging blijken erg gekop
peld te zijn. Het is nog niet be
kend waax'om die versmalling
van de aandacht vaak centraal
is. Daax'om zijn wij nu bezig met
vervolgonderzoek, waarbij deel
nemers een camera op hxin
hoofd bevestigd krijgen. Wij
kunnen dan registreren in hoe-
vexTe angst hun blikveld ver
nauwt en waar de deelnemers
precies naar kijken."
Pijpers is ook benieuwd hoe je
kxxnt voox'komen dat er onder
druk allerlei lichamelijke en
vaardigheidseffecten ontstaan.
„Wij willen deelnemers laten
trainen onder spanning, zodat
zij er minder last van hebben als
het er echt op aankomt. Het uit
gangspunt is dat je aan nervosi
teit kunt wennen door lastige si
tuaties na te bootsen."
Neem tennisser Björn Borg of
oud-voetballer Willem van Ha-
negem, zegt hij. „Borg heeft vele
ux'en lang zijn forehand geoe
fend. Hij was daar een kei in.
Van Hanegem, ook een goede
tennisser, zei ooit dat hij zijn fo
rehand oefende door een fiets
op z'n kop te zetten en precies
zó tegen het voorwiel te slaan
dat het ronddraaide. Ik denk
dat hoe beter en soepeler je een
bepaalde handeling beheerst,
des te kleiner de kans dat nervo
siteit die vaardigheid negatief
beïnvloedt." GPD
BATTON ROUGE - Wat bij knaagdieren al is aange
toond, lijkt ook voor mensen op te gaan. Langdurig min
der calox'ieën naar binnen werken, leidt tot een langer le
ven. Tenminste, een aantal signalen van het vex'ouderings-
proces (onder meer schade aan het DNA en de hoeveel
heid insxiline in het bloed) neemt in sterkte af, meldt L.
Heilbronn van de Louisiana State University in Batton
Rouge in het medisch tijdschrift Jama op grond van me
tingen bij mensen die zes maanden lang 25 procent min
der calorieën te eten kx-egen.
Of minder calorieën eten bij mensen daadwerkelijk leidt
tot een langer leven, zullen langdui'ige proeven moeten
uitwijzen. GPD
BRUSSEL - Tei-ugplaatsen van één embryo van vijf da
gen oud (blastocyst-stadium) bij in vitro fertilisatie (ivf)
levert een grotere kans (32 procent tegenover 22 procent)
op een succesvolle zwangerschap dan het tei-ugplaatsen
van één embryo van drie dagen oud.
Dit concludeei-t E. Papanikolaou van de Vrije Universi
teit Brussel in het medisch tijdschrift New England Jour
nal of Medicine op grond van een onderzoek bij 350 vi*ou-
wen jonger dan 36 jaar. Het terugplaatsen van slechts één
embryo bij ivf wordt steeds meer toegepast om meerling
zwangerschappen te voorkomen. GPD
BIRMINGHAM - Zowel roken als passief x-oken vex-groot
de kans op diabetes of glucose-intolex-antie (een voorsta-
dium van diabetes). Dit concludeert T. Houston van de
University of Alabama in Birmingham in het Bx-itish Me
dical Journal op grond van een onderzoek onder ruim
4500 mensen.
Voor rokex-s was de kans op diabetes 66 procent hoger,
voor passieve x-okers 35 procent hoger, vergeleken met
niet-rokers die ook niet aan andermans rook waren bloot
gesteld. GPD
WASHINGTON - De kunstmatige zoetstof aspartaam,
veel verwerkt in light-frisdranken, verhoogt bij mensen
niet, zoals in het verleden op grond van x-attenstudies is
gesuggex-eex-d, het risico op kanker. Dit meldde U. Lim
van het National Cancer Institute tijdens een congres van
de American Association for Cancer Reseax-ch in Washing
ton op grond van een langlopend ondex-zoek onder bijna
een half miljoen mensen. GPD
BOSTON - Bidden voor iemand die een hartoperatie moet
ondergaan vergroot juist de kans op een minder goede af
loop, indien de patiënt weet dat er voor hem wordt gebe
den.
Zo constateert H. Benson van de Harvax-d Medical School
in Boston in het vakblad American Heart Journal op
grond van een ondex-zoek onder 1802 patiënten.
Bidden zonder dat de patiënt dit weet, heeft geen invloed
op de afloop van een operatie, blijkt eveneens uit het on
derzoek van Benson. GPD
door Claudia Sondervan
GOES - Het Oosterscheldezie-
kenhuis in Goes is een onder
zoek begonnen naar epo
(erythropoïetine) als therapieon-
dersteunend middel bij hartpa
tiënten. Vermoed wordt dat het
hartschade kan beperken.
Samen met internist-oncoloog
H. van Halteren werkt cardio
loog A.H. Liem aan een meerja-
x'ig onderzoek waarbij zowel be
handelaar als patiënt niet weten
of zij epo of een placebo geven
danwel krijgen. Het onderzoek
is gekoppeld aan onderzoek van
de Rijksuniversiteit Groningen.
Epo is een nagemaakt menselijk
nierhormoon. Het stimuleert de
aanmaak van rode bloedcellen
en helpt daaxmee het zuurstof
transport in het lichaam. Epo
wordt gebruikt om bloedarmoe
de bij kankertherapie te bestrij
den, maar kan mensen in slech
te conditie ook een gi-aadje meer
geven om een behandeling te
doorstaan. Niet bij iedex-een
slaat epo aan. Er zijn mensen
die niet reageren op de stof.
Van Haltex-en ondex-zocht de wer-
king van epo eerder. In 2004 pro
moveerde hij op ondex-zoek naar
behandelwijzen van dikke daxm-
kanker, waax-bij hij een gunstig
effect van epo zag optx-eden.
„Epo wordt al standaard ge
bruikt bij dialysepatiënten, die
door hun nierziekte het hor
moon niet aanmaken. Epo kan
celvei-val afi-emmen. Als dat zo
is, waarom dan niet bij hartin
farcten?", motiveert Liem zijn
deelname.
Bloeddruk
Epo kan een meex-waarde heb
ben voor hax-tpatiënten als
blijkt dat het zorgt dat er min
der spiex-weefsel in verval raakt
na een infarct en het hart dus be
ter kan blijven functioneren.
„Het gaat om één injectie, ge
woon in een bloedvat." Er is een
klein i-isico aan verbonden, zegt
Liem. „Het werkt licht bloed-
drukverhogend. Maar daar ne
men hartpatiënten al medicatie
tegen. Die kan je op dat effect af
stemmen."
Het effect van de epo op het
hartweefsel wordt gemeten door
met tussenpozen bloed af te me
ten en dat te controleren op een
stof die vrijkomt als lichaamscel
len sterven. Een bevriende hoog
leraar van de universiteit in Lei
den kan aan de hoeveelheid van
dat bepaalde enzym zien wat de
extacte omvang van de hartscha-
de is, vertelt Liem.
„Dat is belangrijk voor de voor
uitzichten van een patiënt." De
collega-onderzoekers in Gronin-
gen kunnen hun bevindingen
toetsen aan mi'i-scans, die het
hart nauwkeurig in beeld bren
gen. Het Goese ziekenhuis heeft
geen geld voor een mri-scanner.
NIJMEGEN - Wetenschappers
van het FC Donderscentrum in
Nijmegen doen onderzoek naar
een libidoverhogende neusspray
voor vrouwen.
Het onderzoek gebeux-t in op
dracht van een Zwitsers bedrijf
dat de spx-ay op de markt
brengt. De spray bevat het hor
moon testostex-on, aldus de
woordvoerder van het Nijmeeg
se centrum voor hersenondex-
zoek en wordt getest op vrijwil
ligsters. Na het toedienen wordt
met een hex-senscan gekeken in
hoeverre de spray de opwinding
beïnvloedt. „We kijken in eerste
instantie niet naar de seksuele
opwinding, maar naar het alge
hele opwindingsniveau", aldus
de wooi'dvoerder.
Volgens de Zwitserse px-oducent
is het middel speciaal bedoeld
ter verhoging van het libido bij
vrouwen. Naar een dergelijk
middel is veel vraag, stelt het on-
derzoekscenti-um in Nijmegen.
Het ondex-zoek zal zeker enkele
maanden dux-en. ANP
In het artikel 'Het pijnstillen zelf rege
len' (pagina Gezondheid, PZC vrijdag
14 april) staat dat het pijnstillend mid
del voornamelijk paracetamol is, aange
vuld met diclofenac of naproxen. Dit is
niet juist. De basisvoor pijnstilling is pa
racetamol in vloeibare of tabletvorm.
Daarnaast kunnen patiënten zichzelf via
het pijnpompje een speciaal samenge
stelde cocktail van pijnstillend middel
toedienen.
