De meisjes willen geen andere meester
Het begint opnieuw te rommelen in San Francisco
mm
Den lip een jaar na het overlijden
van Anton Heyboer
29
zaterdag 15 april 2006
Vijf weduwen, elf herdershon
den, tachtigduizend schilde
rijen en een huis vol kristal, 'van
wege de chi-kracht': de bizarre
nalatenschap van schilder Anton
Heyboer. Hij is nu een jaar dood.
'De meisjes', schatrijk en nog al
tijd samen, moeten van geen an
dere man weten. „Als je eenmaal
Ton hebt gehad, dan is de rest...
tja, een ander soort."
Joke Heyboer heeft een nieuwe pas
sie. Kippen. „Ik heb ze zelf uitge
broed." Joke heeft na de dood van An
ton een broedmachine aangeschaft.
Daarna is ze zich gaan verdiepen in
de kip. Ze wilde kleine legkippen, met
een optimistische vriendelijke aard.
De zwarte krielkip leek haar wel wat;
en de australorp, daar hoorde ze ook
goede verhalen over.
Vervolgens kocht Joke twintig eieren.
„Ik zat op een gegeven moment de he
le dag naast de broedmachine tegen
de eitjes te praten. Wat ik zei? Ge
woon: kip; ik zei kip tegen ze. Kip of
kippie." Op die manier bereidde Joke
ze voor op hun leven na de schaal.
„Zo leerden ze mijn stem kennen."
Aangezien Joke ook wilde voorkomen
dat de beestjes, eenmaal kip, zouden
schrikken van de herrie in de achter
tuin, heeft ze de eitjes 'getraind' op
omgevingslawaai.
„Ik draaide overdag een bandje met
geluiden van overtrekkende vliegtui
gen, hondengeblaf en auto's. Anders
komen ze buiten en denken ze: Wat is
dit?" Pluimveetherapie.
Tot zover de kippen. Joke: „Ik had me
voorgenomen het er niet over te heb
ben." Eigenlijk was ze op weg naar de
kamer van Anton, waar behalve de
vrouwen nooit iemand komt. Het is
een heilige plek, de plaats waar hij
zijn laatste weken heeft doorgebracht.
Waar hij, tot zijn lijf het niet meer
kon opbrengen, boerderijtjes in Dren
the tekende.
Het is de locatie in huis, zegt Joke,
waar zijn geest het sterkst rondwaart.
Dat willen de vrouwen zo houden.
„Het moet schoon en goed blijven."
Ze doelt dan op de 'energie'in de ka
mer. Sowieso komt er nauwelijks be
zoek, afgezien van huisvriendin Man-
ja en twee Heyboer-verzamelaars. Ver
gelijk het maar met nonnen die hun
klooster in gewijde staat willen hou
den. „Als je de buitenwereld binnen
haalt, wordt binnen buiten."
Goed, voor deze ene keer dan. Voorma
lig buschauffeur Joke loopt naar An-
tons privévertrek. Joke is, zoals alle
vrouwen hier, een bijzonder verhaal.
Ze parkeerde dertig jaar geleden haar
touringcar voor de woning van Hey
boer om nooit meer terug te keren
naar haar toenmalige man.
Joke - grijs piekhaar - draagt leer,
veel leer. Een restant van een koopop
welling van Anton, die na twee decen
nia binnen zitten het thuiswinkelen
ontdekte. Hij bestelde bij Necker-
mann twintig lamsleren broeken.
Nooit weg.
Joke is het zorgende type: ze gaf An
ton - onder de vrouwen kortweg Ton
genoemd - koninginnegeleihoning als
hij schor was. Ze serveerde hem thee
in flesjes - 'met kopjes kon hij niks, na
al dat bier'. Ze kookte iedere avond,
nog steeds eigenlijk - soms ook vol
gens de wetten van het bloedgroepen-
dieet. Al geeft dat toch altijd weer
-K-
De vrouwen van Anton Heijboer, een jaar na diens overlijden; v.l.n.r. Petra, Marike, Maria, Lotti, Joke.
foto Peter Elenbaas/GPD
Anton Heyboer in 2002
foto Joop Boek/GPD
zo'n sores met al die O's en A's. Ook
was ze de elektricien van de harem.
Iedereèn heeft hier namelijk een taak:
ze hebben allemaal de zorg over Ma
ria (64), die half verlamd is geraakt na
een hersenbloeding. Petra (58) runt de
galerie aan de overkant, waar ze ook
woont. Schoonheidsspecialiste en foto
model Marike (54) doet de boodschap
pen, ze zorgt dat de kachels branden,
en net als Joke bakt zij zelf brood
(zuurdesem). De Zwitserse binnen-
huisarchitecte Lotti (65) verzorgt de
website. Dat alles gaat, volgens de
vrouwen, in grote harmonie.
Pensioen
Anton heeft ze warmpjes achtergela
ten met een pensioen van tachtigdui
zend werken, die in loodsen bij Sloter-
dijk, Schiphol en in Zwitserland lig
gen opgeslagen. Een mooie oudedag.
„Hij wilde ons zo achterlaten dat we
nooit meer hoefden terug te keren in
de maatschappij," zegt Joke. „Want
daar zijn we, na Ton, niet meer ge
schikt voor."
Zoals altijd bij bekende dode schil
ders, was er kort na zijn overlijden
een run op Heyboers werk, maar die
bleek kortstondig. De weduwen krik
ten de prijs op, de marktwerking van
vraag en aanbod is hen niet onbekend
gebleven. Joke: „Al snel zakte het
weer in. Ik denk dat we het net iets te
duur hadden gemaakt." Nu is alles
weer bij het oude: zowel de prijzen,
als het aantal verkochte doeken.
Anton, die 81 werd, mag er dan niet
meer zijn, zo op het oog is er in Den
lip niets veranderd. Plet gangenstelsel
van tralies en houten schotten staat
nog steeds vol met kristal uit verre
oorden - vanwege de chi-kracht.
Kroonluchters, antieke fornuizen, een
truck in de gang, nog een truck, hou
ten lijsten, Mariabeelden, biologisch
kippenvoer - van antiek naar troep,
en alles daar tussen in. Het aantal her
dershonden in huis is momenteel elf,
en het ruikt er, om die reden, nog
steeds naar natuur. Nergens een toi
let, want dat trekt alle positieve ener
gie de grond in. Wél een container,
waar de poep van zowel de dames als
die van de honden in verdwijnt. Plas
sen doe je in een teiltje. Dat kan zo,
hup, de gootsteen in. Die hebben ze
wel, maar.ook alleen omdat de ge
meente daartoe verplicht.
Achter een paar gordijnen is de heili
ge plaats: de kamer van Anton Hey
boer. Uit een recorder klinkt zijn
stem. Alweer therapie. Ditmaal voor
Elza, Antons herdershond (een Tilbur-
ger, knettergek en gevoelig voor blaas
ontsteking). Joke: „Elza was in het be
gin een beetje huilerig. Toen ik dat
bandje opzette, was het gelijk goed."
Uit de box komt gemurmel over de
groene vingers van Joke.
Aan de muur hangt een emmer met
twee wijnflessen erin. Niet met wijn,
maar met water. De meesters billenrei-
niger, legt Joke uit. „Net als in India."
Een deken, door de hond aan stukken
gereten, ligt over de stoel. Aan de
muur een bordje: Hyper dimensional
science. En dan de Volendammer broe
ken. Anton Heyboer zweerde bij de Vo-
lendammerbroek. Lekker ruim in het
kruis en 'als Amerika oorlog voert te
gen mannen in dit soort broeken, dan
kan er weinig mis mee zijn'. Hij heeft
dus een imposante collectie, maar de
meisjes, zoals hij zijn vrouwen noem
de, hebben hem in een 'nepperd' begra
ven. „Een onechte Volendammer pic-
turebroek," zegt Joke. Eentje uit de
fotostudio, die je van achteren dicht
knoopt.
Het exemplaar lag te wachten om ver
maakt te worden tot een draagbare
broek, maar nu Anton doodging, kon
hij die mooi aan. Zo zou Anton het
hebben gewild. Goeie spullen doe je
niet zomaar weg. Marike: „Dat we die
rozenkrans in de kist hebben meegege
ven, zou hij ook zonde hebben gevon
den." Marike zit bij Maria, het 'lamme
meisje', zoals Anton haar noemde. Op
de achtergrond klinkt een nachtegaal.
Geen echte, maar die van een cd'tje.
„Rustgevend voor de honden." Ze
heeft er ook nog een met bosvogels.
Tegen een paal hangt een maankalen
der. Op de sterfdag van Anton was het
dubbel ram, een heel beroerd voorte
ken. Joke: „Het ging van vissen naar
ram, en dat is een enorme overgang.
Want vissen zijn voeten en ram is
hoofd. Daarom overlijden er ook al
tijd zoveel oudere mensen tijdens
ram." De anderen knikken instem
mend.
Computer
Dan iets merkwaardigs: tegen de
muur hangt een joekel van een plasma
scherm. Maria heeft behoorlijk wat
moeite moeten doen om dat van An
ton los te krijgen. Hetzelfde geldt voor
de computer van Lotti. Zij wist hem
te overtuigen dat er eentje moest wor
den aangeschaft om de belasting digi
taal op te geven. Maar Heyboer had
een gloeiende hekel aan het ding. „De
computer was het gat naar de buiten
wereld. Hij is bijna in' de container be
land." Af en toe, als hij het echt zat
was, moest het geval zo ver mogelijk
worden weggestopt.Het waren zo van
die momenten dat Anton ongenadig
boos kon worden. Lotti: „Hij heeft mij
weieens voor intellectueel uitgeschol
den.
Of de dames alweer een nieuwe liefde
zijn tegengekomen? Natuurlijk niet!
Marike: „Als je eenmaal Ton hebt ge
had, dan is de rest een... tja, een ande
re soort." Lotti: „We zijn niet met een
man geweest, we zijn met iets spe
ciaals geweest." Maria: „We waren
met een meester." Ze hadden alleen
niet verwacht dat hij zo snel dood zou
gaan. Anton was wel vaker verzwakt,
maar hij kwam er altijd bovenop. Hij
kon er zelfs naar verlangen, naar de
dood, als er weer een gestorven her
dershond op een brancard het huis
werd uitgedragen. „En nu ik," zei hij
dan. Toen het na een griepaanval en
pijn op de borst heel slecht met hem
ging, moedigde Joke hem aan: „Als je
maar door die ram heen komt."
Ze wisten dat hij begraven wilde wor
den. Een graf is namelijk goed voor de
business, want dan kunnen de fans
niet alleen naar de galerie, maar ook
naar de begraafplaats, had hij ze wei
eens uitgelegd.
Jaren geleden heeft Heyboer al een
plekje voor hem en drie vrouwen op
de begraafplaats gereserveerd. Onwe
tend van het feit dat er nog twee bij
zouden komen.
Heyboer had wel aangegeven waar hij
wide liggen: „Leg mij maar aan de bui
tenkant. Dan houd ik jullie uit de
wind."
Malika Sevil
Honderd jaar na de Grote Aardbeving
van San Francisco weten alle deskun
digen een ding zeker. In het gebied van de
Baai bij de stad zal de aarde ooit opnieuw
een harde klap uitdelen.
Wedden dat deze automobilist er geen idee
heeft dat hij over de Hayward Breuk rijdt",
zegt David Schwartz. De Amerikaanse seis
moloog staat op een parkeerterrein langs de
provinciale weg door Hayward, een stadje
bij de Baai van San Francisco.
Hier beweegt de aardkorst. Dat kun je aan
de oppervlakte zien. De scheuren lopen
door het asfalt. Het is nog geen jaar geleden
gestort.
De Hayward Breuk is gevaarlijk, maar erg
onder de indruk lijken bewoners niet. „Oh,
ligt 'ie daar", zegt een receptioniste. Zij had
or geen idee van dat haar kantoor zo dicht
op de breuklijn stond.
De scheuren in het asfalt zijn het gevolg van
kruip: de frictie tussen de twee onderaardse
platen. Per jaar verschuiven ze in deze regio
zo'n vier centimeter. Bij de Hayward Breuk
zelf is dat vijf millimeter.
Even verderop staat het gemeentehuis van
Hayward leeg. Het is bovenop de breuk ge
bouwd. Aan de buitenkant zijn nog geen
scheef getrokken muren te zien, maar de
stress van de aardschollen maakt het bouw
werk onveilig.
Elk jaar vinden er duizenden - kleine - aard
bevingen plaats in Californië. Toch wist de
staat zich ondanks deze handicap van moe
der natuur tot een van de dichtstbevolkte
delen van de VS te ontwikkelen.
Zowel de regio rond de Baai als Zuid-Cali-
fornië - inclusief Los Angeles - liggen op
bet grensgebied tussen de ondergrondse Pa-
cifische plaat en de Noord-Amerikaanse
plaat. De westelijke - Pacifische - plaat
schuift steeds verder naar het noordwesten.
Dat zorgt voor druk en als die tot ontlading
komt, ontstaat een aardbeving.
Breuk
„Wat mensen voelen zijn de schokken als ge
volg van het plotselinge bewegen van de
breuk", zegt Lucie Jones. Zij is verbonden
aan het seismologisch laboratorium van de
Technische Universiteit in Pasadena.
Hoe groter het stuk van de plaat is dat zich
langs de breuklijn voortbeweegt, hoe om
vangrijker de aardbeving. Hoe dichter bij
de breuk, hoe zwaarder de trillingen zijn.
Hoe zachter de ondergrond, hoe groter de
golfbeweging en hoe omvangrijker de scha
de.
Eigenlijk weten we dat soort dingen nog
niet zo lang. Het was de grote aardbeving
van San Francisco in 1906 die de aanstoot
gaf tot de moderne seismologische weten
schap in de VS, weet Mary Lou Zoback van
de Amerikaanse geologische dienst USGS.
Op 18 april 1906 werden de 400.000 inwo
ners van San Francisco om 05.12 uur ruw
uit hun bed geschud. Op de San Andreas
breuk vond over een lengte van 480 kilome
ter een verschuiving plaats. Het epicentrum
lag volgens de laatste berekeningen drie ki
lometer uit de kust bij San Francisco.
De destijds rijkste en belangrijkste stad aan
de westkust van de VS was slecht voorbe
reid. De meeste schade werd veroorzaakt
door de branden die uitbraken en drie da
gen lang duurden. Er vielen 3000 doden.
Nog eens 225.000 mensen werden dakloos.
Ramp
Honderd jaar later vragen velen zich af of
de stad nu beter is voorbereid. „De aardbe
ving is onontkoombaar, de ramp niet. Dan
moet de samenleving wel de wil hebben om
toe te passen wat de wetenschap aangeeft",
meent Jones.
Brand en verwoesting na de zwai'e aardbeving, die San Francisco in 1906 vrijwel volledig
vernietigde.
Dat is volgens haar niet het geval. Een aan
tal oudere gebouwen in Californië is nog al
tijd niet steviger verankerd. Die zijn daar
mee extra gevoelig voor aardbevingen.
Moderne huizen, kantoren en wolkenkrab
bers mogen dan wel volgens strenge bouwre-
gels zijn opgetrokken, een zware aardbe
ving zal hoe dan ook grote materiële schade
veroorzaken. „De bouwvoorschriften zijn
erop gericht mensenlevens te redden, niet
om reparaties te voorkomen. Dat is iets wat
de overheid ons niet wil opleggen", aldus Jo
nes.
Een herhaling van 1906 zal volgens compu
tersimulaties van de USGS enorme schade
veroorzaken. De zogenoemde Lorna Prie-
ta-aardbeving van 1989 in de beogen van
Santa Cruz kan worden gezien als een aan
wijzing.
Ondanks de grote afstand van San Francis
co stortte een stuk van de brug over de Baai
in en zakte een deel van een snelweg in Oak
land weg. De relatief onschuldige aardbe
ving - 6.9 op de schaal van Richter - leidde
tot 60 doden, 16.000 onbewoonbare wonin
gen en 142 onbi'uikbare wegen.
Mensen zijn vergeetachtig, zegt Zoback die
het jubileum van de Grote Beving ziet als
een leermoment. Om zichtbaar te maken
wat een breuk precies is, heeft de USGS de
eerste 4,5 meter van de Hayward Breuk in
een parkje in Fremont, blootgelegd.
„We willen dat mensen kunnen zien wat een
breuklijn is", zegt geologe Heidi Stenner.
Zij is in het gat afgedaald en wijst naar de
verticale lijn in de aarde. „De aardlagen
links zijn 9000 jaar oud, rechts 4000." Het
Rode Kruis van San Francisco grijpt het
eeuwfeest van de Grote Beving aan om de
zeven miljoen inwoners van de agglomera
tie - waarvan een tiende in de stad zelf
woont - aan te sporen een persoonlijk ram
penplan en overlevingspakket te maken.
Minder dan tien procent van de huishou
dens heeft zo'n plan; en minder dan de helft
heeft een pakket met water, eten, batterijen
en andere benodigdheden klaarstaan.
Dat moet veranderen, menen de hulpverle
ners. Er zijn gewoonweg niet genoeg red
dingswerkers om iedereen te helpen na een
aardbeving, zegt Harris Bostic van het Rode
Kruis. Hele gebieden zullen onbegaanbaar
zijn als bruggen of viaducten instorten. „De
boodschap is: wacht niet op ons. Je bent de
eerste 72 uur op jezelf aangewezen."
Dagen
Dat is ook het motto van de gemeente en
brandweer van San Francisco. „Hoe beter
de mensen zijn vooi'bereid, hoe beter dat
voor ons is. Het kan dagen duren voor we
overal kunnen komen", zegt brandweerchef
Joanne Hayes-White.
In 1906 bleek de communicatieapparatuur
niet te werken, was er onvoldoende water
door breuken in de waterleiding en deugde
de noodopslag van bluswater niet. Dat sooi't
complicaties mogen nu niet voorkomen,
meent Hayes-Wliite.
Natuurrampen zijn een tijdlang onderschat
in de VS, meent Jones. De orkaan Katrina
heeft het debat weer doen oplaaien.
Ook voor het Rode Kruis was Katrina een
enorme les, zegt Bostic. De organisatie richt
zich nu extra op het bereiken van sociaal
zwakkeren en mensen die geen Engels spre
ken.
Een oi'kaan is voorspelbaar. Mensen kun
nen zich erop voorbereiden, evacuaties kun
nen tijdig plaatsvinden. Een aardbeving
daarentegen is onvoorspelbaar. Californië
kan elk moment getroffen worden door een
zware schok.
De Big One kan echter ook nog tientallen
jaren op zich laten wachten. Toch zijn er
wel patronen te ontdekken in het gedrag
van de aarde die als waarschuwing kunnen
dienen.
Druk
In de tweede helft van de negentiende eeuw
vonden er in het gebied rond de Baai van
San Francisco veel aardbevingen plaats met
een kracht van minstens 6.0 op de schaal
van Richter. Die activiteit stopte na de gro
te aardbeving van 1906. De druk was van de
ketel.
De stx'ess is zich nu langzamerhand weer
aan het opbouwen, zegt Zoback. „We ko
men nu weer uit de luwte en bewegen ons
naar een actievere seismische periode." In
het gebied rond San Francisco wordt de
kans op minstens een zware aai'dbeving van
6.7 of meer op de schaal van Richter, de ko
mende 25 jaar op 62 procent geschat.
Schwartz: „We zijn het ground zero (de loca
tie van het in 2001 verwoeste World Trade
Center in New York) voor toekomstige aard
bevingen." De grootste kans op een aai'dbe
ving bestaat in de Hayward Fault, zegt
Schwai'tz, die al dertig jaar bij de USGS
werkt. De breuk zou eens in de honderd
jaar een aardbeving moeten opleveren en
liet zich voor het laatst gelden in 1868. „Ze
is al over tijd."
Ans Bouwman*
